Transformatorlarda bo’ladigan fizik jarayonlar. Magnit o`zaklar va magnit o`zaklar tuzilishi

Transformatorlarda bo’ladigan fizik jarayonlar. Magnit o`zaklar va magnit o`zaklar tuzilishi.

• 
  Transformatorlar elektr energiyani uzatish va taqsimlash tizimlarida keng qo‘llaniladi. Ma’lumki, elektr energiyani uzoq masofalarga etkazishda elektr uzatish liniya (EUL)larida Joul quvvat isroflarini kamaytirish maqsadida yuqori kuchlanishlar (500 kVgacha)dan foydalaniladi. Bundak yuqori kuchlanishni generatordan olish imkoni yo‘qdir, shu sababli elektr energiyasi generatorning chiqish klemmalaridan kuchaytiruvchi tranaformator klemmalariga ulanadi. Unda kuchlanish talab etilgan miqdorgacha kuchaytiriladi. EUL qanchalar uzun va quvvati qanchalar yuqori bo‘lsa, bu kuchlanish shunchalar katta bo‘lishi zarur. Masalan, quvvati 2000 MVt bo‘lgan elektr energiyasini 500 km masofaga uzatilganda kuchlanish qiymatini 500 kV gacha ko‘tarish zarur.
  
• 
  Elektr energiyaning iste’molchilari orasida taqsimlash uchun nimstansiyalarda pasaytiruvchi trasformatorlar kuchlanishlari 110, 35, 10, 6,3 kV gacha va transformator punktlarida 220, 380 yoki 660 V gacha pasaytiriladi. Elektr energiyasi shunday kuchlanish­larda bevosita iste’molchilarga – korxonalarning ish joylariga va axoli turar joylariga uzatiladi.
  
• 
  Shunday qilib, o‘zgaruvchan tokli elektr energiya ishlab chiqaruvchi elektr stansiyalaridan iste’molchigacha etkazilishida uch, ba’zan to‘rt marta transformatsiyalanadi.
  
• 
  Transformatorlar asosiy qo‘llanishidan tashqari, xar hil elektr qurilmalarida (isitish, payvandlash va h.k.), avtomatika qurilmalarida ishlatiladi.
  

Transformatorning ishlashi elektromagnit induksiya hodisa­siga asoslangan. Birlamchi chulg‘amni o‘zgaruvchan tok manbaiga ulaganda ushbu chulg‘am o‘ramlarida o‘zgaruvchan tok oqadi, u magnit o‘zakda o‘zgaruvchan F magnit oqimni xosil qiladi.

• 
  Transformatorning ishlashi elektromagnit induksiya hodisa­siga asoslangan. Birlamchi chulg‘amni o‘zgaruvchan tok manbaiga ulaganda ushbu chulg‘am o‘ramlarida o‘zgaruvchan tok oqadi, u magnit o‘zakda o‘zgaruvchan F magnit oqimni xosil qiladi.
  
• 
  Bu magnit oqim magnit o‘zakda berk kontur hosil qilib, transformatorning ikkala (birlamchi va ikkilamchi) chulg‘amlarini kesib o‘tadi va ularda EYUK induktivlaydi. Birlamchi chulg‘amda o‘zinduksiya EYUK
  
• 
  (1.1)
  
• 
  ikkilamchi chulg‘amda o‘zaro induksiya EYUK
  
• 
  (1.2)
  
• 
  bunda va w2 - transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlari o‘ramlari soni.
  
• 
  Transformator ikkilamchi chulg‘amning chiqish klemmalari yuklanishga ulanganda EYUK ta’sirida bu chulg‘am zanjirida tok oqadi va kuchlanish o‘rnatiladi. Kuchaytiruvchi transforma­torlarda pasaytiruvchi transformatorlarda esa
  
• 
  Ifodalar (1.1) i (1.2) dan shuni ko‘rish mumkinki, transformator chulg‘amlarida induktivlanayotgan va EYUKlar bir biridan faqat chulg‘amlar o‘ramlari sonlari va farqi bilan ajralib turadi. Shuning uchun chulg‘amlarning o‘ramlari sonining zaruriy qiymatlarini tanlash bilan, birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlar kuchlanishlarining ixtiyoriy qiymatlarini qabul qilish mumkin.
  
• 
  Kuchlanishi yuqoriroq bo‘lgan tarmoqqa ulangan chulg‘am yuqori kuchlanish (YUK) chulg‘ami deyiladi; kuchlanishi quyi bo‘lgan tarmoqqa ulangan chulg‘am quyi kuchlanish (QK) chulg‘ami deyiladi.
  
• 
  Bir fazali transformatorning prinsipial elektr sxemasi 1.1,6-rasmda keltirilgan.
  
• 
  Transformatorlar qaytuvchanlik xususiyatiga ega, bir trans­formatorning o‘zini kuchaytiruvchi va pasaytiruvchi transfor­mator sifatida ishlatish mumkin. Lekin, aksariyat transformator bir qo‘llanishda - yoki kuchaytiruvchi, yoki pasaytiruvchi bo‘lishi mumkin.
  
• 
  Transformator – o‘zgaruvchan tok apparatidir. Agar uning birlamchi chulg‘amini o‘zgarmas tok manbaiga ulansa, u holda transformator magnit o‘zagidagi magnit oqimi xam qiymati va yo‘nalishi bo‘yicha o‘zgarmas bo‘ladi , shu sababli trans­formator chulg‘amlarida EYUK induktivlanmaydi, demak elektr energiya birlamchi zanjirdan ikkilamchi zanjirga uzatilmaydi.
  
• 
  Transformatorlar quyidagi omillariga ko‘ra bir necha turlarga ajratiladi:
  
• 
  a) vazifasiga ko‘ra: umumiy qo‘llanuvchi kuchli va maxsus transformatorlar;
  
• 
  b) sovitilish turiga ko‘ra: havo (quruq) transformatorlar va moyli transformatorlar;
  
• 
  d) transformatsiyalanuvchi fazalar soniga ko‘ra: bir fazali, uch fazali va ko‘p fazali;
  
• 
  e) magnit o‘zakning shakliga ko‘ra: sterjenli, zirxli; zirx-sterjenli; torroid shaklida;
  
• 
  f) fazadagi chulg‘amlar soniga ko‘ra: ikki chulg‘amli; ko‘p chulg‘amli.