Shriftlarni yaratish va chop etishda shriftlardan foydalanish

---

LABORATORIYA ISHI № 1 

 

SHRIFTLARNI YARATISH VA CHOP ETISHDA SHRIFTLARDAN 

FOYDALANISH. 

Ishning maqsadi: Shriftlarni yaratish asoslari haqida bilim va ko’nikmaga ega 

bo’lish.

 Fontographer shrift yaratish dasturi yordamida rasm chizishni o’rganish. 

                                         NAZARIY QISM. 

Shrift- yozma va bosma harflarning shakli hisoblanadi.

 

Har qanday tilning alfavit 

harflarini chizish, unga tegishli raqamlar, shrift tashuvchisida joylashgan tinish 

belgilari bilan bog'liq.Insonlarga  har kuni, har soatda qabul qilinadigan katta 

hajmdagi ma’lumotlar harflar yordamida yetkaziladi. Foydalanish texnikasi qanday 

bo’lishidan qatiy nazar shrift malum bir yozuv tizimining tartibga solingan grafik 

formasida bo’ladi.

 

Har bir o'ziga xos alfavitning belgilarini chizish tabiati yozuvchi 

yoki rassomning qo'l yozuvi bilan belgilanadi.

 

Bundan tashqari, shrift xalqning 

madaniy merosining ifodasidir va axborot tashuvchining estetik va badiiy bezaklari 

vositasi sifatida qaraladi va shubhasiz matbaa(poligrafiya) har qanday bosma 

mahsulotni loyihalashning eng muhim vositalaridan biri hisoblanadi. 

Shrift alifbosi ramzlarining barcha grafikalari elementlardan iborat bo'lib, ularning 

shakllari butun shrift belgilash vositasining naqshinkorligini ta'minlaydi. Aslida, 

har bir tipik element alifboning turli harflarida takrorlanadi.

 

Kirill va lotin 

alifbosidagi belgilar uchta asosiy geometrik shakl yoki ularning kombinatsiyasi 

asosida qurilgan: to'rtburchak, aylana va uchburchak.  

б – kegel maydoni (Em-Square) 

в –kegel (Size) 

г- asosiy shrift liniyasi  (Baseline) 

---

 

 

Rasm 1. Harflarning tuzilishi va ularning elementlari: 

1-asosiy shtrix( Stem); 

 2-ulash chizig'i (hairline); 

3- serif (Serif);  

4-yuqori masofali element (Ascender). 

 

  

5-pastki  element( Descender); 

 6-oqim (Stress).     

 

 

 7-harflararo bo'shliq (Counter);  

8 – oval (Oval); 

 9 – yarimoval (Bowl);  

10 – yakunlovchi element (Terminal);  

11 –tomchi shaklidagi element (to'p);  

12 – nuqta (Dot);  

13 – diakritik belgi, aksent (Accent). 

Xattotlik va tipografiyada lotin va kirill alifbosidagi harflarning tuzilishini 

tavsiflovchi muayyan atamalar mavjud edi (shakl. 1.) Har qanday belgi 

д – katta belgilarning balandligi (Cap-

height) 

е- kichik belgining balandligi  (x-height) 

ж – harflar orasidagi bo’shliq 

(Letterspace) 

з – 

 

yarim oraliq (Side bearing) 

и – interval(Linespace) 

---

to'rtburchakda – Kegel platformasida joylashgan.

 

Ushbu to'rtburchakning 

balandligi kegl. Har bir harf zarbadan iborat: asosiy (qalin) va birlashtiruvchi. 

Zamonaviy bosma shriftlar keng qirrali qalam bilan yozilgan qo'lyozmalar asosida 

yaratilgan

, aynan shundan belgilarning qalinligi kelib chiqqan.

 

Barcha harflar bir 

xil satrda – shrift chizig'ida joylashgan. Katta va kichik harflarning doimiy 

balandligi bir xil.

 

Harf strukturasining maxsus elementi-bu zarbalar bo'lib 

shtrixning uchi biroz kengayib boradi va ma'lum bir shriftlardagina mavjud.

 

Seriflar nafaqat dekorativ elementlar. Ular shriftni idrok etishda muhim rol 

o'ynaydi, chunki ular ko'zni bir belgini boshqasidan ajratishga va terilgan matn 

satrlari bilan hosil qilingan nozik zarbalarning "maydonlarida" alohida harflarni 

aniqlashga yordam beradi. Ular, shuningdek, gorizontal shrift qatorlarni tartibga 

solib, chiziq bo'ylab ko'zni ishonchli tarzda boshqaradigan bir xil yo'lni yaratadilar.

 

Shakli, hajmi va og'irligi bilan bir-biridan juda farq qiladigan  seriflarning ko'p 

turlari mavjud: qovusga olingan serif (bracketed serifs), qovusga olinmagan serif 

(unbracketed serifs), bo'lakli serif (slab serifs), soch (chegara serifs), xanjar 

shaklidagi (wedge serifs) va boshqa seriflar. 

Yuqori tashqi elementlar- o'rta chiziqda chiqadigan kichik harflarning zarbalari 

kiradi. 

Pastki tashqi elementlar- shrift chizig'idan pastga tushadigan harflarning bir 

qismidir. Ushbu elementlarning o'lchamlari turli shriftlardan juda farq qiladi, 

ajratilgan elementlar o'zlari joylashtirilgan Kegel platformasidan tashqariga 

chiqmaydi. 

Kompyuter shriftlari turlari. Kompyuter shriftlarining uch turi mavjud: raster, 

vektor va kontur.

 

Displey ekranidagi shrift belgilarining tasviri bitmap (bitlardan 

tashkil topgan) tasvir bo'lib, ya'ni turli ranglarga bo'yalgan nuqta yoki pikseldan 

iborat bo'ladi . Matn holatida esa faqatgina ikkita rang mavjud - belgilar rangi va 

fon rangi.

 

Agar ixtiyoriy ravishda belgining rangidagi nuqtani belgilasak va fon 

rangini nol deb olsak ekrandagi har qanday tasvir nol va birdan tashkil topgan 

tortburchak - bitli karta(bitmap)shaklida bo'ladi.

 

Muayyan uslub va ma'lum hajm 

---

uchun 256 bitmap belgilaridan iborat jadval bitmap font (bitmap shrift) deyiladi. 2-

rasmda bitmap shriftning "Q" harfi yuqori kattalashishda tasvirlangan (ingichka oq 

chiziqlar piksel chegaralarini bildiradi). 

 

                                                      

 

                               Rasm 2 Bitmap shriftidagi “Q” harfi. 

Bitmap shrifti tezlikni ko'rsatish va ishlov berish uchun kompyuter resurslarining 

qiymati jihatidan ekranda namoyish qilish uchun eng qulayidir. Biroq, ekrandagi 

belgilarning o'lchamlari farq qilishi mumkin - shuning uchun bitta garnitura uchun 

bir nechta o'lchamdagi bitmap shriftlari talab qilinadi.

 

Shriftni yuqori piksellar 

soniga moslashtirishning mumkin bo'lgan echimi bu - vektorli shriftlardan 

foydalanish hisoblanadi. Ushbu shriftlar to'g'ridan-to'g'ri mediada to'g'ridan-to'g'ri 

yoki egri chiziqlarni ko'paytira oladigan ruchka yoki inkjet plotterlari (plotterlar) 

kabi qurilmalar uchun belgilar uslubini aniqlashning tabiiy usulidir.

 

Vektorli 

shriftlarda har bir belgi geometrik shakllar to'plami sifatida ifodalanadi - odatda 

chiziq segmentlari va belgining "kelib chiqish nuqtasi" ga nisbatan koordinatalari 

bilan aniqlanadigan dumaloq yoylar hisoblanadi. 

                                                 

 

                                  Rasm 3 Vektor shriftidagi “Q” harfi. 

Vektorli shriftni masshtablashning barcha koordinatalari oddiy ko'paytirish orqali 

amalga oshiriladi. Grafik yaratuvchilar bilan bir qatorda, saksoninchi yillarning 

oxirlarida ba'zi dasturiy mahsulotlar vektorli shriftlarda va displeyda ishlatilardi 

---

masalan Dos uchun barcha Borland kompilyatorlarining grafik vositalarini eslatib 

o'tishimiz mumkin. Ammo, shriftlarni bosib chiqarish uchun mos bo'lgan sifatli 

chizish uchun, vektorli shriftlarda o'zgaruvchan qalinlikdagi harflarning konturini 

tashkil etuvchi juda ko'p elementlar kerak bo'lardi - bu konturlar ko'p ingichka 

satrlarda "yozilishi" kerak edi. Hozirgi vaqtda vektorli shriftlar faqat chizmalar 

tayyorlash bilan bog'liq ba'zi dasturlardagina qo'llaniladi. 

Muammoni yanada samarali echimi "outline"(kontur) shriftlaridan foydalanish 

hisoblanadi. Shriftning o'lchamiga qarab o'zgaradigan bitmaplarni saqlash o'rniga, 

faqat belgining konturlari saqlanadi (4-rasm). 

                                                 

 

                                          4-rasm. Shrift konturi. 

Agar ma'lum bir bitmap shriftining aniq bir olchamidagi belgini ifodalash kerak 

bo'lsa harf koturi "to'ldirish" usuli yordamida nuqtalar bilan toldiriladi , ya'ni 

kerakli o'lchamdagi belgi tegishli o'lchamlarda ekranga chiqariladi.