O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS 

TA’LIM VAZIRLIGI 

  

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI 

 

 

«BIZNES VA TADBIRKORLIK» KAFEDRASI  

 

  

 

Mavzu  

Bank tizimi. Pul-kredit siyosati 

 

 

 

 

 

 

TOShKENT -  2016  

---

 

 

 

Reja 

1. Davlat byudjetining mohiyati va funktsiyalari. 

2.  Davlat byudjeti xarajatlari. 

3. Soliqlarning turlari va funktsiyalari. 

4. Davlat byudjetining soliqlarga ko’ra  tarkibi.Soliq yuki. 

5.  O’zbekiston  Respublikasida  soliq  siyosati  va  soliq  islohotlarining  asosiy 

yo’nalishlari.  

---

1. Davlat byudjetining mohiyati va funktsiyalari. 

Davlat  o’z  iqtisodiy  funktsiyalarini  bajarishda    moliyaviy  manba  sifatida 

davlat byudjetiga tayanadi. 

Davlat  byudeti  mamlakat  moliya  tizimining    markaziy  unsuri  bo’lib 

makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. 

Davlat  byudjeti  moliyaviy  balans  sifatida  ikki  qismdan  iborat  bo’lib,  bu 

qismlarni sodda qilib daromadlar va xarajatlar deb atash mumkin. 

Davlat  byudjeti  daromadlari  soliq  va  soliq  bo’lmagan  tushumlar  hisobiga 

shakllansada,  makroiqtisodiy  tahlilda  u  soliqlar  hisobigagina  shakllanadi  deb 

qaraladi. 

Davlat  byudjeti  xarajatlari  tarkibida  iqtisodiyotga  xarajatlar,  markazlashgang 

investitsiyalarni moliyalashtirish, ijtimoiy himoya, ijtimoiy soha, davlat boshqaruv 

va sud idoralarini moliyalashtirish moddalari mavjud.          

Davlat  byudjet  xarajatlarini  (davlat  xarajatlari  va  transfert  to’lovlari) 

ko’paytirish  yoki  qisqartirish  orqali  mamlakat  iqtisodiyotiga  aralashadi.  Davlat 

tomonidan  tartibga  solishning  bevosita  usullari  yoki  byudjet  siyosati  tovar  va 

xizmatlarning  davlat  xaridi,  YaIMni  taqsimlash  va  qayta  taqsimlash,  ijtimoiy 

dasturlarni  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirish,  davlat    byudjetining  daromadlar  va 

xarajatlar qismidagi mutanosiblikni ta’minlash, ishlab chiqaruvchilarga moliyaviy 

yordam shakllarini ko’rsatish, baholar ustidan nazorat o’rnatish, eksport va import 

qilinadigan    tovarlarga  kvotalar  o’rnatish  va  shuningdek,  mamlakat  aholisini 

himoya qilish maqsadida olib borilayotgan chora-tadbirlar majmuasidan iborat.  

Davlat  tomonidan    ko’rsatiladigan  moliyaviy  yordamlar  dotatsiya, 

subventsiya va subsidiya shakllarida  olib boriladi. 

Subsidiyalar – bu, pul  yoki natura ko’rinishidagi  yordam  turi bo’lib, byudjet 

va byudjetdan tashqari fondlardan  ko’rsatiladi. Subsidiyalar bevosita va bilvosita 

bo’lishi  mumkin.  Bevosita  subsidiyalarga  kapital  qo’yilmalar,  ilmiy  tadqiqotlar, 

---

kadrlarni  qayta  tayyorlashga  ajratilgan  mablag’lar  kirsa,  bilvosita  subsidiyalarga 

soliq imtiyozlari, imtiyozli shartlarda kreditlar berish, pasaytirilgan bojxona bojlari 

va boshqalar kiradi. 

Bundan tashqari davlat aholini davlat transfertlari ko’rinishida himoya qiladi. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  ko’p  qirrali  soliqlar  tizimidan  foydalaniladi. 

Aholi  davlat  byudjetiga  har  oyda  olgan  daromadlariga  qarab  daromad  solig’i 

to’laydi,  korxonalar esa olgan foydasiga qarab foydadan soliq to’laydilar. Shu kabi 

juda ko’p mavjud soliq turlaridan oqilona va ilmiy asosda foydalanish orqali davlat 

soliq siyosatini, soliq stavkalari miqdorlarini  va imtiyozlari turlarini aniqlaydi va 

shu  bilan  butun  makroiqtisodiy  vaziyatga  ta’sir  ko’rsatadi.  Soliqlarni  o’zgartirish 

orqali investitsiyalar va jamg’armalar rag’batlantiriladi. 

Davlat  byudjeti  mablag’lari  hukumatning  daromadlarni  va  resurslarni  qayta 

taqsimlash funnktsiyasin bajarishi uchun imkoniyat yaratadi.