Oraliq nazorat ishi 4 – variant issiqlik sig’imi

---

Oraliq nazorat ishi
4 – VARIANT ISSIQLIK SIG’IMI 
Savollar: 
1. Gazlar issiqlik sig’imining molekulyar-kinetik nazariyasi. 
2. Haqiqiy va o’rtacha issiqlik sig’imlar. 
3. Gaz issiqlik sig’imlarining emperik ifodalari. 
4. Issiqlik sig’imining jarayonga va haroratga bog’liqligi 

---

Javoblar:
1
Molekulyar-kinetik nazariya
modda holatining eng sodda holi 
bo’lgan gaz holatini talqin qilishda katta yuto’qlarga erishdi. Bu nazariya 
soddalashtiruvchi bir qator farazlar kiritilgan sharoitdagi o’zining eng 
elementar ko’rinishida ham gaz holatining asosiy xossalarini va gazlarda 
bo’ladigan hodisalarni sifat jihatidan emas, balki miqdor jihatidan ham 
izoxlab bera oladi. 
Biz yechmoqchi bo’lgan birinchi masala gazning idish devorlariga 
beradigan bosimining kattaligini hisoblash masalasidir. Bu masalaning 
yechilishi absolyut temperaturaning fizik tabiatini yechib beradi. 
Masalani yechish uchun gazlarning eng sodda molekulyar-kinetik 
modelidan foydalanamiz. U quyidagichadir: 
1. Gaz molekulalari olisdan bir-biriga ta’sir ko’rsatmaydi, va ular 
tartibsiz xaotik harakatda bo’ladi; 
2. Gaz molekulasining o’lchami juda kichik, shuning uchun gaz 
molekulalarining xususiy hajmi idishda egallangan hajmidan juda kichik 
va ular shar shaklida. 
Bu modeldan gazning har bir molekulasi hamma vaqt erkin 
harakatda va ba’zan boshqa molekulalar bilan yoki idish devorlari bilan 
elastik ravishda to’qnashib turadi. Bu model biz bilamizki, ideal gaz 
modelidir. YAna shuni e’tiborga olamizki gaz molekulalari tartibsiz 
xaotik harakatda bo’lganidan ular barcha yo’nalishlar bo’yicha bir xil 
ehtimollik bilan harakat qiladilar. Bunday fikrga kelishimizga yana bir 
sabab, gaz idish devorlariga hamma joyda bir xil bosim ko’rsatadi. Agar 
bordi-yu, molekulaning biror yo’nalish bo’yicha harakati ustunlik 
kilganda unda gaz devorining shu yo’nalishi tomonida yotgan qismiga 
ko’proq bosim ko’rsatar edi. 

---

Molekulaning tezligi juda xilma-xil bo’lishi mumkin. Ular 
to’qnashganda, massalari bir xil bo’lgan ikkita shar o’zaro elastik 
markaziy to’qnashgani kabi, tezliklari almashadi. Birining tezligi oshsa, 
boshqasiniki kamayadi. CHunki to’qnashguncha bo’lgan umumiy kinetik 
energiya, to’qnashgandan keyingi umumiy kinetik energiyaga teng 
bo’lishi kerak. Qo’yilgan masalani yechishni soddalashtirish uchun 
molekulalar 
harakatining 
xarakteriga 
aloqador 
bo’lgan 
ba’zi 
soddalashtiruvchi farazlarni kiritamiz: 
1. Molekulalar faqat o’zaro perpendikulyar bo’lgan uchta 
yo’nalishda harakatlanadi. Agar gazda N dona molekula bo’lsa, har bir 
yo’nalishda N/3 ta molekula ishtirok etadi. Agar yo’nalishni qarama-
qarshi tomonini hisobga olsak, har bir yo’nalish bo’yicha N/6 ta 
molekula harakat qiladi. Bunday farazga asosan bizni qiziqtirayotgan 
yo’nalishda (masalan, idish devorining mazkur dS elementiga 
o’tkazilgan normal bo’ylab) molekulalarning 1/6 qismi harakat qiladi, 
deb hisoblaymiz 
2. Hamma molekulalarning tezligi V deb hisoblaymiz. 1-
soddalashtirish oxirgi natijaga ta’sir etmaydi.