Pul bozorida muvozanat

"Pul bozorida muvozanat"

Bu ma'ruza elementi yordamida yaratilgan o'quv moduli

1-reja. Pul tushunchasi va uning funktsiyalari. Pul agregatlari.

Pul – iqtisodiyot sub`ektlari mulkining bir turi bo`lib, mulkning boshqa turlaridan ikki xususiyatiga ko`ra farq qiladi:  birinchidan,  pul yuqori likvidliliklar, ya`ni  qisqa muddatda, sezilarsiz sarf - xarajatlar bilan boshqa buyumga ayirboshlanish qobiliyatiga ega; ikkinchidan baholar o`zgarmas bo`lgan sharoitda pul yoki hech qanday daromad keltirmaydi, yoki uning daromadliligi darajasi boshqa mulk turlarinikidan ancha kam.  SHunga qaramasdan kishilar nima uchun mulk sifatida pulga egalik qilishga harakat qiladilar?Bu savolga javobni pulning funktsiyalaridan topamiz.

Odatda pulning uch asosiy funktsiyasi mavjud deb qaraladi.

Bular: 1) to`lov vositasi (almashinuv vositasi);  2) qiymat o`lchovi vositasi, 3) jamg’arish  ( boylik to`plash) vositasi.

Umumiy ekvivalentlilik, yuqori likvidlilik xususiyatlari pulni ideal to`lov vositasiga aylantiradi.  Hozirgi zamon iqtisodiyotida to`lovlar uch yo`l bilan amalgam oshiriladi: 1)  naqd pul to`lovi; 2) bankdagi hisobvaraqlarda yozuv orqali, ya`ni naqd bo`lmagan pul ko`chirish orqali; 3) bir shaxsning ikkinchi shaxsga qarzdorliligini tasdiqlovchi hujjatlar (veksellar, qarz majburiyatlari) yordamida.

Qiymat o`lchovi sifatida pullar tovarlar  bahosini ifodalaydi va turli tovarlar qiymatini taqqoslash  imkonini beradi. 

O`z tovari uchun olgan  pulini sotuvchi doim ham birdaniga ishlatvermaydi.  SHu sababga ko`ra pullar ularga o`tkazilgan qiymatni saqlab turishlari  juda muhim. Agar pul  aytilgan xususiyatga ega bo`lsa, unda u boylik to`plash maqsadida jamg’ariladi. Pulning bu funktsiyasini muqobil tarzda mulkning  boshqa  turlari - obligatsiyalar, aktsiyalar, ko`chmas mulk ham bajarishi mumkin. 

Rivojlangan iqtisodiyot sharoitida pulning to`lov vositasi sifatidagi vazifasi jamg’arish vositasi vazifasiga nisbatan muhimroq ao`hamiyat kasb etadi.

Pulning yuqori likvidliligi va qiymatni saqlab turishi xususiyatlar barcha turdagi to`lov vositalarida bir xil emas. Naqd pullar va muddatsiz depozitlarning likvidliligi djarajasi  muddatli depozitlarga yoki veksellarga qaraganda yuqoriroq.   SHu sababli  pul massasi  likvidlilik darajasining pasayib borishi tamoyiliga asoslangan agregatlarga bo`linadi. Rivojlangan mamlakatlarda pul massasini aniqlashda - M1; M2; M3; M4 deb belgilanadigan pul agregatlaridan foydalaniladi.

 Pul agregatlarining tarkibi va miqdori turli mamlakatlarda o`zaro farq qilish mumkin. Quyida umumlashtirib olingan pul agregatlari tarkibini keltiramiz:

“M0- bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar va tijorat banklarining  

         Markaziy bankdagi rezervlari;

M1 = M0 +    muddatsiz depozitlar, yo`l cheklari va  boshqalar;

M2 =M1 +   (miqdori  va muddati cheklangan) muddatli depozitlar  va boshqalar ;

         M3 = M2+(miqdori va muddati cheklanmagan) muddatli depozitlar va boshqalar”

Makroiqtisodiy tahlilda M₁ va M₂ pul agregatlari eng ko`p foydalaniladi. Pul agregatlarining dinamikasi turli sabablarga bog’liq. Masalan, daromadlarning oshishi natijasida M<sub>1</sub>ga talab tezroq o`ssa, foiz stavkasining o`sishi natijasida M<sub>2</sub> va M<sub>3</sub>ga talab M<sub>1</sub>ga nisbatan tezroq o`sadi.

Bu ma'ruza elementi yordamida yaratilgan o'quv moduli