|
Umar Xayyom- UMAR XAYYOM (asl ismi G'iyosiddin Abu l Fath Umar ibn Ibrohim) (taxminan 1048 - 1112 yildan keyin), pers. shoir, faylasuf, olim. Arab tilida ham yozgan. lang. Dunyoga mashhur faylasuflar. to'rtlik - gedonich bilan singdirilgan ruboiylar. motivlar, pafos ...... Biografik lug'at
Kitoblar
Umar Xayyom. Ruboiy, Umar Xayyom. Umar Xayyom (taxminan 1048-1131) - matematik, astronom va faylasuf. O. Xayyomning tarjimai holi rivoyatlar, afsonalar va taxminlar bilan qoplangan, qancha toʻrtlik Xayyomga tegishli ekanligini aniqlashning iloji yoʻq, ...
Umar Xayyom. Ruboiy, Umar Xayyom. Atoqli astronom, matematik, fizik va faylasuf, hayotligida “Haqiqat isboti” faxriy unvoni bilan taqdirlangan Umar Xayyom mashhur ruboiylarning ijodkoridir. Taxminan ming yil yozilgan ...
Taxminlarga ko'ra, 1048 yil 18 mayda Eronning shimoli-sharqida, Nishopur shahrida Umar Xayyom (to'liq ismi - Umar Xayyom G'iyosiddin Obu-l-Faht ibn Ibrohim) chodir qo'riqchisi oilasida tug'ilgan. atoqli tojik va fors shoiri, so'fiy faylasuf, matematik, astronom, munajjim.
Bolaligida u juda iqtidorli edi, 8 yoshida u matematika, falsafa, astronomiya asoslarini faol ravishda tushungan va Qur'onni yoddan bilgan. Umar 12 yoshli o‘smirlik chog‘ida ona shahri madrasasiga o‘qishga kirdi. Musulmon huquqi va tibbiy amaliyot kursini u a'lo baholar bilan yakunladi, ammo shifokorlik malakasini olgan Umar Xayyom o'z hayotini tibbiyot bilan bog'lamadi: u matematiklarning ishiga ko'proq qiziqdi.
Ota-onasi vafotidan keyin Xayyom ularning uyi va ustaxonasini sotib, o'sha paytda madaniy va ilmiy markaz bo'lgan Samarqandga ko'chib o'tadi. Madrasaga talaba bo‘lib kirib, tez orada munozaralarda shunday bilim ko‘rsatdiki, darrov ustozlik darajasiga ko‘tarildi.
Umar Xayyom ham o‘z davrining buyuk olimlari singari shaharlarning birortasida ham uzoq vaqt yashamagan. Shuning uchun u Samarqandni atigi 4 yildan keyin tark etib, Buxoroga ko‘chib o‘tadi va u yerda kitob omborida ishlay boshlaydi. Bu yerda yashagan 10 yil davomida u matematika bo‘yicha to‘rtta fundamental asar yozgan.
Ma’lumki, u 1074 yilda saljuqiylar sultoni Melikshoh I tomonidan Isfahonga taklif qilingan va vazir Nizom al-Mulk taklifi bilan hukmdorning ma’naviy ustozi bo‘lgan. Xayyom saroydagi yirik rasadxonaning boshlig‘i ham bo‘lib, asta-sekin mashhur astronomga aylangan. U boshchiligidagi bir guruh olimlar 1079 yilda rasman qabul qilingan printsipial jihatdan yangi taqvim yaratdilar. "Jaloliy" nomi berilgan quyosh taqvimi Yulian va Grigoriandan ko'ra aniqroq bo'lib chiqdi. Xayyom Malikshoh astronomik jadvallarini ham tuzgan. 1092 yilda homiylar vafot etgach, Umarning tarjimai holida yangi bosqich boshlandi: uni erkin fikrlashda ayblashdi, shuning uchun u Sanjar davlatini tark etdi.
She’riyat Umar Xayyomga jahon shuhratini keltirdi. Uning to‘rtliklari – ruboiylari o‘tkinchi bo‘lsa-da, yer saodatini bilishga da’vatdir; ularda shaxs erkinligi pafosi, erkin fikrlash, falsafiy tafakkurning teranligi, obrazlilik bilan uyg‘unligi, ritmning moslashuvchanligi, uslubning ravshanligi, ixchamligi va sig‘imi xarakterlidir.
Xayyomga mansub ruboiylarning barchasi haqiqiymi yoki yoʻqmi, nomaʼlum, ammo 66 toʻrtlik uning ijodiga nisbatan yuqori ishonch bilan bogʻlanishi mumkin. Umar Xayyom she'riyati fors she'riyatidan biroz ajralib turadi, garchi u uning tarkibiy qismi bo'lsa ham. Aynan Xayyom lirik qahramoni avtonom shaxs, xudodan va podshohdan yiroq, zo‘ravonlikni tan olmaydigan, isyonchi bo‘lgan yagona muallifga aylandi.
Umar Xayyom, asosan, shoir sifatida shuhrat qozongan, ammo, agar uning adabiy sohadagi faoliyati bo‘lmaganida, u haligacha ilm-fan tarixida atoqli matematik va innovatsion asarlar muallifi sifatida qolar edi. Jumladan, “Algebra va almukabala masalalarini isbotlash” risolasida geometrik shaklda kub tenglamalar yechimlari taqdimoti; "Evklid kitobining qiyin postulatlariga sharhlar" risolasida u parallel chiziqlarning asl nazariyasini ilgari surdi.
Umar Xayyomni juda yaxshi ko'rgan, hurmat qilgan, hurmat qilgan. U o'z vatanida vafot etdi; 1131 yil 4 dekabrda sodir bo'ldi.
Odamlar nimanidir his qilishadi, lekin nima ekanligini tushunishmaydi. Ular uning she'riyatiga jalb qilingan. Ular Umar Xayyom she’rlari haqida na zamoniy, na milliy chegara bilmaydi, deb bejiz aytishmaydi, ular odamlarning o‘y-fikrlarini hayajonga soladi, hayot mazmuni haqida o‘ylashga majbur qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
