Alisher navoiyning
Download 3,74 Mb.
|
Alisher Navoiy ochiq dars
|
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI TOSHKENT SHAHAR XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI MIRZO ULUG’BEK TUMAIDAGI 49- UMUMIY O`RTA TA’LIM MAKTABI O’ZBEK TILI FANI O`QITUVCHISI SADIKOVA BAXTIYORA DILMURATOVNA NING 11-SINFLAR UCHUN “ALISHER NAVOIYNING “FARHOD VA SHIRIN” DOSTONI MATNI USTIDA ISHLASH” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN 1 SOATLIK OCHIQ DARS ISHLANMASI Keyingi slayd “Ul zotni avliyo desak, avliyolarning avliyosi, mutafakkir desak, mutafakkirlarning mutafakkiri, shoir desak, shoirlarning sultonidur!”. O`zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I. Karimov Keyingi slayd Oldingi slayd Mavzu: Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostoni matni ustida ishlash Keyingi slayd Oldingi slayd Darsning texnologik xaritasi
Keyingi slayd Oldingi slayd
Darsning maqsadi: Keyingi slayd Oldingi slayd
Keyingi slayd Oldingi slayd
Keyingi slayd Oldingi slayd Uyga vazifa tahlili: Alisher Navoiyning Farhod va Shirin asari o`qib o`rganib kelish Mustaxkamlovchi savollar:
Keyingi slayd Oldingi slayd Shirin (malika, Farhodning sevgilisi) Suhaylo (500 yoshga kirgan donishmant) Shopur (Farhodning do`sti) Mulkaro (Xoqonning vaziri, Farhodning ustozi) Xoqon (Chin mamlakati-ning hukum-dori, Farhod- ning otasi) Farhod
(chin o`lkasining hukumdori-ning o`g`li) “Farhod va Shirin” dostonidagi obrazlar Keyingi slayd Oldingi slayd Darsning borishi: Mavzumizni boshlashdan oldin qisqacha “Xamsa” yaratish tarixiga ham to`xtalib o`tamiz. XAMSA
Xamsa — bu Yaqin va Oʻrta Sharq xalqlari klassik adabiyotining tarixiy, oʻta murakkab, 5 dostondan tashkil topadigan adabiy janridir. „Xamsa“ (arab. خمسة ) soʻzidan olingan boʻlib, „beshlik“ degan maʼnoni anglatadi. Odatda xamsaning barcha dostonlari sheʼriy masnaviy shaklda yozilgan. Keyingi slayd Oldingi slayd «Xamsa»
“Xansa”ning birinchi dostoni . «Hayrat ul-abror» (“Yaxshi kishilarning hayratlanishi”) – falsafiy, ahloqiy, ta’limiy asar. Aruzning sa’ri bahrida yozilgan. Hajmi 3988 bayd bo`lgan60 bob bo`lib, ularning 21 bobi muqaddima, 20 bobi hikmat va masallar hamda oxirgi ikki bobi xotimadan iborat. Bu doston 1483-yilda yozilgan. Keyingi slayd Oldingi slayd «Farhod va Shirin» “Xamsa”ning bu ikkinchi dostoni ishqiy – sarguzasht xarakteridadir. Hajmi 5782 bayt. Aruzning hazaji musaddasi mahfuz vaznida yozilgan. Muallif bu dostonni “Shavq dostoni” deb ataydi. Chunki unda ishq kuylanadi, talqin qilinadi va ulug`lanadi. Keyingi slayd Oldingi slayd “Layli va Majnun” “Xamsa”ning uchinchi dostonidir. Unda majoziy muhabbatning ilohiy ishqqa tegishliligi, o`zining go`zal badiiy ifodasini topgan. Bu doston 1484- yilda yozilgan Keyingi slayd Oldingi slayd “Sab’ai sayyor” dostoni “Xamsa”ning 4- dostonidir. U yetti iqlim shahanshohi Bahrom taqdiri mavzusini yoritdi. Bu doston 1484-yilda yozilgan. Keyingi slayd Oldingi slayd “Xamsa”ning yakunlovchi dostoni “Saddi Iskandariy” dunyoning mashxur siymolaridan biri jahongir Iskandarga bag`ishlangan. Badiiy adabiyotda Iskandar adolatparvar, donishmand, buyuk insonparvar shaxs. Bu doston 1485-yilda yozilgan. Keyingi slayd Oldingi slayd Buyuk shoirning “Farhod va Shirin” dostonidagi Farhod obrazi haqida ham shu gapni aytish mumkin. Farhod xarakteriga xos o‘qishga, ilm – fanga, san’atga havas, insonparvarlik va mehnatsevarlik kabi fazilatlar Alisher Navoiy shaxsiyatida ham mavjuddir. Shunga ko‘ra, Farhod obrazini o‘rganishda o‘quvchilar e’tibori bu masalaga ham jalb etiladi. Jahon adabiyotida asar qahramonlari haqida ko‘plab misollar keltirilgan. Ochig‘i, adabiyotning daholari o‘z roman, povest va sahna asarlarida komil inson siymosini yaratishga harakat qilgan. Ammo biror – bir buyuk adib qahramon siymosini Alisher Navoiy darajasigacha yetkaza olmagan, sababi Navoiy ideali — Farhod obrazida insonga xos barcha ijobiy sifatlar badiiy mahorat bilan ishonarli va obrazli tasvir etilgan. Farhod siymosida kishilikning ezgu orzusi bo‘lgan mehnatsevarlik, ilmga muhabbat, gumanizm, sahiylik, vatanparvarlik, qahramonlik, shu bilan birga, pok sevgi yo‘lida o‘zini baxshida etish kabi ibratli voqealar bayon etilganki, kitobxon dostonni o‘qirkan hayajonga tushadi, o‘zini qahramonlar safiga qo‘yadi, dardiga sherik bo‘ladi, ba‘zan yig‘laydi. Jasur Farhodning jodugar hiylasi bilan jon berishi, go‘zal Shirinning Farhod nomini takror va takror tilga olib hayotdan ko‘z yumishi albatta kitobxonning ruhiyatiga, afsus va nadomatiga, qaro kuchlarini lanatlashiga sabab bo‘ladi. Dostonning badiiy – estetik kuchi ham shundadir. “Xamsa” dostonlaridagi ijobiy qahramonlar Farhod, Shirin, Mehinbonu, Qays, Layli, Shopur, Navfal, Iskandar, Arastu va boshqalar ijobiy ibrat namunalaridir. Ular o‘z hayoti mazmunini insonga, xalqqa xizmat qilishda ko‘radilar. Ular eng olijanob insoniy tuyg‘ularni o‘zlarida mujassam etganlar. Bu qahramonlarning faoliyati hayot go‘zalligi, inson qalbi pokizaligining yorqin timsolidir Keyingi slayd Oldingi slayd Navoiy obrazlarni tayyor holda bermaydi. Farhod va Shirin obrazlari voqeaning o‘zi bilan birga kurash va to‘qnashuvlarda, izlanish va sinovlarda o‘sib, kamol topib boradi. Bu, birinchi navbatda, dostonning bosh qahramoni Farhod obraziga taalluqlidir. Har bir obraz o‘z individual jihatlari bilan, dunyoqarashi, maqsadi, kishilarga munosabati, xulq – atvori va tashqi qiyofasi bilan to‘la namoyon bo‘ladi. Navoiy yaratgan obrazlar ichki ruhiy kechinmalari bilan ham kitobxonning ko‘z o‘ngida mukammal gavdalanadi. Bunga, xususan, ko‘zguda Shirinni ko‘rgan Farhodning holati, Shirinning Farhodga yozgan dard – alamli maktubi va boshqalar yorqin misol bo‘la oladi. Buyuk Navoiyning xizmatlari shundaki, dostonni yaratishda o‘z idealini faqat Farhod siymosidagina emas, ayol zotining barcha go‘zalliklarini, jasoratini, pok sevgisini o‘zida mujassamlashtirgan Shirin obrazini hayotiy, jitimoiy, ma’naviy timsolini yaratadi. “Farhod va Shirin”dagi bu tasvir Shirin kabi komil insonlarni yetishtiruvchikomil sharoitni ham nazarda tutadi. Shunday bo‘lganda faqat erkaklargina emas, balki ayollar ham o‘z qobilyatlari va imkoniyatlarini har tomonlama yuzaga chiqara oladilar. Bu esa Alisher Navoiyning orzusi va asosiy maqsadi hamdir.
“Farhod va Shirin” Alisher Navoiyning epik poeziya sohasidagi alohida katta muvaffaqiyatidir. O‘zbek, fors – tojik, ozarbayjon adabiyotlarida ishqiy sarguzasht qissalar uzoq tarixga ega bo‘lib, ishqiy mojarolar bilan to‘lib – toshgan bunday manzumalar asosida muayyan g‘oyaviy niyatni ifodalaydigan asarlar yaratish katta mahorat sanalgan. Bugungi yoshlarimiz qiyofasida ham Navoiy idealidagi Farhodga xos xislatlar mavjud desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Chunonchi, yoshlarimizning bunyodkorlik ishlari, asriy tog‘larni zabt etishi, yer qa’ridan oltin qazib olishi, osmono‘par imoratlarni qurishi, mamlakatni bog‘u bo‘stonga aylantirishi, ilm – fan bobida dunyo olimlarini hayratda qoldirishi Navoiy orzularining hayotiy va real ekanligidan dalolatdir. Navoiy nafaqat o‘zbek adabiyotida, balki jahon adabiyotidagi eng yorqin siymolardan biridir. Bu buyuk bobokalonimiz qoldirgan ulkan merosda olam va odamga bog‘liq bo`lgan hodisalar favqulodda teran nigoh bilan tahlil etilgan. Ularda inson mohiyati, uning ijtimoiy vazifasi, burch va mas’uliyatlari, imkoniyat va ojizliklari yuksak badiiy ohanglarda tasvirlangan.
FARHOD VA SHIRIN" - turkiy xalqlar adabiyotlarida anʼanaviy mazmunga ega boʻlgan va bir necha ijodkorlar tomonidan qalamga olingan ishqiy qissa va dostonlardan birining nomi. Shirin va Farhod forstojik adabiyotida 10—11-asrlardan boshlab Abulqosim Firdavsiyning "Shohnoma", Nizomiy Ganjaviyning "Xusrav va Shirin", Xusrav Dexlaviyning "Shirin va Xusrav", oʻzbek shoiri Qutbning "Xusrav va Shirin" dostonlarida eng fidoyi oshiq va maʼshuqalar sifatida tasvirlangan. Alisher Navoiy Sharqda bu anʼanaviy ishqiy qissani qayta ishlab, uni yangidan shakllantirgan, Farhod va Shirinni dostonning bosh qahramonlari sifatida tasvirlagan va unga "F. va SH" deb nom qoʻygan. Navoiy yigitlik davrida "Topmadim" radifi bilan yozgan gʻazallarining birida yoshligida oʻzi qayta qayta oʻqib, diliga jo qilgan dostonlar toʻgʻrisida soʻz yuritadi, unda shunday bir bayt bor: Koʻp oʻkudum Vomiqu Farhodu Majnun qissasin, Oʻz ishimdin bulʼ ajabroq dostone topmadim. Keyingi slayd Oldingi slayd Demak, Navoiy yoshligidan boshlab mashhur oshiq va maʼshuqalar, shu jumladan, Farhod, Shirin haqidagi qissalarni koʻp va qayta qayta oʻqigan. Shu bilan birga, bu dostonlar vaqt oʻtishi bilan uning shaxsiyati, shaxsiy his tuygʻulari ila birlashib ketgan va koʻnglida Farhod va Shirin haqida butunlay yangi bir doston gʻoyasi shakllana boshlagan. Bu ijodiy reja esa 1483—84 yillarda amalga oshirilgan. Navoiyning "F. va Sh." dostoni u yaratgan "Xamsa"ning 2-dostoni boʻlib, unda Farhod oddiy tosh yoʻnar oshiq emas, balki xoqonning oʻgʻli, aniqrogʻi, Xoʻtan mamlakati podshosining qarilikda koʻrgan yakkayu yagona farzandi boʻlib, yoshligidan fanning barcha sohalariga qiziqqan, harbiy bilimlarni, ayniqsa, tosh yoʻnarlik, kasbini egallashga uringan. U Shirinni otasi xazinasidagi sehrli oynada koʻrib, darhol sevib qoladi. Unga erishish uchun turli mashaqqatlarni boshidan kechiradi. U Arman elida Shirin uchun qazilayotgan ariqni bitkazish ishlarida oʻzining nimalarga qodir ekanini koʻrsatadi. Ammo bosqinchi Eron hukmdori Xusrav bilan kurashda xiyla bilan qoʻlga olinib, qahramonlarcha xalok boʻladi. Uning sevgilisi Shirin esa uning jasadi ustida jon beradi.
Keyingi slayd Oldingi slayd Uyga topshiriq: “Farhod va Shirtin” dostonini o`qib o`rganish. Keyingi slayd Oldingi slayd ETIBORLARINGIZ UCHUN RAXMAT!
Birinchi slayd Oldingi slayd Download 3,74 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish