O`zbekiston respublikasi oily va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
JIZZAX POLITЕXNIKA INSTITUTI
"OLIY MATЕMATIKA" kafеdrasi


Tеxnika yo`nalishi bo`yicha ta'lim olayotgan
1-kurs talabalari uchun “Integral hisob”
qismidan
Tarqatma material


Tuzuvchilar: dots. A.Bеrdiyorov.
To`rayev O`.
B.Begmatov.





Jizzax-2018 yil
Aniqmas integralda integrallash usullari
1. O‘zgaruvchini almashtirish. Ko‘p hollarda yangi o‘zgaruvchi kiritish bilan integralni hisoblash, jadval integraliga keltiriladi. Bunda almashtirish olinib, bunda yangi o‘zgaruvchi bo‘lib, o‘zgaruvchini almashtirish formulasi

ko‘rinishda bo‘ladi.
O‘zgaruvchini almashtirish usuliga bir necha misollar qaraymiz
1-misol. integralni hisoblang.
Yechish. deb yoki ekanligini hisoblasak,

bo‘ladi.
2. Bo‘laklab integrallash. Bo‘laklab integrallash usuli differensial hisobning ikkita funksiya ko‘paytmasi differensiali formulasiga asoslangan.
Ma’lumki, bundan Oxirgi tenglikni integrallab,

natijaga ega bo‘lamiz. Shunday qilib,
(1)
formulani hosil qildik. (1) formulaga bo‘laklab integrallash formulasi deyiladi.
Bu formula yordamida berilgan integraldan ikkinchi integralga o‘tiladi. Demak, bo‘laklab integrallashni qo‘llash natijasida hosil bo‘lgan ikkinchi integral, berilgan integralga nisbatan soddaroq yoki jadval integrali bo‘lgandagina bu usulni qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Bu maqsadga integral ostidagi ifodani va ko‘paytuvchilarga qulay bo‘laklab olish natijasida erishish mukmin. Berilgan integral ostidagi ifodaning bir qismini va qolgan qismini deb olgandan keyin (1) formuladan foydalanish uchun va larni aniqlash kerak bo‘ladi. ni topish uchun ning differensiali topilib, ni topish uchun esa ifodani integralaymiz, bunda integral ixtiyoriy o‘zgarmas ga bog‘liq bo‘lib, uning istalgan bir qiymatini xususiy holda ni olish mumkin.
Shunday qilib, integral ostidagi ifodaning bir qismini deb olishda u differensiallash bilan soddalashadigan, qolgan qismi bo‘lib, qiyinchiliksiz integrallanadigan bo‘lishi kerak.
Bo‘laklab integrallash formulasi ko‘proq:
(bularda biror darajali ko‘phad) ko‘rinishdagi integrallarni hisoblashda ishlatiladi. Bu integrallarni hisoblashda 1) guruh integrallarda uchun ko‘phad, qolgan qismi uchun olinib, 2) guruh integrallarda uchun mos ravishda
lar,
qolgan qismi uchun olinadi.
Bo‘laklab integrallashga bir necha misollar qaraymiz.
1-misol. integralni hisoblang.
Yechish. Integral ostidagi ifodani deb
Bo‘laklasak, bo‘lib, (1) formulaga asosan,

natijaga ega bo‘lamiz.