Якуний назорат саволлари

ТАСДИҚЛАЙМАН”

Ботаника ва ўсимликлар физиологияси

кафедраси мудири, доцент А.Маткаримова

___________________

«___»__________2020 йил
Биология факультети Ботаника ва ўсимликлар физиологияси кафедраси “Ботаника” фанидан 5140100-Биология йўналиши 2-курс сиртқи талабалари учун якуний назорат саволлари
Холбоев K.A.

Билет № 47

1. Гинкго билобанинг умумий тузилиши, Синфи,қабиласи, кўпайиши, тарқалиши, ахамияти

2. Қирққулоқтоифа (Роlypodiophyta) ўсимликлар бўлими. Унинг вакиллари, келиб чиқиши, кўпайиши, тарқалиши, аҳамияти.

3. Буғдойдошлар оиласи, вакиллари, Синфи,қабиласи, кўпайиши, тарқалиши, ахамияти

nb

1 Javob .Bu Xitoyning sharqida eng keng tarqalgan. Ushbu o'simlikning barglari fanatkaga o'xshaydi va ularning yuzasida bir nechta chuqur loblar mavjud. Barglar yashil yoki kulrang rangga ega bo'lishi mumkin va cho'zilgan petiolesga biriktirilgan. Kech kuzda u rangini sariq sariq rangga o'zgartiradi.

Ayol o'simliklarida inflorescences bor sarg'ish yashil rangva urug'lar faqat iyun o'rtalarida, ginkgo biloba hayotining 30 yoshida paydo bo'ladi. U ko'pincha bog'larni, park maydonlarini va yozgi uylarni obodonlashtirish uchun ishlatiladi. Ammo buning uchun erkak daraxtlardan foydalanish odat tusiga kiradi, chunki urg'ochi daraxtlar mevalarni to'kishadi, ular erga tushgandan keyin juda yoqimsiz hid chiqara boshlaydi.
Antioksidant.

Uning tarkibiy qismlari ko'pincha faol qo'shimchalarda uchraydi va ishlatiladi an'anaviy tibbiyot... Undan aholi tomonidan talab katta bo'lgan dorilar tayyorlanadi. Gingka bilobaning o'nlab turlari mavjud. Uchun to'g'ri parvarish va etishtirish, siz harorat rejimini va eng yaxshi natijaga erishadigan tuproq turini bilishingiz kerak. Ginkgo biloba daraxti qanday ko'rinishga ega, fotosuratni quyida ko'rish mumkin.

Ekish va keyingi parvarish

Daraxt ekish uchun oxirgi joyni tanlashda, vaqt o'tishi bilan unga juda ko'p joy kerakligini hisobga olish kerak. Bunday holda, sayt iloji boricha yoritilishi kerak, chunki o'simlik juda engil talab qiladi. Ekish uchun birinchi joyni tanlaganingizdan so'ng, u doimiy bo'lishi kerakligini tushunishingiz kerak, chunki ginkgo biloba hech qanday transplantatsiyaga toqat qilmaydi.
Dastlabki bir necha yil ichida deyarli hech qanday o'sish bo'lmaydi, chunki bu vaqtda o'simlikning barcha kuchlari kuchli ildiz tizimini rivojlantirishga ketadi. Oldindan tayyorlangan quduqlar eng serhosil tuproq bilan to'ldirilishi kerak. Ekish paytida, ildizlarga alohida e'tibor berilishi kerak, ular chigallashmasligi va teshikning pastki qismida erkin yotishi kerak. Vaqti-vaqti bilan sug'orishni talab qiladi, chunki ildizlarning quruq tuproqda bo'lishiga yo'l qo'ymaslik kerak. Agar tanlangan joyda er osti suvlarining yaqin joyi sezilsa, unda boshqa saytga ustunlik berish yaxshidir.

Daraxt hayotining birinchi yillarida asosiy vazifa tuproqni o'z vaqtida yumshatish, muntazam sug'orish va paydo bo'lgan begona o'tlarni o'z vaqtida yo'q qilishdir. Shu bilan birga, daraxtni osongina oddiy deb atash mumkin, chunki u oxir-oqibat u uchun yangi shartlar bilan kelishadi. Birinchi oziqlantirish to'g'ridan-to'g'ri ekish paytida amalga oshiriladi.

Buning uchun, asoslangan aralash mineral o'g'itlar va kul. Yozda siz murakkab kiyimlardan foydalanishingiz mumkin, ammo ular to'g'ridan-to'g'ri ildiz ostida va suyuq shaklda qo'llaniladi. Siz barglarni tayyorlash paytida o'g'itlarni bargli kiyinish shaklida qo'shishingiz mumkin. Daraxt ko'plab kasalliklarga juda zaif. Qishda quyonlar va dala sichqonlari ildiz tizimiga joylashishi mumkin.Ginkgosimonlar - Ginkgoopsida sinf (ajdod)iga o'tmishdan

saqlanib kelayotgan bitta oila ginkgodoshlar-Gm%oaceaega

mansub bitta monotip relikt tur - Ginkgo biloba kiradi.Ginkgo￾doshlar oilasining 17 ga yaqin turkumlari vakillarining qazilma

holdagi qoldiqlari topilgan. Ulardan eng qadimgi - sorenobaerlar

bo‘lib, ular perm davriga oid qoldiqlardan topilgan. Ginkgodoshlar

bo‘r davridan boshlab tabiatda kamayib borgan. Tabiiy sharoitda

ginkgo faqat Sharqiy Xitoyning Tyan-Shan tog'ida ozroq maydonda

saqlanib qolgan. Ginkgo so'zi yapon tilidan olingan bolib, “kumushrang o‘rik” yoki “kumushrang meva” degan ma’noni anglatadi.

Yaponiya, Xitoy, Koreyalarda bu muqaddas daraxt sifatida ziyorat￾goh joylarda, parklarda o'stirilgan. 1730-yillarda u G'arbiy

Yevropaga keltirilgan. 1771-yilda K.Linney bu o‘simlikka Ginkgo

biloba deb ilmiy nom bergan. Ko‘p mamlakatlarda, shu jumladan,

0 ‘zbekistonda ham 1920-yildan boshlab manzarali o‘simlik sifatida

o‘stiriladi. Balandligi 30 metrdan oshadigan, qishda bargini

to‘kuvchi siyrak shox-shabbali daraxt. Barglari oddiy uzun bandli,

yelpig'ichsimon.
2 Javob Bu bo‘lim vakillari barglari yirik megaflliya, ko'pincha murakkab tuzilganligi va sporangiylari spora hosil qiluvchi boshoqchalarda emas, balki barglaming ostki yuza tomonida yoki chetki

qirralarida o‘ralgan holda boiishligi bilan boshqa boMimlardan farq

qiladi. Qirqquloqtoifa o‘simliklar turlari soni jihatidan yuksak

o‘simliklar orasida magnoliyatoifa (gulli) o'simliklar va yo'sintoifa

o‘simliklardan keyingi uchinchi o'rinda turadi. Hozirgi paytda yer

sharida qirqquloqlaming 300 ga yaqin turkumga mansub 10

mingdan ziyodroq turlari tarqalgan. Bular ham eng qadimgi

o‘simliklar hisoblanadi. Chunki qirqquloqlaming bizgacha yetib

kelmagan vakillari devon davridan (425-370 mln.yil) oldin qirilib

ketgan. Ular qadimgi qirqquloqtoifa o‘simliklar bilan bir vaqtda

o‘sib, o‘rmonlar hosil qilgan. Tog‘ jinslari, botqoqliklar va suvda o'sgan. Lekin ko‘pchilik turlari tarqalish jarayonida semam iqlimni

talab qilgani uchun tropik va subtropik iqlimli joylarda uchraydi.

Tropik o‘rmonlarda daraxtlar ostida ham uchraydi, juda mayda

vakillari ham mavjud, ulaming kattaligi 1 necha mm keladi.

Ayniqsa, tropik va semam subtropik o‘rmonlarda tikka o'suv￾chi, yotib o‘suvchi o‘t vakillaridan tortib, epifit, lianalargacha

bo‘lgan turlami va siateyadoshlar (cyateaceal) oilasiga mansub

siatey va diksoniya turkumlariga kiruvchi bo‘yi 25 m gacha

yetadigan daraxtsimon qirqquloqlami ham uchratish mumkun.

Osiyo hududida esa faqat o‘t o‘simliklardan iborat vakillari tar￾qalgan. Qirqquloqlarda ham qirqbo‘g ‘imlardagidek ildiz sistemasi

yaxshi taraqqiy etgan. Salvinia turkumining ayrim vakillarida

ildizlar butunlay reduksiyalanib ketgan. Poyasining tuzilishidagi

xarakterli belgilardan biri - uning har xil tuklar, tangachalar bilan Qirqquloqlaming

ko'pchiligida barg ikkita vazifani, ya’ni ayrimlarida fotosintez va

spora hosil qilish vazifasini bajarsa, boshqalarida spora hosil

qiluvchi barglari xlorofillni yo‘qotib, faqat jinssiz ko'payish

vazifasini o'taydi (masalan, salviniyalarda). Qirqquloqlar anatomik

tuzilishi jihatidan gulli o‘simliklar bargining anatomik tuzilishiga

o‘xshab ketadi. Ko‘ndalangiga kesilgan bargning ustki va ostki

tomoni epidermis bilan qoplangan. Evolutsion taraqqiyoti davomida

qirqquloqlaming sporangiylari bargning chetki qismidan pastki

qismiga o‘tib joylashgan. Sporangiylaming bargning pastki qismiga

o‘mashishi, birinchidan, ularni tashqi muhitning noqulay ta’siridan

himoyalanishi uchun qulaylik tug‘dirsa, ikkinchidan, bargning yuza

qismida fotosintez jarayonining normal borishi uchun imkoniyat

yaratadi. Bargda to‘p - to‘p bo‘lib joylashgan sporangiylarga sorus

(grekcha, tutam, to‘da) deyiladi. Sporangiylar hosil bo‘lishi

jihatidan ikki xil: eng qadimgi qirqquloqlarda ular bargning

epidermisidagi bir necha hujayralardan hosil bo‘lgan. Shuning

uchun ular yirik va tashqi tomonidan bir necha qavat hujayralar
bilan qoplangan. Evolutsiya jihatidan ancha yosh boigan vakillarida

esa sporangiylar bargning bitta hujayrasidan hosil bo‘lgan. Sporalar qulay sharoitda o‘sib, undan gametofit taraqqiy etadi.

Qirqquloqtoifalarda ham sporofit bo‘g‘im ustunlik qiladi. Teng

sporali qirqquloqlaming gametofiti ipsimon, lentasimon,

chuvalchangsimon, yuraksimon va boshqa shakllarda bo'ladi.

Bularga xos belgilardan yana biri anteridiyning arxegoniyga

nisbatan oldinroq taraqqiy etishidir. Bunga protoandriya (grekcha

protus - birinchi, andreios - erkaklik) deyiladi. Qirqquloqlarda ham

spermatozoid qirqbo‘g‘imlamikidek ko‘p xivchinli bo‘lib,

urug‘lanishi namlik yordamida bo‘ladi. Qirqquloqtoifa o‘simliklar

bo‘limi 7 ta sinfga (ajdodga) bo‘Iinadi:
1. Anev rofitsimonlar — Aneurophytopsida. /

2. Arxeopterissimonlar—Archeopteridopsida.

3.Klodoksilonsimonlar - Cladoxylopsida.

4. Zigopterissimonlar - Zigopteridopsida.

5.Ujovniksimonlar (ilontilsimonlar) - Ophioglossopsida.

6.Marattiyasimoniar - Marattiopsida.

7.Polipodiumsimonlar - Polypodiops
3 Javob Bug‘doydoshlar (boshoqdoshlar) oilasi - Poaceae (Grctmi￾niae). Oilaga 650 turkumga mansub 10000 tur kiradi. Turlaming

ko‘pchiligi kosmopolitdir. Ular, asosan, bir va ko‘p yillik o‘tlar

hisoblanadi. 0 ‘zbekistonda 87 turkumga mansub 252. tur uchraydi.

Bug'doydoshlar oilasi vakillarining xalq xo‘jaligidagi ahami￾yati judayam muhimdir. Bularga: bug‘doy (Triticum), sholi (Oryza),

makkajo‘xori (Zea), suli (Avena), tariq (Prosa), arpa (Hordeum)

kabi turkumlarning vakillari kiradi. Oilaning asosiy vakillaridan biri

bug'doy o‘simligi bilan tanishamiz.

Bug‘doy - Triticum. Bo‘yi 1-1,5 m ga yetadigan bir yillik

o‘simlik. Poyasining ichi kovak. Barglari lentasimon bo‘lib, poya

bo‘g‘tmlarida bittadan joylashgan. lldizi popuk ildiz. Aprel, may

oylarida gullaydi, Gullari sarg‘ish rang bo‘lib, boshog‘idan chiqib

turadi. Boshog‘i qiltiqli, ba’zi turlari esa qiltiqsiz. Iyun-iyul oylarida

mevasi pishadi. Mevasi - don. Doni oq yoki qizg'ish rangda, usti

qipiq bilan qoplangan. Bug‘doyning turlari ko‘p. Shundan 2 turi:

yumshoq (T.vulgare) va qattiq (T.durum) bug‘doy bizda ko‘p ekiladi.