Yuklash mashinalari va yuklovchi-yetkazuvchi mashinalar yuklovchi-etkazuvchi mashinalari

Kon mashinalari umumiy tuzilishi, ular klassifikatsiyasi va konstruktiv tuzilishi.


REJA:

1. 
   Kirish
   
2. 
   SHAXTA KON LAHIMLARINI O’TISH MASHINAlar
   
3. 
   YUKLASH MASHINALARI VA YUKLOVCHI-YETKAZUVCHI MASHINALAR
   
4. 
   YUKLOVCHI-ETKAZUVCHI MASHINALARI
   

Lahim o’tish komplekslari funksional mashinalari o’zaro turli bog’likliklarga ega bo’ladi. Tanlab qaziydigan davriy ishlaydigan kombaynli lahim o’tish kompleksi struktura formulasi (V+P–K) ko’rinishga, uzluksiz ishlaydigan burg’ilovchi prinsipli kombaynli lahim o’tish kompleksi struktura formulasi ko’rinishga ega bo’ladi.
Yuqorida ko’rib chiqilgan tizimli tahlil bazoviy formulasiga binoan barcha mashinalar komplekslari to’plamini 21 ta guruhga, mashinalar orasidagi o’zaro bog’liklik o’zgarishlariga asosan esa 123 ta guruhga bo’lish mumkin.
Foydali qazilmani qazib olishga tayyorlash ishlari: yer osti konlarida – tayyorlov lahimlarini o’tish, shpurlar hosil qilish; ochiq konlarda–qoplama tog’ jinslarini olib tashlash, qazib olinuvchi bloklarda skvajinalar hosil qilishdan iboratdir. Bu texnologik jarayonlarni o’z vaqtida sifatli bajarish uchun albatta mos texnik tavsifga ega bo’lgan mashinalar va uskunalarni ishlatish talab etiladi. Xuddi shuningdek, foydali qazilmani massivdan ajratib olish yoki qazib-yuklash, tashish ishlarida ishlatilayotgan elektromexanik vositalar ham kon korxonasi texnologik zanjiriga mos kelishi lozimdir. Bu iborani oddiy qilib quyidagicha tushuntirish mumkin. Masalan, qazib-yuklash va tashish tizimini olib qaraylik. Foydali qazilmani qazib olayotgan kombayn yoki ekskavator katta unumdorlikli bo’lsada, tashish mashinasi tor quvvatli yoki unumdorlikka ega bo’lsa, bunda tashish ishlari orqada qolib ketadi, kon mashinasi esa bo’sh turib qoladi va aksincha. SHuning uchun kon korxonasida ishlatilayotgan har bir mashina o’z texnologik zanjirida har taraflama bir-biriga mos kelishi talab etiladi.
Tog’ jinsini qazib olish jarayoni kon maydonini tayyorlashdan tortib to qazib olingan foydali qazilmani iste’molchiga jo’natishgacha bo’lgan uzluksiz texnologik tsikldan iborat bo’lib, bu jarayonlarda ishlatiladigan mashinalar va uskunalar funksional belgilarga qarab bir nechta toifalarga bo’linadi.
1. Yer osti lahimlarini o’tuvchi mashina va kompleks uskunalari.
2. Foydali qazilmalarni qazib oluvchi mashina va kompleks uskunalari.
3. Yer osti va usti transport mashinalari va komplekslari.
4.Yuk ko’taruvchi, shamollatuvchi, suv chiqaruvchi va pnevmoenergiyaberuvchi turgun mashinalar.
5. Boyitish korxonalarining mashina-mexanizmlari.
6. Energetik uskuna va apparatlar.
Kon mashinalari. Hozirgi vaqtda shaxta va rudniklarda lahim o’tishning quyidagi texnologik sxemalari va uskunalari qo’llaniladi:
- Burg’ilab-portlatish usulida lahim o’tish texnologik sxemasi va uskunalari.
- Tanlab qaziydigan kombayn bilan lahim o’tish usulining texnologik sxemasi va uskunalari.
- Qalqon tagida himoyalangan uskunalar bilan tor yoki keng kavjoyli lahim o’tish texnologik sxemasi va uskunalari.
- Burg’ilovchi prinsipli-tutashtiruvchi kombaynar va mashinalar yordamida lahim o’tish texnologik sxemasi va uskunalari.
- Gidromexanizatsiya usulida lahim o’tish texnologik sxemasi va uskunalari.
Gorizontal kon lahimlarini o’tishda shpurlar burg’ilash BUE 1, BUE1M, BKG 2, BUEZT, elektr yuritgichli va BU 1, BU1M, BUR2, 1SBU 2 pnevmo yuritgichli burg’ilash qurilmalari yordamida bajariladi. Ushbu burg’ilash qurilmalari gorizontal va qiyaligi 10⁰ gacha bo’lgan lahimlarni qattiqlik koeffitsienti 16 dan kam bo’lgan jins yoki foydali qazilma yotqizig’i orasidan o’tishda qo’llaniladi.
Gorizontal va yotiq (qiyaligi 10^o gacha bo’lgan) lahimlarni yumshoq jins yoki ko’mirdan o’tish lahim o’tuvchi kombaynlar yordamida bajariladi.
Lahim o’tuvchi kombayn – bu lahim o’tishda yoki kon jinsini kavjoy massivdan ajratib olib, uni yig’ishtirib olish va transport vositalariga yuklab berishni bajaruvchi kombinatsiyalashgan mashinadir.
Lahimlarni kombayn bilan o’tishda jinslarni lahim kavjoyidan ajratib olish va uni yuklash jarayonlari bir vaqtda, parallel bajarilishi tufayli lahim o’tish tezligi burg’ilab-portlatish usuliga nisbatan 3-5 barobar katta, mehnat unumdorligi 2-3 barobar ko’p, lahim o’tish qiymati 50-60% gacha kam bo’lib, lahim o’tish ishlarining xavfsizlik darajasi yuqori bo’lishi ta’minlanadi
Uzluksiz ishlaydigan mashinalar (2PNB2 ,1PNB2B va boshqalar) o’rmalovchi mashinalar bo’lib, ikkita sidirg’ich «qo’llar» ularning ish organi hisoblanadi. Mashina qo’llari uzluksiz yon tomondagi maydalangan jinslarni (ko’mirni) sidirib, sidirg’ichli yoki plastinkali konveyerga tushirib beradi va jinslar konveyer orqali transport vositalariga yuklanadi.
Yuklash mashinasini tanlab olishga qator omillar ta’sir etadi, asosiylari: yuklanadigan kon jinsining tavsifi; lahim ko’ndalang kesim yuzasining o’lchamlari; lahimning qiyalik burchagi; shaxtaning gazdorlik holati va boshqalar. SHaxtalarda qiya kon lahimlarini burg’ilab-portlatish usulida o’tish uchun maxsus lahim o’tuvchi komplekslar yaratilgan. Masalan, «Sibir-1» kompleksi MDX mamlakatlari ko’mir shaxtalarida keng qo’llanilmoqda. Bu kompleks konstruktiv texnologik jihatdan o’zaro bog’langan uskunalar tizimi ko’rinishida bo’lib, chig’ir (lebedka) yordamida relsda harakatlanadi.
Kon lahimini o’tish mashinalariga quyidagi talablar qo’yiladi: 1) iqtisodiy talablar – ularni barpo etish sharoiti va ishlatish sharoiti; 2) sotsial talablar-ishlatilayotganda va ta’mirlashda to’la xavfsizlik; 3) texnik talablar-yuqori darajada mustahkam, ishonchli, yuqori quvvatli, kam energiya sarf qilish, ixcham, unumdorli; 4) maxsus talablar –ish joyi torligi, namlik, gaz xavfi, portlash xavfi va h.k.

Lahim o’tuvchi kombayn

Lahim o’tuvchi kombayn (1) lar shaxta va rudniklarda tayyorlov lahimlarini, hamda yer osti inshoatlari qurilishida tonnellar o’tishni mexanizatsiyalashtirishda ishlatiladi.
Lahim o’tuvchi kombaynlar asosiy sinfiy belgilari bo’yicha quyidagicha bo’linadi:
- ishchi organi bilan ish joyini ishlash usuli bo’yicha – ish joyi yuzasini ketma-ketlikda ishlovchi tanlash bilan o’tuvchi (davriy) va ish joyi butun yuzasini bir yo’la ishlovchi burg’ilash jarayonli (uzluksiz);
- o’tilayotgan massiv jinslari qattiqligi bo’yicha – ko’mir va qatlamli yumshoq rudalardan ( MPa), o’rtacha qattiqlikdagi tog’ jinslaridan ( -80 MPa) va qattiq tog’ jinslaridan ( MPa) o’tuvchi;
- ishlatilish ko’lami bo’yicha – foydali qazilma va aralash ish joyilardan asosiy va yordamchi tayyorlov lahimlarini o’tish uchun, tog’ jinslaridan asosiy va kapital lahimlarni va tonnellarni o’tish uchun va foydali qazilmada kesish ishlari uchun mo’ljallangan;
- o’tilayotgan lahimning kesim yuzasi bo’yicha – 5-16 m²; 9-30 m²; va 30 m² dan oshiq yuzali lahimlarni o’tishga mo’ljallangan.
Bundan tashqari lahim o’tuvchi kombaynlar yuritmalari quvvati, ish bajaruvchi, yuklovchi va harakatlanuvchi organlari konstruktsiyalari bo’yicha ham bo’linadi.
Ishchi organi strela shaklli tanlash ish jarayonli lahim o’tuvchi kombaynlar 80 MPa qattiqlikdagi tog’ jinslaridan o’tishda, o’tilayotgan lahimning yuzasi va shakl o’zgarishi zaruriyati bo’lgan hollarda hamda foydali qazilma va nokerak tog’ jinslarini ajratib qazib olishda ishlatiladi.
Ishchi organi uzluksiz ishlovchi burg’ilash jarayonli lahim o’tish kombaynlari aylana yoki arka shaklli o’zgarmas kesim yuzali lahimlarni o’tishda ishlatiladi.
Hozirgi vaqtda ishlab chiqarilayotgan lahim o’tuvchi kombaynlar ishchi organlari koronkali, diskli yoki kombinatsiyalashgan bo’lishi mumkin.

Kon-qidiruv lahimlarini o’tishda tog’ jinslarini yuklash-qiyin jarayon bo’lib, umumiy lahim o’tish davrining 60 % gacha bo’lgan vaqtini egallaydi. Yer osti qidiruv lahimlarini o’tishda tog’ jinslarining asosiy hajmi yuklovchi mexanizmlar yordamida olinadi va bir qismigina qo’l mehnati bilan bajariladi. Yuklovchi mexanizmlar sifatitida yuklash mashinalari ishlatiladi.

Yuklash mashinalari yer osti lahimlarini burg’ilab-portlatish usuli bilan o’tishda massivdan ajratilgan tog’ jinslarini transport vositasiga yuklashni mexanizatsiyalashtirishga mo’ljallangandir. Har qanday yuklash mashinasi ikkita asosiy funksiyani bajaradi: massivdan portlatish ajratilgan tog’ jinsini qamrash ya’ni ishchi organini to’ldirish yoki tog’ jinsiga botirish; yukni ma’lum balandlikka ko’tarib transport vositasiga uzatish. Bu jarayonlarni bajarishiga qarab yuklash mashinalari quyidagi sinflarga ajratish mumkin: - ish bajaruvchi organi turi bo’yicha – cho’michli, taroqsimon, baraban-g’ildirakli, qamrovchi-panjali (2.-rasm, a);

2.-rasm. Yuklash mashinalari sinflari.

- ish bajaruvchi organining ishlash usuli bo’yicha– davriy va uzluksiz (2.-rasm, b);
- tog’ jinsini qamrash usuli bo’yicha – tagidan, yonidan va ustidan qamrovchi (2.-rasm, v);
- yukni transport vositasiga uzatish usuli bo’yicha – to’g’ridan-to’g’ri yoki pog’onali yuklovchi (2.-rasm, g);
- mashinaning harakatlanish usuli bo’yicha – g’ildirak-relsli, gusenitsali, pnevmog’ildirakli 2.-rasm, d).
Tog’ jinsini tagidan qamrovchi cho’michli davriy yuklash mashinalari eng ko’p tarqalgandir. Bu mashinalarning to’gridan-to’gri yuklovchi va pog’onali yuklovchi (3.-rasm, b) turlari
farqlanadi. To’g’ridan-to’g’ri yuklovchi bu mashinalarning ikki hil modeli bo’lib, bir-biridan yukni to’kish usuli bilan farqlanadi. Bularga cho’mich rukoyati mashina ustidan aylanib o’tib to’kuvchi va cho’michni yon tarafdan ag’daruvchi mashinalar kiradi.
Oxirgi turdagi mashina tayyorlov lahimlarni o’tishda tog’ jinslarini konveyer transportiga yuklashni mexanizatsiyalashtiradi. Pog’onali yuklovchi cho’michli yuklash mashinalari mashina konstruktsiyasiga kiruvchi uzatuvchi lentali, plastinkali yoki kurakli konveyerlar bilan ta’minlanadi.

3.-rasm. Yuklash mashinalari konstruktiv sxemalari.

Jaxon tajribasida eng ko’p ishlatiladigan yuklash mashinalari – tog’ jinsini yon tarafdan qamrovchi uzluksiz ishlovchi mashinalardir (3-rasm, v). Bunday mashinalarning ish bajaruvchi organi – qamrovchi panjali, sidirg’ichli barlar, qirralangan disklar bo’lishi mumkin.
Yuqorida ko’rib chiqkan mos ravishdagi konstruktiv tuzilishlardan eng ko’p ishlatiladigan yuklash mashinalaridan PPN turi ( to’gridan –to’g’ri yuklovchi davriy (PPN-1, PPN-3A, PPN-2G) yoki tagidan qamrovchi pog’onali yuklovchi ) va PNB turlari (yondan qamrovchi uzluksiz ishlovchi) mavjuddir
Yuklovchi-etkazuvchi mashinalari (PDM)(Yuklovci mashina Wagner Scooptram) kuch beruvchi(silovoy) seksiya va ishchi (ishchi) seksiyadan tashkil topgan bo’lib ishchi seksiya sharnirli (sochleniya) bog’lanish bilan ulangandir, bu ulanish notekis joylarda seksiyalarga bir-biriga nistaban 45° gacha burilish imkoniyatini beradi.
Kuch beruvchi seksiya gidromufta, kabina, orqa most dizel dvigateli va avtomatik transmissiyadan iboratdir.
Ishchi seksiya strela, cho’mich va oldingi mostdan iborat.

4-rasm.Yuklovchi-etkazuvchi mashina