Sinf: 6 sinf Mavzu: O`nli kasrlarning yozilishi va o`qilishi

Fan : matematika
Sinf: 6 sinf
Mavzu: O`nli kasrlarning yozilishi va o`qilishi
Darsning maqsadi:
Ta`limiy maqsad: O`quvchilarga o`nli kasrlarni yozilishi va o`qilishi haqida bilim, malaka va ko`nikma hosil qilish;

Tarbiyaviy maqsad: O`quvchilarning qalbidagi o`zaro hamkorlik va bir-biriga hurmat hamda Vatanga mehr-muhbbat hissini oshirish va faollik , ishchanlik, tartiblilik va madaniyatlilikka o`rgatish;

Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarning tafakkur olamini boyitish, xotira, idrok mashqi, qiziqishini rivojlantirish, muloqot madaniyatiga o`rgatish va o`quvchilarni fanga bo`lgan qiziqishlarini oshirishdan iborat;
Kasbga yo`llovchi: Tadbirkor va vositachi, hisobchi kasblarining ayrim qirralari bilan tanishtirish;
Milliy va mafkuraviy g`oya: Milliy qadriyatlar, san`at, ulug` mutafakkirlarni matematika rivojiga qo`shgan hissalaridan g`ururlanish, Vatanni sevish va o`z yurtidan g`ururlanish tuyg`isini shakllantirishdan iborat.
Dars tipi: Yangi bilimlarni o`zlashtirish.

Dars uslubi: Interfaol.

Dars usuli: Aqliy hujum, guruhlarda ishlash, klaster.
Darsning jihozi: Darslik, elekron darslik , dars uchun zarur ko`rgazmali qurollar, testlar, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar, kompyuter, plakatlar, doska, bo`r.
Darsning bosqichlari va vaqt taqsimoti
1

Tashkiliy qism

3 daqiqa
2

Reja asosida yangi darsning borishi

a) Yangi mavzuga tayyorgarlik
b) Yangi mavzuni bayoni
d) Mustahkamlash

10daqiqa

10 daqiqa
13 daqiqa

3

Darsga yakun yasash va baholash

2 daqiqa
4

Uyga vazifa

2 daqiqa

Darsning borishi.

Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish. Davomatni tekshirish. Zarur va ko`rgazmali qurollarni va jihozlarni darsga hozirlash.
O`qituvchi: Ulug` mutaffakkir , shoir Alisher Navoiyning tug`ilgan kunining necha yilligini nishonlyapmiz?
O`quvchi: Biz ulug` mutafakkir , shoir Alisher Navoiyning tavallud topgan kunining 571 yilligini nishonlayapmiz.
O`qituvchi: Ulug` mutafakkir Vatanparvar shoir Alisher Navoiy qachon va qayerda tavallud topgan?
O`qituvchi: Prezidentimiz Islom Abdug`aniyevich Karimovning “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch ” asarida Navoiyga qanday ta`rif bergan edilar?
O`quvchi: Prezidentimiz Islom
Abduganiyevich Karimovning
“Yuksak ma`naviyat yengilmas

kuch ” asarida Navoiyga quyidagicha

ta`rif bergan edilar. “Agar u ulug`
zotni avliyo desak, u avliyolarning
avliyosi, mutafakkir desak,
mutafakkirlarning mutafakkiri, shoir
desak, shoirlarning sultonidir”.

O`quvchilar 3 ta guruhga ajratiladi.

I guruh: “Matematiklar”.
II guruh: “Bilimdonlar”.
III. guruh: “Al-Xorazmiy”.

O`qituvchi: Dars davomida guruh boshliqlari o`z guruhiga qaysi o`quvchi faol qatnashib to`g`ri bajarganligiga qarab ball qo`yib boradilar. Dars yakunida shunga qarab baholaymiz.

II. O`tilgan mavzular yuzasidan savol-javob o`tlkazish va tarqatma materiallar tarqatish.

O`qituvchi Uyga berilgan topshiriqni javoblarini ayting, qanday bajarilganligini guruh sardorlarining nazorati orqali natijani aniqlaymiz.

1-savol: Ulush deb nimaga aytiladi?
Javob: Butunning teng bo`laklari ulushlar deb aytiladi?

2-savol: Bir xil maxrajli kasrlar qanday taqqoslanadi?

Javob: Bir xil maxrajli ikki kasrdan qaysining surati katta bo`lsa, osha kasr kattadir.

3-savol: To`g`ri kasrlar deb nimaga aytiladi?

Javob: Surati maxrajidan kichik bo`lgan kasrlar to`g`ri kasrlar deyiladi.

4-savol: Noto`g`ri kasrlar deb nimaga aytiladi?

Javob: Surati maxrajidan katta bo`lgan kasrlar noto`g`ri kasrlar deyiladi.
5-savol: Bir xil maxrajli kasrlar qanday qo`shiladi?
Javob: Maxrajlari bir xil bo`lgan kasrlarning suratlari qo`shilib, maxraj esa o`zgarishsiz qoladi.
6-savol: Bir xil maxrajli kasrlar qanday ayriladi?
Javob: Bir xil maxrajli kasrlarning maxraji o`zgarishsiz qoldirilib, suratlari ayriladi.
7-savol: Aralash sonlar deb nimaga aytiladi?
Javob: Butun va kasr qismi ajratib yozilgan sonlarni aralash sonlar deb ataymiz.
8. Aralash kasrlarni qanday qo`shamiz?
Javob: Ularning butun qismlari alohida, kasr qismlari alohida qo`shiladi.
“Sonli labirint” o`yini.

Tashqi aylanada turgan sonlarga, ichki aylanada turgan qaysi sonni qo`shsa markazdagi son hosil bo`ladi?

I guruh:
a)

II guruh:

III guruh:

III. Yangi mavzu bayoni.

“Aqliy hujum” usulida mavzu yuzasidan tushunchalar berib, o`quvchilar hamkorligida mavzu o`rganiladi.
O`qituvchi: O`nli kasrlar o`z –o`zidan paydo bo`lgan emas, bu ham hayotda kundalik bajariladigan ishlar bilan bog`liq.

O`qituvchi: Shunday kasr sonlar borki, ular ustida amallarni xuddi natural sonlardagidek osonbajarish mumkin. Bu kasrlar maxraji 10, 100, 1000 va hokazo sonlardan iborat bo'lgan sonlardir. Bunday kasrlar o`nli kasrlar deb ataladi. Mazkur bobda o'nli

knsilarning yo'zilishi va ular ustida amallar qanday bajarilishi xususida to'xtalamiz.
1- misol. 8 m 52 sm ni metrda ifodalaylik.

1 sm= bo`lgani uchun, 52 sm = bo`ladi.

U holda, 8 m 52 sm = 8 m + 52 sm = 8 m +

Ikkinchi tomondan, 8 m 52 sm = 8 m + 50 sm + 2 sm =8m+5dm+2 sm=8 m+

kasr vergul yordamida maxrajsiz 8,52 ko'rinishda yoziladi va 8 butun 52 deb o'qiladi. Demak,

2- misol. 4 kg565 gni kilogrammda ifodalaylik:

4 kg565 g = 4 kg + 565 g = 4 kg + kg = kg ekanligini topamiz.

sonining kasr qismi maxraji 10 ga, sonining kasr qismi maxraji 100 ga, sonining kasr qismi maxraji esa 1000 ga teng.

Maxraji 10, 100, 1000 va hokazo bo'lgan sonlarni (maxrajsiz) o'nli kasr ko'rinishida quyidagicha yozishga kelishib olingan:
-oldin sonning butun qismi yoziladi;
-so'ng kasr qismining surati yoziladi va ular bir-biridan vergul bilan ajratiladi.

Masalan, soni 8,3 tarzida yoziladi va «8 butun o'ndan 3» deb, soni esa 4,565 tarzida yoziladi va «4 butun mingdan 565» deb o'qiladi.

Shunday qilib, 8 dm 3 sm = dm = 8,3 dm;
4 kg565 g = kg = 4,565 kg.
Kasr qismining maxraji 10,100,1000 va hokazo bo'lgan har qanday sonni o'nli kasr ko'rinishida ifodalash mumkin.
Agar kasr to'g'ri kasr bo'lsa, uning o'nli yozuvida butun qism 0 deb olinadi..
Masalan,soni - to'g'ri kasr. Bu kasr 0,35 tarzida yoziladi va «0 butunyuzdan 35» deb o'qiladi. Demak, = 0,35.

O'nli ko'rinishda yozilayotgan sonning kasr qismi maxrajida nechta nol bo'lsa suratida ham, verguldan keyin ham shuncha raqam bo'lishi kerak.

Masalan, sonining kasr qismi suratida ikkita raqam, maxrajida esa uchta nol bor. Shuning uchun oldin surat oldiga bitta nol qo'yib, uni tarzida yozib olamiz. So'ng uni 5,067 o'nli kasr ko'rinishida ifodalaymiz va “5 butun mingdan 67”deb o'qiymiz. Shunga o'xshash,

O`qituvchi: O`quvchilar darslikdagi 1-2-misollarni og`zaki bajaramiz. qolgan misollarni

Mustahkamlash.

Sonning butun va kasr qismini ayting. (og`zaki)

a) b) d) e)
f) g)

2. O`nli kasrlarni o`qing. (og`zaki)

a) 3,6; 12,5; 392,3 77,7 1,8; 0,9;

b) 6,43; 38,17; 983,50; 3,910; 0,47; 0,13;

d) 6,181; 0,018; 314,403; 5,0304; 0,2006; 0,01001

O`qituvchi: O`quvchilarga 3-misolni matematik diktant sifatida elektron darslik orqali uzatiladi. So`z bilan yozilgan o`nli kasrlarni son bilan yozadilar.

(Matematik diktant elektron darslik orqali)

O`nli kasr ko`rinishida yozing:
O`n uch butun o`ndan bir, nol butun yuzdan qirq to`rt, besh butun yuzdan bir, yigirma bir butun mingdan o`n sakkiz, uch butun mingdan bir yuz oltmish bir, nol butun mingdan sakson bir, nol butun o`n mingdan ikki yuz ellik ikki.
13,1; 0,44; 5,01; 21,018; 3,161; 0,081; 0,0252;
O`qituvchi: Bu misolga har bir guruhdan bittadan o`quvchi chiqib doskaga bajaradilar.
4.Oddiy kasrni o`nli kasr ko`rinishda yozing va o`qing.

a) b) d) e)

f) g)

Namuna:

5. Sonning butun va kasr qismlarini ajrating va o`nli kasr ko`rinishida yozing:

a) b) d)

e) f) g)