Toshkent Farmatsevtika instituti Sanoat farmatsiya fakulteti 104B guruh talabasi Narzullayev Saidumarxon

Toshkent Farmatsevtika instituti Sanoat farmatsiya fakulteti 104B guruh talabasi Narzullayev Saidumarxon

Sikl. Isitish va sovitish mashinalari. Karno sikli. Termodinamik potensiallar. Standart erkin energiyaning o‘zgarishi. Dissipativ funksiya va entropiya o‘sish tezligi. Statsionar holat barqarorligi va kriteriy darajasi.

Reja:

• Sikl
• Sovitish mashinalari
• Carnot sikli
• Termodinamik potensiallar

Sikl

• Sikl (yun. kyklos — doyra) — 1) maʼlum vaqt ichida takrorlanib turadigan hodisa, jarayon va boshqalarning har bir davrasi (mas, yillik S.); 2) muayyan fanlar guruhi (mas, tarixiy S.); 3) bir butunni tashkil etuvchi bir qancha asar, maʼruza, konsert va sh.k. majmui; 4) badiiy adabiyotda — turkum; 5) musiqada — turkumli musiqa shakli.

Sovitish mashinalari

• Sovitish mashinasi - mahsulot larni atrof muhit temperaturasidan ancha past trada sovitish uchun moʻljallangan qurilma. Ishi tashqi energiya hisobiga sovitish kamerasini sunʼiy sovitishga asoslanadi. Sovitish mashinasining kompression, issikdik va termoelektron xillari bor. Ularda +10 dan —150° gacha tra hosil qilish mumin. Kompression Sm. gazli (gazsimon sovitish agenti afegat holatini oʻzgartirmaydigan) va bugʻli (sovitish agenti afegat holatini oʻzgartiradigan) xillarga boʻlinadi.

Bugʻli Sovitish mashinasi keng tarqalgan; uning kompressorli va absorbsion xillari bor. Kompressorli Sovitish mashinasi koʻproq ishlatiladi. U, asosan, kompressor, elektr dvigatel, kondensator, bugʻlatkich va rostlash qurilmasidan iborat. Bu qismlar birbiriga naychalar bilan tutashtirilib, berk tizimni xrsil qiladi. Bu tizim sovitish agenti (freon, ammiak) bilan toʻldiriladi. Elektr dvigatel va kompressorning joylashishiga qarab, Sovitish mashinasi ochiq va yopiq xillarga boʻlinadi. Ochiq Sovitish mashinasi yirik sovitish qurilmalarida, yopiqS.m. xoʻjalik vauyroʻzgʻor sovitkichlarida ishlatiladi.
Issiqlik Sovitish mashinasi sovitish siklida 2 komponent — sovitish agenti va yutgich (absorbent) qatnashadigan absorbsion hamda bugʻ ejektorli (bug ejektori yordamida siqiladigan) xillarga boʻlinadi.
Termoelektr Sovitish mashinasida sovitish Peltye effektiaan foydalanib amalga oshiriladi.

Carnot sikli

• Carnot sikli — navbatma-navbat oʻzaro almashinib turuvchi ikki izotermik jarayon va ikki adiabatik jarayondan iborat qaytar aylanma issiqlik jarayoni. Uni birinchi boʻlib Nicolas Léonard Sadi Carnot oʻrgangan (1824). Rasmda Carnot sikli koordinatalari {\displaystyle r}{\displaystyle r} (bosim) va {\displaystyle V}{\displaystyle V} (hajm) da koʻrsatilgan. Carnot siklida ish jismi temperatura G, li issiq jism bilan taʼsirlashib, Qt issiklikni oladi (bunda bugʻ kengayadi va ish bajaradi, izoterma 1—2). Soʻngra ish jismi adiabatik kengayib, temperatura T2 gacha soviydi

Shu temperatura T2 da ish jismi izotermik siqiladi va u Q2 issiqlikni sovitkichga beradi (izoterma, 3—4). Nihoyat, ish jismi Tt temperaturali boshlangʻich holatga qaytadi (adiabata, 4—1). Bunday jarayonda ish jismi bajargan foydali ish {\displaystyle pV}{\displaystyle pV} tekislikda izoterma va adiabata chiziqlar bilan chegaralangan yuzaga teng.
Issiqlik mashinasining foydali ish koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi: Q-Q2 A
Carnot siklining foydali ish koeffitsiyenti faqat isitkich bilan sovitkichning temperaturasiga bogʻliq boʻlib ish bajaruvchi jismning xossalariga bogʻliq emas.
Carnot siklini tahlil qilib, quyidagi muhim xulosalarga kelish mumkin: a) aynan bir xil sharoitlarda, yaʼni isitkich va sovitkichlarning temperaturalari bir xil boʻlganda barcha qaytuvchan mashinalarning foydali ish koeffitsiyenti bir xil boʻladi; b) qaytmas mashinaning foydali ish koeffitsiyenti ish sharoiti oʻxshash boʻlgan qaytuvchan mashinaning foydali ish koeffitsiyentidan hamisha kichik boʻladi. Carnot sikli termodinamika va teplotexnikaning rivojlanishida muhim rol oʻynaydi.

Termodinamik potensiallar

• Termodinamik potensiallar — termodinamik tizim holatini toʻla tavsiflaydigan va oʻzaro bogʻlanmagan hajm V, bosim r, temperatura T, entropiya S, tizimdagi zarralar soni N va boshqa makroskopik parametrlar x{ ning aniq funksiyalari. Termodinamik potensiallar ichki energiya UqU(S, V, N, x), Gelmgolts energiyasi FqF(V, T, N, x), Gibbs energiyasi GqG(p, T, N, x), entalpiya HqH(S, p, N, x) kabi funksiyalardan iborat.

Termodinamik potensiallar bir-biri bilan quyidagicha bogʻlangan: FqU—TS, GqFQpV, HqUQpV. Termodinamik potensiallardan bittasi maʼlum boʻlsa, tizimning barcha termodinamik xossalarini aniklash mumkin. Har qanday termodinamik tizim uchun Termodinamik potensiallar statistik fizika usuli yordamida hisoblanadi. Termodinamik potensiallar terminini fanga 1884-yilda fransuz fizigi P. Dyugem kiritgan. Termodinamik potensiallar usulining asoschisi J. U. Gibbs oʻzining ilmiy ishlarida "fundamental funksiyalar"ni termin sifatida qoʻllagan.

E'tiboringiz uchun rahmat!!!