Суюқликларнинг қовушоқлигини ўлчаш

Aim.uz

Суюқликларнинг қовушоқлигини ўлчаш
Суюқ муҳитларнинг қовушоқлигини ўлчаш саноатда ТЖАБТ ни жорий қилишда энг мураккаб муаммолардан биридир. Жараёнларнинг кўпчилиги дисперс тизимлар, суспензиялар, коллоид эритмалар ва пластик массаларни қайта ишлаш билан боғлиқ. Айрим маҳсулотлар сезгир элементга ёпишиб қолиб, ишлаб чиқариш жараёнида сезгир элементга таъсир этиб, улардан фойдаланишни қийинлаштириши мумкин.
Саноатда вискозиметрларнинг қўлланилиши қовушоқликни ўлчаш услубларининг конструктив-техник камчиликлари ёки вискозиметрларнинг ўзича ишлатиш шароитларини яратиш қийинлиги сабабли жуда ҳам чеклангандир.
Саноатнинг бир қанча тармоқларида, масалан, сунъий толалар, синтетик смолалар, каучук эритмалари, бўёқлар, сурков мойлари ва бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқаришда қовушоқлик маҳсулот таркиби ва сифатини аниқловчи катталик ҳисобла нади. Шунинг учун кўпгина ҳолларда қовушокликни автоматик тарзда узлуксиз ўлчаб туриш муҳим аҳамиятга эга бўлади.
Суюқликларнинг сирпаниш ёки силжишга қаршилик кўрсатиш хусусияти қовушоқлик дейилади.
Берилган оқимда суюқлик икки қатламининг силжишида тангенциал куч вужудга келади. Шу куч Нютон қонунига кўра қуйидагича аниқланади:
_{ }, (6.38)
бу ерда Ғ — силжиш кучи, Н; μ — динамик қовушоқлик ёки қовушоқлик коэффициенти, Па с; S — ички ишқаланпш юзаси, м²;_{ } — ҳаракатдаги қатлам қалинлиги бўйича тезлик градиенти (силжиш тезлиги), 1/c; v — қатлам оқимининг тезлиги, м/с; п — ҳаракагдаги қатлам қалинлиги, м.
(6.38) тенгламадан динамик қовушоқликни аниқлаймиз:
_{ } . (6.39)
СИ тизимида динамик қовушоқлик бирлиги қилиб, суюқлик оқимининг шундай қовушоқлиги қабул қилинганки, бу оқимда 1 Н/м² силжиш босими таъсирида чизиқли тезлигининг градиенти силжиш текислигига перпендикуляр бўлган 1 м масофада 1 м/с бўлади. Динамик қовушоқликнинг бу бирлиги Н с/м² ёки Па с ўлчовига эга.
Амалда кўпинча динамик қовушоқликнинг суюқлик зичлиги _{ } га бўлган нисбатида ифодаланувчи кинематик қовушоқликдан фойдаланилади, яъни
_{ } . (6.40)
Кинематик қовушоқлик СИ да м²/с ўлчовига эга. Қовушоқлик амалда пуаз (П) ва сантипуаз (сП) бирликларида ўлчанади. Бу бирликлар СИ даги қовушқоқликнинг бирлиги билан қуйидагича боғланган:
1 П=0.1 Па∙с; 1 сП=1 мПа∙с.
Нютон қонунига бўйсинувчи суюқликлар (яъни қовушоқлиги жадал механик таъсирларга боғлиқ бўлмаган силжиш (сурилиш) тезлигига чизиқли боғланишга эга суюқликлар) нютон суюқликлари дейилади. Агар бу боғланиш чизиқли бўлмаса, у ҳолда бундай суюқликлар нонютон суюқликлар дейилади. Суюқликлар, эритмалар, пластик ва озиқ-овқат маҳсулотларининг асосий қисми нонютон суюқликлар гуруҳига киради.
Озиқ-овқат саноатида кўпинча қовушоқлик шартли бирликларда (ВУ градусларида) ўлчанади, бу бирликлар маълум ҳажмдаги таҳлил (таҳлил) қилинаётган суюқликнинг оқиб кетиш вақтининг шу ҳажмидаги дистилланган сувнинг оқиб кетиш вақтига нисбатидан иборат:
_{ } . (6.41)
Қовушоқликни ўлчаш пайтида ҳароратнинг таъсирини эътиборга олиб, тегишли тузатишлар киритиш лозим.
Суюқлик қовушоқлигини ўлчайдиган бир қатор асбоблар мавжуд. Бу асбоблар ишлаш принципи жиҳатидан капилляр, золдирли, ротацион, тебранишли ва ултратовушли асбобларга (вискозиметрларга) бўлинади.