Referati bajardi: Joʻrayeva g tekshirdi: Atamurodoova Q

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA
MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

Denov tadbirkorlik va pedogogika instituti

Sirtqi (maxsus sirtqi) boʼlimi
“Boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy ishi”
yo’nalishi 4-bosqich 401 -guruh talabasi
Joʻrayeva Gulruxning
Ona tili metodikasi fanidan tayyorlagan
REFERATI
Bajardi: Joʻrayeva G
Tekshirdi: Atamurodoova Q

Mavzu: Darslikdagi Insho uchun beriladigan materiallarni tahlil qilish

1. Reja tuzish
2.O'quvchilarni insho yozishga tayyorlash
3. Insho tahlili
Reja tuzish.
Reja inshoning tuzilishi, qismlarga bo`linishi va shu qismlarni izchillik bilan bayon qilish demakdir. Reja asosida yozilgan inshoda ikkinchi darajali emas, balki asosiy masalalar yoritiladi.
O`quvchilar insho mavzusi bilan tanishganlaridan keyin yoziladigan insho rejasi ustida ishlaydilar. Reja inshoni yozishga kirishishda muhim bosqich hisoblanadi. Rejaning mavzu mazmuniga muvofiq bo`lishi uchun o`quchilar mavzu haqida bir fikrga kelishlari, yoritiladigan materialni chegaralab olishlari kerak.
Reja o`quvchilarning insho mazmuni va g`oyasini yoritishda mantiqiy izchillikda qay darajada amal qilganliklarini va mavzuga bo`lgan munosabatlarini ko`rsatadi. Shuningdek, reja insho mavzusi va g`oyasini yoritishda muayyan bosqich bo`lishi bilan birga, ifodalash lozim bo`lgan fikrni, voqea va obrazni tasavvur etish, u haqda malum bir xulosaga kelish uchun vosita vazifasini ham bajaradi.
Insho rejasi ustida ishlash har bir o`quvchiga alohida, nafosat tuyg`usi bilan yondashishni talab etadi.
Reja inshoning tuzilishi, qismlarga bo`linishi va shu qismlarni izchillik bilan bayon qilish demakdir. Reja asosida yozilgan inshoda ikkinchi darajali emas, balki asosiy masalalar yoritiladi.
Bolalar avval o`qigan hikoyalariga reja tuzadilar va uni reja asosida qayta hikoya qiladilar, keyin bayon rejasini tuzadilar, so`ng bir mavzuga oid bir necha rasm asosidagi insho rejasini, yani rasmli reja tuzadilar, inshoga sarlavha topadilar.
Reja tuzishga o`rgatishda oldin nima haqida to`xtalish, keyin uni qanday davom ettirish, undan so`ng nima haqda aytish, nihoyat, hikoyani qanday tugatish kerakligini o`quvchilarga tushuntirish foydali usul hisoblanadi.
Reja ko`pincha insho yozishdan oldin unga tayyorlanish jarayonida tuziladi. Bazan rejani ekskursiya, kuzatishdan oldin, unga tayyorgarlik jarayonida tuzish maqsadga muvofiq. Ekskursiya, kuzatish, ijtimoiy foydali mehnat rejasi shu yuzasidan material to`plash, insho uchun material tanlash va uni tartibga solish jarayonida tuziladi.
Bunday reja insho yozishdan oldin ko`rib chiqilib, unga ayrim aniqliklar kiritiladi.
O`qituvchining adabiy jarayon, badiiy asar to`g`risidagi bayoni, muhim masala bo`yicha qiladigan maruzasi yaxshi insho namunasi bo`ladi.
O`quvchilar o`qituvchining maruzasidan kirish so`zni uyushtirishni, keyin asosiy qismga o`tishni, asosiy maqsadni bayon etish va asarlardan misollar keltirish bilan uni isbotlashni, fikrni xulosalash yo`llarini bilib oladilar.
II.2. O`quvchilarni insho yozishga tayyorlash.

O`quvchilarni insho yozishga tayyorlash ishi sinfda alohida darslar uyushtirish yo`li bilan amalga oshiriladi. O`quvchilar bu darslarda o`zlari mustaqul amalga oshiriladigan ishlarni o`rtoqlari bilan hamkorlikda bajaradilar. Ishni bajarishda qiynalsalar, o`qituvchi ularga ko`maklashadi.

Sinfda tashkil etiladigan tayyorgarlik darsi aniq va qiziqarli mavzu asosida uyushtiriladi. Shundagina, bu dars o`quvchilarda insho ustida ishlash ko`nikmasini shakllantirishga yordam beradi. O`quvchilar inshoga nisbatan qo`yiladigan talablarni bilishlari kerak. Metodik adabiyotlarda va Ona tili darsligida insho yozish uchun o`quvhcilarga bir qator zarur maslahatlar berilgan, jumladan:
insho mavzusini puxta o`ylash, nimalar haqida yozishni aniqlab olish, mavzuga oid so`zlar tanlash;
inshoning asosiy mazmunini, shu mazmunni yoritish uchun nimalar haqida va qanday yozishni o`ylab olish, inshoning rejasini tuzish;
inshoning tiliga, fikrning yaxshi ifodalanganligiga etibor berish, zarur o`rinlarga tuzatish kiritish;
yozgan inshoni oqqa ko`chirish.

Insho murakkab ijodiy ish bo`lganligi uchun ham u o`quchidan zarur bilim hamda ko`nikma va malakalarni talab etadi.

Birinchi yo`nalish ona tilidan deyarli barcha mashg`ulotlarda amalga oshiriladi. O`quvchilar o`rganilayotgan til hodisasini amalda tadbiq etgan holda ijodiy matnlar yaratar ekanlar.
Ikkinchi yo`nalish ijodiy yozma ish ustida ishlash uchun ajratiladigan maxsus soatlardir. Biz ijodiy yozma ish ustida ishlash usullarini morfologiya o`rganilgandan keyin kiritishni maqsadga muvofiq deb bilamiz.
Malumki, maktabda o`tkaziladigan insholarda ko`zga tashlanadigan muhim kamchiliklar, asosan, mavzudan chetga chiqish, yani uning haddan tashqari qisqa yoki, aksincha, ortiq darajada keng hajmda bo`lishidir.
Inshoga tayyorgarlik inshoni yozishdan bir necha kun ilgari boshlanadi, darsdan tashqari vaqtlarda va boshqa darslar jarayonida ham olib boriladi.
Og`zaki va yozma insho ustida ishlash quyidagi uch bosqichga bo`linadi:
material yig`ish, yani kuzatish, ekskursiya, mehnat jarayoni, rasmni ko`rib chiqish, kinofilm, spektaklni ko`rish, badiiy va boshqa adabiyotlarni o`qish;
mavzuga va uni yoritishga mos material tanlash, uni tartibga solish, joylashtirish, yani suhbat, muhokama qilish zarur materialni ajratish, reja tuzish, lug`at ustida ishlash, imlo va leksik tomondan tayyorlash va hokazo.
inshoni nutqiy shakllantirish, yani insho matnini tuzish, uni yozish, takomillashtirish, xatolarni to`g`rilash va uni tekshirish.

Insho yozish uchun 2- sinfda odatda, bir dars, zarur bo`lib qolsa ikkinchi darsdan 15-20 daqiqa, 3-4 sinflarda bir yarim yoki ikki dar, ayrim vaqtlarda ikki yarim darsgacha ajratiladi. Bulardan tashqari, insho tahlil va xatolar ustida ishlash uchun 20-25 daqiqa vaqt ajratiladi. Bunda eng yaxshi yozilgan insholar tahlil qilinadi, imloviy, punktuatsion, nutqiy, mantiqiy xatolar va mazmundagi yetishmovchiliklar ustida ishlanadi.

O`qituvchi har bir insho turi uchun o`quv vazifasini belgilab oladi. Masalan, rasmlar seriyasi asosida birinchi marta yozdiriladigan insho uchun quyidgi vazifalar belgilab olinadi:
o`quvchilarni inshoning yangi turi bo`lgan rasmlar seriyasi asosidagi insho bilan tanishtirish;
rasmli reja asosida matn rejasini tuzish;
reja q9ismlariga mos ravishda matnni xatboshilarga bo`lish va har birini xatboshidan yozish;
insho matnini mustaqil tekshirish, uni takomillashtirish
Xulosa:.
O`quvchilarning mustaqil darahasi o`sib borgani sayin, inshoga talab ham orta boradi O'quvchi o'qilgan asar mazmunini o'qituvchi savoli yordamida aytib berishida faqat analizdan emas, sintezdan ham foydalanadi: ayrim faktlarni o'zaro bog'laydi (sintezlaydi), bir-biriga taqqoslaydi, ular yuzasidan muhokama yuritadi va xulosa chiqaradi. Ko'pincha boshang'ich sinf o'quvchilari qatnashuvchi shaxslar xatti-harakatini yaxshi tushunmasliklari, ba'zan noto'g'ri yoki yuzasi tushunishlari natijasida asar mazmunini anglab etmaydilar. Shuning uchun ham o'qituvchi savolni juda o'ylab tuzishi, u bolani fikrlashga, o'ylashga majbur etadigan, qatnashuvchi shaxslarning xatti-harakati, voqealarning bog'lanishi yuzasidan muhokama yuritadigan, ularni o'zaro qiyoslashga, ijobiy va salbiy tomonlarini aniqlashga yordam beradigan bo'lishi lozim. O'quvchi asarda qatnashuvchilarning xatti-harakatini qanchalik aniq ko'z oldigan keltira olsa, u hikoyaning asosiy mazmunini shunchalik chuqur tushunadi, shunchalik mustaqil qayta hikoya qilib beradi. Asarda qatnashuvchilarning xatti-harakatini qanchalik aniq ko'z oldigan keltira olsa, u hikoyaning asosiy mazmunini shunchalik chuqur tushunadi, shunchalik mustaqil qayta hikoya qilib beradi.
Foydalanilgan Adabiyotlar roʻyxati
1. Mirziyoev Sh.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlashyurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanalimarosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr- Toshkent, O‘zbekiston, 2017. 48-b
2..Ta’lim taraqqiyoti.Umumiy o‘rta ta’lim.Davlat ta’lim standarti.Boshlang‘ich 
ta’lim ona tili dasturi.Sharq.1999 yil. 
3. Boshlang‘ich ta’lim bo ‘yicha yangi tahrirdagi Davlat ta’lim standarti. 
Toshkent.2005 yil. 
4.Qosimova K. va boshqalar. Ona tili. “O‘qituvchi”.2003 yil.93-96-bet. 
5.Fuzailov S. va boshqalar. Ona tili III-sinf. Toshkent.2003 yil. 102-106-betlar. 
6.Ikromova va boshqalar. Ona tili IV-sinf. Toshkent. “O‘qituvchi”.2003 yil. 
7.Qosimova K.Neymatova A. II-sinfda ona tili darslari. “O‘qituvchi kitobi”. 
Toshkent.Cho‘lpon 2004 yil. 108-111-bet, 
8.Xudoyberganov M. va boshqalar.III-sinfda ona tili darslari. Toshkent. 
“O‘qituvchi”.2004 yil. 101-107- betlar. 
9.G‘ulomova X. va boshqalar.IV-sinfda ona tili darslari. Toshkent.“O‘qituvchi”2003 
yil. 119- 128-betlar.