Қўқон хонлиги ва Шарқий Туркистон ўртасидаги сиёсий, иқ тисодий ва маданий алоқалар тарихига оид манбалардаги маъ

Қўқон хонлиги ва Шарқий Туркистон ўртасидаги сиёсий, иқ-

тисодий ва маданий алоқалар тарихига оид манбалардаги маъ-

лумотларни қиёсий ўрганиш қуйидаги хулосаларни илгари су-

ришга имкон беради:

1. Ўрта Осиё ва Шарқий Туркистон ўртасидаги анъанавий

алоқалар илдизи қадим даврларга бориб тақалади. Улар, айниқ-

са, Қўқон хонлиги ташкил топган XVIII аср бошларидан янада

фаоллашган. Ушбу икки ҳудудда яшаган халқларнинг тили ва

дини бирлиги, ижтимоий-маданий хўжалигининг яқинлиги бу

алоқаларнинг самарали ривожланишига таъсир кўрсатган. Ҳатто

1759 йилда Шарқий Туркистонда Хитой империясининг ҳукмрон

сулоласи ҳисобланган манжурлар ҳукмронлиги ўрнатилгандан

сўнг ҳам ўзаро алоқалар тўхтаб қолмаган. Турли сабабларга кўра

амалга ошган миграцион жараёнлар туфайли Қўқон хонлигига

кўчиб келган шарқий туркистонликлардан маҳаллий аҳоли ўз

ёрдаминиаямаган. Қўқон ҳукмдорларининг Шарқий Туркистон

аҳолисига ўз ҳудудида яшашга рухсат бериши ва Хитойнинг

уларни қайтариш ҳақидаги талабини рад этиши Шарқий Туркис-

тонда Қўқон хонлиги обрўйининг ошишига олиб келган. Шарқий

туркистонликларни қайтариш ҳақидаги талабнинг рад этилиши

натижасида манжурлар ҳукумати Қўқон хонлиги мисолида ўз

сиёсий кучига ишонган рақибни кўрган. Натижада у хонлик би-

лан мўътадил, ҳар томонлама ўйланган сиёсат юритишга маж-

бур бўлган. Жумладан, манжурлар ҳукумати Қўқон давлатига

Шарқий Туркистонда маҳаллий ҳокимиятни тиклашга уринган

кучлар – хўжаларни ушлаб туриш масаласи юзасидан бир неча

таклифлар киритган ҳамда бунинг эвазига Қўқоннинг Шарқий

Туркистондаги савдосига халақит қилмаслик, қўқонлик савдо-

гарларга бож масаласида имтиёзлар беришни ваъда қилган. Бу

музокаралар хўжалардан махфий равишда олиб борилган бўлиб,

кўп ҳолларда бу Ўрта Осиё ва Шарқий Туркистоннинг мусулмон

аҳолиси норозилигига олиб келган.