Tuproqning mexanik tarkibini aniqlash usullari: quruq va loyli xalqacha yasash, pipetka usulida aniqlash Mashg’ulotdan maqsad

10-laboratoriya mashg’uloti. Tuproqning mexanik tarkibini aniqlash usullari: 1) quruq va loyli xalqacha yasash, 2) pipetka usulida aniqlash

Mashg’ulotdan maqsad. Tuproqning mexanik tarkibini dala va laboratoriya sharoitida aniqlash
«Quruq» metod. Buning uchun ozgina tuproq olib, qo’lning kafti ustida yaxshilab eziladi, so’ngra engil puflab, kaftda qolgan chang zarrachalari miqdori orqali tuproqning mexanik tarkibi, to’g’risida muloxaza yuriladi. Agarda tekshirilayotgan maydon tuprog’ining mexanik tarkibi qancha og’ir bo’lsa, kaftda qolgan zarracha shuncha ko’p bo’ladi. Bu mexanik tarkibli dalada aniqlashning eng qo’pol usuli bo’lib, faqatgina og’ir yoki engil tuproq guruhlarini ajratish imkonini beradi.
«Loy xalqachalar» orqali aniqlash. Buning uchun 3-5 gramm tuproq kaftga olinadi va bir oz suv qo’shish orqali xamirsimon loy tayyorlanadi. Undan xalqalar yasalib, uning tashqi holatpga qarab qum, qumloq, qumoq, soz kabi mexanik zarrachalarning guruhlari ajratiladi. Mexanik tarkibiga qarab tayyorlanilgan xalqalar quyidagicha bo’lishi mumkin (1-rasm).



1-rasm. “Loyqali halqachalar” qilish orqali tuproq mexanik tarkibini aniqlash:
1-qum; 2-qumloq; 3-engil qumoқ; 4-o’rtacha qumoq; 5-og’ir qumoq; 6 -soz.
Tuproq mexanik tarkibini elakchalar yordamida aniqlash. Uning tosh hamda qumlarini ma’lum guruhlarga (yirik, o’rta, mayda) ajratish maqsadida ishlatiladi. Odatda tuproqning toshli qismini aniqlash uchun diametri 3 mm dan katta teshikchali elakchalar qo’llaniladi. Tuproqning toshlilik darajasini aniqlash ko’pchilik holda dala sharoitida olib boriladi. Buning uchun 1 kg tuproq olib elakchadan o’tkaziladi. Qolgan toshli қismi maxsus junli cho’tkalar yordamida toshlarda yopishib qolgan mayda zarrachalardan tozalanadi, so’ng 0,1 g aniqlikkacha texnik tarozida o’lchanadi va uning prostent hisobi topiladi.
Hisob-kitob absolyut quruq tuproқ vazniga nisbatan prostent miqdorida aniqlanadi. Buning uchun toshli qismdan undagi gigroskopik namlikni ayiqlash maqsadida 15-20 g. namuna olib termostatda quritiladi va quruq holdagi vazni o’lchanadi. Olingan ma’lumotlar asosida tuproqning toshli qism miqdori ko’rsatkichiga (prostent hisobida) o’zgartirish kiritiladi.
Analizni davom ettirish maqsadida 3 mm. li elakdan o’tkazilgan tuproq namunasidan 100-150 g. olib, chinni hovonchada rezinali (kauchukli) ezgich orqali maydalab bir-biriga kiygizilgan teshiklarinnng kattaligi 3-1 mm. bo’lgan elakchada-shag’al, 1-0,5 mm. da-yirik qum, 0,5-0,25 mm da-o’rta qum, 0,25 m.m dan kichik elakchada esa mayda qum miqdorini aniqlaymiz. Olingan ma’lumotlardan absolyut quruq tuproq vazniga nisbatan prostent miqdorini aniqlaymiz.
Olingan ma’lumotlar aniq bo’lishi uchun qum zarrachalaridan chang va il ajratilishi lozim. Buning uchun qum zarrachalari toza suvda qaynatiladi yoki maxsus eritmalar yordamida toki eritma tiniq xolga kelgungacha ishlanadi. Shu usul bilan qum zarrachalarining, xattoki toshli qismning miqdori ham topiladi