Stratiform konlar

Stratiform konlar - foydali qazilmalarning vulkanogenchoʻkindi va qatqatli choʻkindi togʻ jinslari qalin qatlamlaridagi bir yoki bir necha stratigrafik gorizontda toʻplangan uyumlari. Stratiform konlar singenetikmagmatik va epigenetikpostmagmatik yoʻllar bilan xreil boʻladi. Karbonatli jinslar qatlamlaridagi qoʻrgʻoshinrux (AQSH, Missisuri shtatidagi konlar) hamda qumtosh va slanets qatlamlaridagi mis konlari (Qozogʻiston, Jezqazgan koni) Stratiform konlar uchun harakterli. Stratiform konlarda qatlam tanalari oʻzini sigʻdirgan va ular bilan muvofiq yotgan togʻ jinslariga nisbatan koʻp. Ular rudalarning oddiy mineral tarkibi bilan farq qiladi, bu esa rudali jinslarning bir yoki bir nechta katlamlarida mis, rux, qoʻrgʻoshin sulfidlarining xolxolligi va hamroh minerallarning miqdoriga bogʻliq. Stratiform konlar katta hajmdagi keng qamrovli rivojlanishga ega boʻlib, bepoyon rudali r-nlar va provinsiyalarda shakllanadi (mas, Missisipi vodiysidagi qoʻrgʻoshinrux konlari). "Stratiform konlar" termini, ushbu konlarning paydo boʻlish muammosi yuzasidan 1969-yilda NyuYorkda oʻtkazilgan konferensiyada qabul qilingan. Oʻzbekistonda Stratiform konlar sirasiga Uchquloch (Shim. Nurota tizmasi), Sarikon, Konjaylov (Chatqol tizmasi) kabi qoʻrgʻoshinrux konlari kiradi.
Kolchedanlar (Kichik Osiyo ya.o.dagi joy nomidan) — rudali minerallar: temir, mis, kobalt, nikel va boshqalarning oltingugurtli (sulfidli), bisulfidli, kam hollarda monosulfidli birikmalarining umumiy nomi. K.ning koʻp tarqalgan turlari — oltingugurtli kolchedan — FeS2 (pirit), mis kolchedani — CuFeS2 (xalkopirit) va boshqa K. qattiq, metalldek yaltiroq, murakkab kompleksli rudadir. Pirit tarkibida 53,4% oltingugurt, 46,6% temir mavjud. K. konlari turli geologik jarayonlar, mas, magmaning kristallanishida (mis-nikelli kolchedan) va skarnlarnsng paydo boʻlishida (mis, oltin kolchedani) hosil boʻladi. K. vulkan mintaqalari orasida uzunligi bir necha ming km li uyumlar hosil qiladi. Vulkan otilishidan chiqqan eritmalar katta miqdorda metallarni olib chiqadi, ular oltingugurt bugʻlari bilan birikib sulfidli K. konlarini hosil qiladi. Kolchedan konlari dunyo boʻyicha keng tarqalgan. Oʻzbekistonda (Olmaliq) polimetall, qoʻrgʻoshin, mis-rux va boshqa kolchedan konlari bor. K. metallurgiya sanoati uchun muhim ahamiyatga ega. Piritdan, asosan, oltingugurt k-tasi olishda foydalaniladi. Shuningdek, uni qayta ishlash natijasida olinadigan oltin, kumush, nikel, kobalt, vismut va boshqa qimmatbaho metallarning konsentratori ham hisoblanadi.