Texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi toshkent

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL – XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
URGANCH FILIALI
Kompyuter tarmoqlari fanidan yozgan

MUSTAQIL ISHI


Topshirdi: Xayrullayev Shahzodbek
Qabul qildi: ______________________________
Urganch 2022

Mavzu: Simsiz sensor tarmoqlar.

Reja:

1. 
   KIRISH
   
2. 
   Simsiz maxsus tarmoqlar.
   
3. 
   Simsiz sensorli tarmoqlar
   

1. 
   KIRISH
   

Hozirgi vaqtda yangi texnologiyalarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari taraqqiyoti bilan birgalikda rivoji masofa va vaqt oralig‘iga qaramay axborot, pul va boshqa resurslarni tez yetkazib berish, almashish uchun imkoniyat yaratmoqda. Axborotlashgan iqtisodiyotga o‘tish bilan bog‘liq sodir bo‘layotgan chuqur va tub o‘zgarishlar bir qator muammo va ziddiyatlarga olib kelmoqda. Bunday muammolarga jamiyat faoliyatidagi turli sohalarga oid globallashuv va axborotlashtirish tufayli paydo bo‘lgan hamda har tomonlama o‘rganish va yechimi kompleks yondashuvni talab etuvchi iqtisodiy hayotning o‘zgaruvchanligi va beqarorligini kiritish mumkin bo‘ladi. Bulardan ta’lim, AKT, ilmiy va innovatsion faoliyat turlarining jamiyat, davlat va iqtisodiyotga bo‘lgan ta’sirining kuchayishi hamda ular faoliyat yuritishining sifat jihatdan yangi xususiyatlarga ega bo‘lishini alohida ta’kidlab o‘tish mumkin. Shu sababli zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi jamiyat hayotidagi ziddiyatlarga qanday ta’rif berishi hamda uning nazariy jihatdan mazmun-mohiyati jahon iqtisodiyotining hozirgi zamon bosqichida o‘z aksini qanday topayotganligi va axborotlashgan iqtisodiyotning o‘ziga xos xususiyatini ko‘rsatib bermoq hozirgi kunda o‘ta muhim masalalardan biridir [1]. O‘zbekistonda AKTning rivojlanishi 2013-2020 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasi Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini Kompleks rivojlantirish dasturi asosida amalga oshiriladi. Ushbu dastur O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning 2012-yil 21-mart «Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada joriy etish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-1730-son Qarori bilan tasdiqlangan. AKTni rivojlantirish bo‘yicha davlat dasturlari amalga oshirilishining muvaffaqiyatli monitoringini o‘tkazish kafolati bo‘lib, axborotlashgan iqtisodiyotning shakllanib borish indikatorlari samarali tizimini barpo etish xizmat qiladi. Har qanday mamlakatga xos bo‘lgani kabi O‘zbekistonda ham axborotlashgan iqtisodiyotni shakllantirish darajasini zamonaviy AKT ni joriy etish va rivojlantirish, iqtisodiyotga ilmiy-tadqiqotlarni joriy etish ko‘rsatkichlari hamda YAIMda xizmat ko‘rsatish sohasining ulushi bilan belgilab berish mumkin bo‘ladi. O‘zbekistonda axborotlashgan iqtisodiyot bilan bog‘liq chuqur ilmiy-tadqiqot ishlari hozirgi vaqtgacha yetarli darajada olib borilmaganligini hisobga olib, mazkur mavzuni o‘rganish va izlanishlar olib borish dolzarb hisoblanadi [1-2]. Hozirgi kunda simsiz o’z-o’zini tashkillashtiruvchi o’zgaruvchan topologiyali tarmoqlar yaratish sohasida ko’plab muammolar mavjud bo’lib, ular orasida eng muhimilaridan tarmoqlarni qurish va amalda qo’llash hisoblanadi. Simsiz maxsus tarmoqlar dorasida marshrutlash protokollarining har bir turi har xil sharoitlarga bog’liq holda (tugunlarning tarmoqda zich joylashganligi, ularning tezligi) kamchiliklar va afzalliklarga ega. Simsiz maxsus tarmoqlar hisoblanadigan simsiz sensorli, vehikulyar, mobil va h.k. tarmoqlar hozirda keng foydalanilmoqda. Ularning foydalanilish sohalaridagi har xil ilovalari jamiyat rivojiga hissa qo’shib turmush tarzi sifatini oshirishda xizmat qilmoqda. So’nggli yillarda MANET kabi tarmoqlar ustida va ularning ilovalari ustida ham tadqiqotlar olib borilmoqda [3]. Bunday tarmoqlarda simsiz aloqadan foydalanishda tugunlarning uzatish radiusi noto’g’ri sozlanishi tufayli ko’plab muammolar kelib chiqadi, jumladan, paketlar kolliziyasi, energiya sarfinig keskin oshib ketishi natijasida tugunlarning tarmoqdan uzilishi va h.k. Masalan, katta uzatish radiusi qo’shnilar sonini oshirib uzatish muvaffaqiyatli bo’lsa paketlarning kechikish vaqtini kamaytiradi, lekin bu paketlar kolliziyasi ehtimolini oshirib yuboradi. Qisqa uzatish radiusi tufayli, tugunlar bir-biridan uzilib qoladi, natijada, kam sonli paketlar yuqori kechikish bilan yetib boradi, chunki paketlarni yetkazib berish uchun zarur qadamlar soni oshib ketadi. Mazkur bitiruv malakaviy ishida MANET tarmoqlarini NS3 tarmoqlar simulyatori yordamida simulyatsiya qilish ko’rsatilgan, bundan tashqari MANET tarmoqlar muhokama qilingan va tahlil etilgan.