Yerning suv balansi

---

Yerning suv balansi

Yerning suv balansi - muayyan vaqt ichida Yer yuzasiga yogʻin koʻrinishida tushadigan suv

miqdori bilan quruqlik va Dunyo okean i yuzasidan bugʻlanadigan suv miqdorining nisbati.

Yaʼni Yerda suv aylanishining sonli ifodasi. U suv balansi tenglamalari koʻrinishida aks

ettiriladi. Bunda suv kirim va chiqimining suyuq, bugʻli va qattiq (muz) holatidagi barcha

shakllari tavsiflanadi. Gidrosferadagi 1,4–109 km

3

 umumiy suv massasining (V. I. Vernadskiy

boʻyicha) tabiatdagi suv aylanishida yil davomida 518600 km

3

 suv qatnashadi va yerga

tushadigan suv (atmosfera yogʻinlari) bilan undan sarf boʻladigan (bugʻlanish, oqim) suv

miqdori deyarli teng boʻladi. Bu tenglik (balans) Yer va uning ayrim qismlari Dunyo okeani,

chekka oqimli hudud, ichki oqimi bor hudud uchun suv balansi tenglamalari koʻrinishida

boʻladi. Tenglamalarda kirim qismi elementlari sifatida Dunyo okeani yuzasiga (Xo),

quruklikning chekka oqimli hudu-diga (Xz), quruqlikning ichki oqimli (berk) hududiga (Xi) va

ularning yigʻindisi sifatida butun Yer sirtiga (XER) yogʻadigan yillik yogʻin miqdorlarini hisobga

olish zarur.

Shularga mos ravishda Dunyo okeani yuzasidan (Zo), quruqlikning ichki (berk) oqimli

xududidan (Zv) va ularning yigʻindisi — Yer kurrasi yuzasidan (ZEP) boʻladigan yillik bugʻlanish

miqdorlari tenglamalarning chiqim qismini tashkil etadi. Suv balansi tenglamalarida

quruqlikdan Dunyo oke-aniga yoki u bilan tutash boʻlgan dengizlarga daryolar oqizib

keltiradigan yillik oqim miqdori (Yr) ham hisobga olinadi. Kirim va chiqim qismlarining qabul

qilingan belgilariga asosan suv balansi tenglamalari dastlab Yer sirtining ayrim qismlari

uchun tuziladi:a) Dunyo okeani uchun quyidagicha ifodalanadi:ZO=XO+YZ;b) chekka oqimli

hudud uchun:v) ichki oqimli hudud uchun esa: Zu=Xu koʻrinishida yoziladi. Yuqoridagi

tenglamalarning yigʻindisi butun Yer uchun suv muvozanatini

ifodalaydi:Z0+Zz+Zu=X0+Xz+XuOxirgi ifoda Yer sirtiga tushadigan yogʻin miqdori (XER)

undan boʻladigan bugʻlanish (ZEP)ra tengligini koʻrsatadi. Olimlarning hisobiga koʻra, Yer

yuzasiga har yili oʻrtacha 577 ming km

3

 yoki 1130 mm yogʻin tushea, xuddi shuncha

miqdordagi suv bugʻlanadi.

---

Dare, koʻl va yer osti suvlaridan sugʻorish, aholi va sanoatni suv bilan taʼminlashda

foydalanilishi Ye.s.b. ele-mentlari nisbatini oʻzgartiradi. Agrotexnik va agrooʻrmonmeliorativ

tad-birlar tuproqning infiltratsion xususiyatlarini oshiradi. Bu esa oʻz navbatida dalalardan

kelgan suvlarning yuza oqimini kamaytiradi, tuproq nami, uning bugʻlanishi va

transpiratsiyasini oshiradi hamda grunt suvlari hajmini bir oz koʻpayishiga sabab boʻladi.

Shaharlar rivojlanishi, sanoat korxonalari va yoʻllar qurilishi tuproqning infiltratsiya

xususiyatlarini kamaytiradi, yuza oqimini koʻpaytirib yer osti suvlarning oziqlanishni

zaiflashtiradi. Grunt suvlarining miqdori meliorativ tadbirlar, shaxta va karyerlardan yer osti

suvlarini soʻrib olish natijasida ancha oʻzgaradi.

E.s.b.ni tashkil qiluvchi hisoblar suv rejimini oʻrganish uchun gidrologiya va meteorologiyada

keng qoʻllaniladi.

[1]

1. 

OʻzME

. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqola 

chaladir

. Siz uni 

boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yerning_

suv_balansi&action=edit)

 

Vikipediyaga

 yordam berishingiz mumkin. 

Bu andozani 

aniqrogʻiga

 almashtirish kerak.

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

title=Yerning_suv_balansi&oldid=

2281710

" dan olindi 

Manbalar

---

 

Soʻnggi tahrir 2 oylar avval MalikxanBot tomonidan amalga oshirildi  

Vikipediya