O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona politexnika instituti «qurilish» fakulteti «mkq» kafedrasi «suyuqlik va gaz mexanikasi» fanidan «turbulent va laminar oqimlar haqida tushuncha»

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI FARG‘ONA POLITEXNIKA INSTITUTI «QURILISH» FAKULTETI «mkq» KAFEDRASI «suyuqlik va gaz mexanikasi» FANIDAN «turbulent va laminar oqimlar haqida tushuncha» MAVZUSIDA TAYYORLANGAN MUSTAQIL ISH T A Q D I M O T I Bajardi: 10-20 MKQ guruhi talabasi abduqodirova mohichehra Qabul qildi: madaliyev M. FARG‘ONA-2021

Tabiatda suyuqliklarning harakati ikki xil tartibda bo’ladi:

• a) laminar harakat;
• b) turbulent harakat.

Laminar harakatda suyuqlik oqimli alohida qatlam bo’lib harakat qiladi yoki suyuqlik zarrachalarining harakat trayektoriyalari o’zaro kesishmaydi («lamina» – so’zi lotincha qatlam demakdir).

• Laminar harakatda suyuqlik oqimli alohida qatlam bo’lib harakat qiladi yoki suyuqlik zarrachalarining harakat trayektoriyalari o’zaro kesishmaydi («lamina» – so’zi lotincha qatlam demakdir).
• Turbulent harakatda suyuqlikning alohida oqimchali harakat buziladi, barcha oqimchalar o’zaro aralashib ketadi(«turbulentus» – so’zi lotincha uyurmali demakdir).

1883-yilda ingliz fizigi Osborn Reynolds tabiatda suyuqliklarning ikki xil tartibida harakatlanishini ko’rsatuvchi tajribasining natijasini o’zining asarida namoyon etdi.

• 1883-yilda ingliz fizigi Osborn Reynolds tabiatda suyuqliklarning ikki xil tartibida harakatlanishini ko’rsatuvchi tajribasining natijasini o’zining asarida namoyon etdi.
• Reynoldsning o’z tadqiqotida qo’llagan qurilmasi hozirgi davrgacha suyuqlikning ikki xil harakat tartibini namoyish qilishda qo’llaniladi(Reynolds qurilmasi 1-rasm).

Reynolds tajribasida uncha katta bo’lmaydigan tezlikda shisha quvurda rangli suyuqlik alohida qatlam bo’lib harakat qiladi. Asta-sekin tezlik oshishi bilan rangli suyuqlik shisha quvurdagi suyuqlikda to’lqinlana boshlaydi, tezlikning oshirib borsak rang butun shisha quvur bo’ylab qoplanadi. Biz ko’rgan birinchi xol laminar harakat, ikkinchisi laminardan trubulentga o’tish oralig’i, uchinchisi esa turbulent harakat bo’ladi.

• Reynolds tajribasida uncha katta bo’lmaydigan tezlikda shisha quvurda rangli suyuqlik alohida qatlam bo’lib harakat qiladi. Asta-sekin tezlik oshishi bilan rangli suyuqlik shisha quvurdagi suyuqlikda to’lqinlana boshlaydi, tezlikning oshirib borsak rang butun shisha quvur bo’ylab qoplanadi. Biz ko’rgan birinchi xol laminar harakat, ikkinchisi laminardan trubulentga o’tish oralig’i, uchinchisi esa turbulent harakat bo’ladi.

1-rasm. Reynolods qurilmasi.

Reynolds o’zining tajribasini analiz qilib quyidagi o’lchovsiz kriteriyasini

• Reynolds o’zining tajribasini analiz qilib quyidagi o’lchovsiz kriteriyasini
• kiritdi:
• Re= Vd /v

bu yerda,

• V-suyuqlikning o’rtacha tezligi;
• d-quvurning ichki diametri;
• v-suyuqlikning kinematik qovushqoqlik koeffitsenti.

Formuladan ko’rinyaptiki Reynolds soni suyuqlikning harakat tezligiga, quvur diametriga va suyuqlik turiga bog’liq ekan. Reynolds soni ma’lum qiymatidan kichik bo’lsa suyuqlik harakati laminar, katta bo’lsa turbulent bo’ladi. Bu qiymat kritik Reynolds soni deyiladi, bu Rekr= 2320 teng deb olingan.

• Formuladan ko’rinyaptiki Reynolds soni suyuqlikning harakat tezligiga, quvur diametriga va suyuqlik turiga bog’liq ekan. Reynolds soni ma’lum qiymatidan kichik bo’lsa suyuqlik harakati laminar, katta bo’lsa turbulent bo’ladi. Bu qiymat kritik Reynolds soni deyiladi, bu Rekr= 2320 teng deb olingan.

• Tajriba va (3.1)formuladan ko’rinadiki quvur diametri va suyuqlik yopishqoqligi o’zgarmas bo’lganda, suyuqlikning o’zgarishi bilan turdan ikkinchisiga almashinadi. Bu suyuqlik harakat tartibini almashtirgan tezlik kritik tezlik deyiladi:
• V(кр)=v*Re(кр)/d
• formula ko’pincha quyidagicha yoziladi:
• Re(кр)= V(кр)*d/v= 2320
• V(кр)=2320*v/d

Quvur diametri o’rnida gidravlik radius oladigan bo’lsak:

• Quvur diametri o’rnida gidravlik radius oladigan bo’lsak:
• R=w/x (3.3)
• Silindrik quvur uchun:
• R=πd²/4 : πd=d/4
• yoki 𝑑 = 4𝑅
• U holda,

V(кр)=2320*v/d=2320*v/4R=580*v/R

Agar 𝑅𝑒 ≤ 2320-bo’lsa laminar harakat

• Agar 𝑅𝑒 ≤ 2320-bo’lsa laminar harakat
• 𝑅𝑒 > 2320 bo’lsa turbulent harakat
• 2320 < 𝑅𝑒 < 100000 bo’lgan oraliq kvadratik qarshilik sohagacha bo’lgan oraliq deyiladi. Agar 𝑅𝑒 > 100000 bo’lsa, bu oraliq kvadratik qarshilik sohasi deyiladi.
• Nosilindrik quvurlar va ochiq o’zanlarda Reynolds soni quyidagicha aniqlanadi:

Re=V* d(ekv)/v=4VR/v

• bu yerda,
• d(ekv) - ekvivalent diametr,
• d(ekv)=4R;
• R - gidravlik radius.

E’tiboringiz uchun rahmat!!!

• E’tiboringiz uchun rahmat!!!