Shakldor sirtlarga o‘z shakli bilan tekislikdan, si-lindrdan va konusdan farq qiladigan

SHakldor sirtlarga o‘z shakli bilan tekislikdan, si-lindrdan va konusdan farq qiladigan

sirtlar kiradi.

Aylanma sirt shaklidagi detallar (masalan, shakldor dasta) va to‘g‘ri chiziqli sirt

shaklidagi detallar (masalan, kulachokli shayba) eng ko‘p uchraydi.

Fazoda egri chiziqli shakldor sirtga ega bo‘lgan detallar ko‘plab uchraydi (masalan,

turbina ko’raklari, samolyot propellerining parragi va boshqa).

SHakldor sirtlarga ishlov berishning quyidagi usullari mavjud:

a) ishlov beriladigan sirt shakliga ega bo‘lgan shakldor asbob yordamida ishlov berish;

b) nusxalash moslamada yoki ishlov beriladigan zagotovkaga nisbatan normal asbobga qo‘l

yordamida egri chiziqdi harakat berish orqali ishlov berish; v) sonli dastur bilan boshqariladigan

dastgohlarda ishlov berish.

1. SHakldor sirtlarga yo‘nish va parmalash orqali ishlov berish

Katta uzunlikka ega bo‘lmagan shakldor sirtlar, odatda, tokarlik dastgohlarida shakldor

keskichlar yordamida yo‘niladi. SHakldor keskichlar sterjenli, prizmatik va dumaloq bo‘ladi.

SHakldor keskich qirindini keng oladi, bu esa ishlov berilayotgan detalning titrashiga sabab

bo‘ladi. Titrashni yo‘qotish yoki kamaytirish uchun kichik surish va kichik kesish tezligi

qo‘llaniladi, bunda kesuvchi asbob emulsiya va moy bilan sovitilib turiladi.

Detal diametriga (10 mm dan 100 mm gacha) va keskichning kengligiga (8 mm dan 100

mm gacha) qarab surish 0,01—0,08 mm/ayl qiymatda olinishi mumkin. Detal diametri qancha

kichik bo‘lsa va keskich kengligi qancha katta bo‘lsa, surish shuncha kichik qiymatda qabul

qilinadi. Ko‘rsatilgan surish bo‘yicha shakldor sirtlarni yo‘nishda kesish tezligi tashqi silindrik

sirtlarni yo‘nishdagi kesish tezligidan past bo‘ladi va taxminan 25 - 40 m/min ni tashkil etadi.

SHakldor sirtlarni yo‘nish unumdorligini va aniqligini oshirish maqsadida andoza

bo‘ykcha yo‘nish amalga oshiriladi.

rasmda dastani (1) nusxalash (2) yordamida yo‘nish ko‘rsatilgan. Tortqi (4) ga

mahkamlangan rolik (3) support bilan birgalikda bo‘ylama harakatni amalga oshiradi. SHu bilan

birgalikda rolik nusxalash 2 ning plas-. tinkalari orasidagi hosil bo‘lgan ariqchalar ichida egri

chiziq bo‘yicha harakatlanadi va ko‘ndalang yo‘nish bo‘yicha support salazkasini keskich bilan

birgalikda harakatlantiradi. Keskich rolik harakati bo‘yicha ergashadi va shunday qilib,

nusxalash shakliga to‘g‘ri keluvchi shaklni detal sirtiga ko‘chiradi.

Detallarning shakldor sirtlari ba’zida bir tomonli nusxalash yordamida yo‘niladi. Bunday

hollarda dastgoh staninasining orqa tomondan tros yordamida osib qo‘yilgan va karetka bilan

birgalikda suriladigan rolikli yuk yordamida nusxalash tortiladi (11.1 b-rasm). Nusxalash (1)

plita (2) ga mahkamlangan bo‘ladi. Rolik (4) yuk (5) ning ta’sirida nusxalash (1) ga har doim

tegib turadi. Rolik tortqi (3) ga mahkamlangan o‘qda aylanadi.

SHakldor sirtlarga frezalash, randalash va sidirish usullari bilan ishlov berish

Frezalash. Disk turidagi detallarning yopiq sirtlari va yopiq bo‘lmagan to‘g‘ri chiziqli —

shakldor sirtlari belgi bo‘yicha yoki nusxalash yordamida frezalash orqali ishlov beriladi. Ishlov

berish, odatda, ikki harakat yordamida amalga oshiriladi. Bu harakatlarning bittasini dastgohning tegishli texnik suri-lishidan olinadi; ikkinchisi — nusxalashdan; nusxalashga har

doim rolik bosib turiladi (yoki uning o‘rniga detal).

Nusxalash bo‘yicha frezalashda asosiy harakat bo‘lib stolning bo‘ylama surilishi yoki

dumaloq stolning ayla-nishi hisoblanadi. Oxirgi usul bilan frezalash 11.2 a-rasmda

ko‘rsatilgan.Bu usul ishlov berila-digan detalda teshik mavjud bo‘lsa, oson bo‘ladi.

Bunday teshik bo‘lmasa, avval detalning birinchi yarmi, keyin 11.2 a-rasmda dumaloq

stol (4) da mahkamlangan detal (I) va nusxalash (2) ko‘rsatilgan. Ishlov berish jarayoni-pi

chervyakli uzatma (7) yordamida stol asta-sekin aylanadi. Stol (4) dastgohning stoli (5) ga

o‘rnatilgan bo‘lib, u ko‘rsatilgan strelka K yo‘nalishi bo‘yicha harakatlanishi mumkin.

Nusxalash (2) rolik (3) ga yuk (6) ta’sirida bosiladi.

11.2 b-rasmda izdan boruvchi tizimning sxemasi ko‘rsatilgan. Bu shakldor sirtlarni

ko‘plab frezalash dastgohida frezalashda qo‘llaniladi. Izdan boruvchi barmoq (yoki rolik 7)

nusxalash (yoki detal) bo‘yicha (6) harakatlanadi, u asosiy yo‘nalishiga nisbatan perpendikulyar

yo‘nalishda qo‘shimcha harakat oladi. Barmoqning qo‘shimcha harakati musxalash-o‘lchovchi

mexanizm (5) orqali kuchaytiruvchi moslama (4) ga ta’sir qiladi (suyuqlik, havo eki elektr 1ta’-

sirida), u elektron rele va boshqa maxsus qurilma yordamida ijro etuvchi moslama (3) ga

nusxalashning barmoqqa sezilarsiz ta’sirini etkazadi (gidravlik silindrlar, elektromexanik

tizimlar va boshq.). Kengaytiruvchi mos-lama kesimdagi surish bosimini engib ishlov

beriladigan detal (1) stoli bilan birgalikda yoki asbob (2) bilan birgalikda shpindel kallagini

izidan boruvchi barmoqning qo‘shimcha harakati kattaligida suradi. Bunday turdagi dastgohlar

ko‘p shpindelli qilib ham tayyorlanadi.

SHakldor sirtlarga jilvirlash usulida ishlov

berish

SHakldor sirtlar shakldor dumaloq jilvirtosh doi-rasi hamda nusxalash yordamida

jilvirlanadi.

ko‘ndalang surish orqali shakldor dumaloqjilvirtosh doirasining tegishli

shakli maxsus moslamada aylanadigan olmos yordamida olinadi. Dumaloq

jilvirtosh doirasini shakllantirishda (11.4 b-rasm)

SHakldor sirtlarni jilvirlash:

a — ko‘ndalang surish bo‘yicha shakldor jilvirtosh doirasi yordamida;

b— radius bo‘yicha jilvirtosh doirasini shakllantirish;

v—nusxalash bo‘yicha botiq sirtni jilvirlash;

g — zoldirli podshipnikning ariqchasini;

d va e — markazsiz-jilvirlash dastgohlarida

syning markaziy burchagining kattaligi olmos mahkam-langan qisqich diametri bilan

chegaralanadi.

bo‘rtiq sirtni nusxalash A yordamida jilvirlash ko‘rsatilgan. Nusxalash

detalni stolni bo‘ylama surilishida ko‘ndalang yo‘nalish bo‘yicha siljitadi.

Tebranish burchagi

Patronga mahkamlangan zoldirli podshipnikning tashqi halqasi ariqchasining markazi atrofida jilvirtosh doirasining dumalash harakati yordami-da shakldor sirt

jilvirlanadi, ya’ni dumalash radiusi ariqcha radiusiga teng bo‘ladi. SHu usul bilan har qanday

radiusli sferik sirtni ham jilvirlash mumkin.

SHakldor sirtlarni markazsiz jilvirlash dastgohla-rida) ham jilvirlash

mumkin; bu yerda 1 — jilvirtosh doirasi; 2 — yetaklovchi jilvirtosh doirasi

SHakldor sirtlarni abraziv tasmalar yordamida ham jilvirlash mumkin.

11.4. Dastur bilan boshqariladigan dastgohlarda shakldor sirtlarga ishlov berish

Metall kesuvchi dastgohlarni dastur bilan boshqarish-ning turli tizimlari dasttoxning

ijrochi organlarining harakatini berilgan dastur bo‘yicha ishlov berish jarayo-nini bajarishda

zarur bo‘lgan avtomatik sozlash uchun xizmat qiladi.

Eng oddiy tizim "to‘g‘ri burchakli" sikl bo‘yicha bosh-qarish tizimidir. U umumiy

maqsaddagi 6L12P va 6L82T modelli frezalash dastgohlarida ishlatilgan. Bu tizimda asbob va

ishlov beriladigan detalning nisbiy harakat-lanishi jarayonida ishlov berish operatsiyaga oshadi,

bu hara-katlanish berilgan ketma-ketlikda to‘g‘ri burchakli koor-dinatalarda ro‘y beradi,