Sog'liqni saqlash

uy > sog'liqni saqlash
Umar Xayyom. Umar Xayyomning qisqacha tarjimai holi
Bugun biz sizlarga “ruboiy” deb atalgan to‘rtliklari bilan butun dunyoga mashhur bo‘lgan inson haqida so‘zlab beramiz. Shuningdek, u algebrada kub tenglamalar tasnifini tuzganligi va ularning yechimlarini berish uchun konus kesimlaridan foydalanganligi bilan mashhur. Umar Xayyom kimligini batafsil aytib beramiz. Muxtasar qilib aytganda, bu fors faylasufi, matematiki, munajjimlari, astronomi va shoiri va batafsilroq, siz uning bolaligidan boshlashingiz kerak.
Umar Xayyomning bolaligi
Bu buyuk zot Nishopur shahrida chodirchi oilasida dunyoga kelgan. Umar sakkiz yoshida astronomiya, falsafa va matematikaga qiziqa boshlagan, to‘rt yildan so‘ng Nishopur madrasasining talabasi bo‘lgan. Bola tibbiyot va islom qonunlari bo'yicha a'lo kursni tugatdi va shifokor bo'ldi, lekin bu kasb Umarni unchalik qiziqtirmadi. U astronom va matematik Sobit ibn Kurra hamda yunon matematiklari asarlarini o‘rgana boshladi.
O'n olti yoshida Xayyomning otasi va onasi epidemiya paytida vafot etdi. Yigit ustaxonani, uy-joyni sotib, o‘sha davrda madaniy-ilmiy markaz sifatida mashhur bo‘lgan Samarqandga yo‘l oldi. Samarqandda uning o‘zi ustozi bo‘lib, so‘ng Buxoroga ko‘chib o‘tadi, u yerda kitob jamg‘armalarida ishladi va bir vaqtning o‘zida matematika bo‘yicha risolalar yozadi. Olim Buxoroda boʻlgan oʻn yil davomida matematikaga oid toʻrtta fundamental risola yozdi.
1074 yilda tarjimai holi juda boy bo'lgan Umar Xayyom allaqachon Sultonning ruhiy ustozi va bir necha yil o'tgach - saroy rasadxonasining rahbari. Unda ishlagan Umar mashhur astronomga aylandi. U boshqa olimlar bilan birgalikda quyosh taqvimini ishlab chiqdi.
1092 yilda Umarga homiylik qilgan sulton vafot etgach, uning hayotining Melikshoh saroyidagi bu davri ham tugadi. Umarni xudosiz erkin fikrlashda ayblashdi va astronom Saljuqiylar poytaxtini tark etdi.
ruboiy
Eng muhimi, Xayyom o‘zining dono, hazil va beadab to‘rtliklari – ruboiylari bilan mashhur. Ular uzoq vaqt davomida unutilgan edi, ammo keyinchalik Edvard Fitsjerald tarjimalari tufayli uning ishi qayta tiklandi.
Matematika
Bu sohada Xayyom ham salmoqli hissa qo‘shgan. “Algebra va almuqobala masalalari dalillari risolasi”ga ega. Bu ishda tenglamalar tasnifini, shuningdek, birinchi, ikkinchi va uchinchi darajali tenglamalar yechimini topish mumkin.
Astronomiya
Xayyom tasodifan Isfahonda quyosh taqvimini ishlab chiqqan astronomlar guruhiga rahbarlik qildi. Uning asosiy maqsadi yil boshiga va bahorgi tengkunlikka nisbatan qattiqroq havola qilishdir. Yangi taqvim Sulton “Jaloliy” nomi bilan atalgan. Ushbu taqvimdagi oylardagi kunlar soni quyoshning har qanday zodiak belgisiga qanchalik uzoqqa kirganiga qarab o'zgarib turardi va yigirma to'qqizdan o'ttiz ikki kungacha bo'lishi mumkin.
Forsning buyuk shoiri, faylasufi, matematiki va astronomi G‘iyosiddin Abu-l-Fath Umar ibn Ibrohim al-Hayyom Nishopuriy deb talaffuz qilingan Umar Xayyomning tarjimai holi 1048-yil 18-mayda boshlangan. jahonga mashhur “ruboiy” toʻrtliklarining muallifi Eronning Nishopur shahrida tugʻilgan.
Umar Xayyom 12 yoshida Nishopur madrasasining talabasi bo‘ladi. U islom huquqi va tabobati kursini ajoyib tarzda tamomlab, shifokorlik malakasiga ega bo‘ldi. Ammo tibbiy amaliyot yosh Umar Xayyomni unchalik qiziqtirmasdi, u o'sha paytda Sharq va Yunon matematiklarining ishlariga ko'proq qiziqardi. Umar Xayyom keyingi ta’limni Samarqandda davom ettirdi, u yerda dastlab madrasalardan birida talaba bo‘ldi, biroq bahs-munozaralarda bir necha marta nutq so‘zlaganidan so‘ng u o‘zining stipendiyasi bilan hammani hayratda qoldirdiki, darrov ustoz etib tayinlandi.
Oradan to‘rt yil o‘tib Umar Xayyom Samarqandni tark etib, Buxoroga ko‘chib o‘tadi va u yerda kitob jamg‘armalarida ishlay boshlaydi. Xayyom Buxoroda yashagan o‘n yil davomida matematikaga oid to‘rtta fundamental risola yozdi.
1074 yilda Umar Xayyomning saroy olimi sifatida tarjimai holi bosqichi boshlanadi. Bu yil Xayyom Isfahonga saljuqiylar sultoni Melikshoh I saroyiga taklif qilinadi.Shohning bosh vaziri Nizom al-Mulk tashabbusi bilan Umar Xayyom sultonning ruhiy ustoziga aylanadi. Bundan tashqari, Malikshoh uni saroy rasadxonasiga boshliq qilib tayinladi. Umar Xayyom bir guruh olimlar bilan Grigoriannikiga qaraganda aniqroq quyosh taqvimini ishlab chiqdi. Aynan Xayyom taqvimi tasdiqlangan va Eron taqvimining asosini tashkil etgan bo'lib, u Eronda 1079 yildan to hozirgi kungacha rasmiy taqvim sifatida amal qiladi. Shu bilan birga, Umar Xayyom Malikshoh astronomik jadvallarini tuzdi, unda kichik yulduzlar katalogi va algebraga oid bir qancha risolalar yozildi.
Umar Xayyom falsafa sohasida yomon ish qilmagan. Bizgacha Xayyomning beshta falsafiy asari yetib kelgan - “Mavjudlik va zarurlik haqida risola”, “Uch savolga javob: olamdagi qarama-qarshilik zarurati, determinizm va mangulik”, “Umumjahon mavzuida aql nuri. Fan”, “Mavjudlik haqida risola” va “Talabga ko‘ra kitob (barcha narsa).
Umar Xayyom o‘zining ilmiy faoliyati bilan bir vaqtda malika Turkon-Xotun qo‘l ostida munajjim va tabiblik vazifalarini bajargan. Mashhur ruboiy to‘rtliklari ham Umar Xayyom tomonidan (uning tarjimai holi mualliflari taxminiga ko‘ra) Isfahonda, uning ijodi eng gullagan davrda yaratilgan.
Biroq, xudosiz erkin fikrlashda ayblanib, 1092 yilda Umar Xayyom poytaxtni tark etishga majbur bo'ldi. Umar Xayyomning tarjimai holida so'nggi yillar haqida juda kam narsa ma'lum. Manbalar shuni ko'rsatadiki, Xayyom 1114 yilda Marvda bir muddat qolib, u erda meteorologik prognozlar qila oladi. Umar Xayyom vafot etgan yili noma'lum. Uning o'limining eng ehtimoliy sanasi 1122 yil 23 mart (boshqa manbalarga ko'ra, 1131 yil 4 dekabr) hisoblanadi.
Umar Xayyom Nishopurda dafn etilgan.
Xayyom Umarga qarang. Adabiy ensiklopediya. 11 tonnada; M .: Kommunistik Akademiyaning nashriyoti, Sovet Entsiklopediyasi, Badiiy adabiyot. V. M. Friche, A. V. Lunacharskiy tomonidan tahrirlangan. 1929 1939. Umar Xayyom ...Adabiy ensiklopediya