Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI
SHARQ SIVILIZATSIYASI VA TARIXI FAKULTITI
XALQARO MAMLAKATLAR TARIXI KAFEDRASI
Yordamchi fe’llar va ularning gapdagi vazifasi
Mavzusidagi
Arab tili fanidan
Kurs ishi

Bajardi : Zokirov Elbek

3-kurs tarix arab-ingliz
Tekshirdi. Sadriddinova Dilfuza

Toshkent – 2022

Kirish
I bob.Yordamchi fe’llar va ularning vazifasi.

1. 
   Ish-harakatning boshlanishiga ishora qiluvchi yordamchi fe’llar.
   
2. 
   Ish -harakatning davomiyligi va gumonni ifodalovchi fe’llar.
   

II bob. Yordamchi fe’llarning boshqa turlari.

2.1 kana yordamchi fe’li .
2.2 Bo’lmoq va davom etmoq ma’nosidagi ma’nosidagi fe’llar .
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

Kirish .
Mumtoz arab tilining leksik va grammatik shakllanishi johiliya davri (VVIIasrlar) shoirlarining og‘zaki ijodlarida namayon bo‘la boshladi. Qur’oni karimning nozil bo‘lishi natijasida arab tili badiyati yanada go‘zallashadi, grammatik me’yorlari mukammallashdi. VII-IX asrlarda arab tili grammatikasi ishlab chiqildi va islom dini yoyilgan o‘lkalarda rasmiy va ilmiy til bo‘lib qoldi. Ushbu til leksik jihatdan biroz o‘zgargan holda, hozirga qadar arablarning adabiy tili bo‘lib kelmoqda2 . Mustaqillikni qo‘lga kiritganimizdan so‘ng chet tillarini o‘rganishga bo‘lgan qiziqish, jumladan, arab tilining ko‘pchilik tomonidan sevib o‘rganilishi, unga bo‘lgan ishtiyoqning yaqqol namunasidir. Arab davlatlari bilan olib borayotgan siyosiy, ma’daniy va iqtisodiy aloqalar, biz arabshunoslar oldiga, nafaqat arab tilini, balki, arablarning boy tarixi, ma’daniyati va shunga o‘xshash boshqa jihatlarini puxta o‘rganish vazifasini qo‘yadi, shuningdek hozirgi dunyo xaritasida mavjud bo‘lgan 20 dan ortiq bo‘lgan arab mamlakatlari bilan diplomatik, ilmiy-ma’rifiy, savdo-sotiq, turizm va boshqa juda ko‘p sohalardagi o‘zaro aloqalarimiz ham arab tilini chuqur o‘zlashtirishimizni talab qilmoqda. Ta’lim sohasida ham arab tilini o‘rgatish va o‘rganish jarayonida marfologiya va sintaksis masalalarining davrimizga qadar o‘z ilmiy qiymatini yo‘qotmaganligi va bu borada nodir arab tilini tilshunoslik nuqtai-nazaridan o‘rganish va uni hayotga tatbiq etish ham eng asosiy, hamda, birlamchi vazifalaridan hisoblanadi. Sharqshunoslikning bir bo‘lagi bo‘lgan arab tilshunosligini tanlagan ilmu toliblar shu sohaning turli jihatlarini mukammal o‘rganishga intilishadi. Sharq xalqlari xususan, O‘rta Osiyo xalqlari hayotida arab tili qadimdan o‘zining beqiyos o‘rniga egadir. Biz arabshunoslar oldiga nafaqat arab tilini, balki arablarning boy tarixi, madaniyati va shunga o‘xshash boshqa jihatlarini puxta o‘rganish vazifasini qo‘yadi. Shuningdek arab tilini mukammal o‘rganish bilan bir qatorda, uning boshqa tillardan farqli bo‘lgan xususiyatlarini e’tibordan chetda qoldirmaslik maqsadga muvofiqdir.

1. 
   Ish-harakatning boshlanishiga ishora qiluvchi yordamchi fe’llar.
   

Sub’ektning ish-harakatni bildiruvchi yetakchi fe’l bilan kelib, unga qo’shimcha ma’no beruvchi fe’llar yordamchi fe’llar deyiladi. Yordamchi fe’llar quyidagi ma’nolarni anglatadi:

Ish-harakatning boshlanishiga ishora qiluvchi yordamchi fe’llarga :
أقبل ، أنشأ ،طفق، قام ،راح ، جعل ، شرع ، بدأ، أخذ
kabi avvalo o’z mustaqil ma’nolariga ega bo’lgan , yordamchi fe’l vazifasida kelganida “ boshlamoq” , “kirishmoq” ma’nosini anglatadigan fe’llar kiradi . Gapda yordamchi fe’l vazifasida kelganida bu fe’llar o’tgan zamon shaklida turadi. Asosiy ma’noni anglatuvchi fe’l esa hozirgi kelasi zamonda qo’yiladi va yordamchi fe’lga tobe bo’lib , u bilan jins , son va shaxsda moslashadi .

-أخذ المدير يحدّثهم عن المشروع

Mudir ularga loyiha haqida gapira boshladi.

-جعلت تستمع إلى موسيقى

U musiqaga quloq tuta boshladi .

Gapda asosiy ma’noni anglatuvchi fe’l o’rniga uning في predlogi bilan usha fe’lning masdarini ishlatish mumkin .

-شرعت لهم في شرح المسألة

Ularga masalani sharhlay boshladim .

-إنَّ أوزبكستان أخذت في التحوَّل

O’zbekiston o’zgara boshladi.

1. Gapdagi ish-harakatning boshlanishini bildirish uchun quyidagi fe’llar ishlatiladi: صار، أصبح، ابتدأ

   
   

Bu fe’llardan keyin asosiy fe’l hozirgi-kelasi zamonda ishlatiladi. Mazkur qo’shimcha fe’lning zamonini yordamchi fe’llar aniqlaydi: qo’shma fe’l o’tgan zamonda bo’lsa, ular ham o’tgan zamonda, qo’shma fe’l hozirgi-kelasi zamonda bo’lsa, yordamchi fe’l ham hozirgi-kelasi zamonda keladi.

Masalan:

ﺒﺪﺃ ﺍﻠﻌﻣﺎﻞ ﻴﻌﻣﻠﻮﻦ ﻤﻦ ﺍﻟﺼﺑﺎﺡ -

Ishchilar ertalabdan ishlay boshladilar.

2. Ish-harakatning o’tgan zamonda bajarilganligini va hozirgi zamonda ham davom etayotganligini quyidagi yordamchi fe’llar bildiradi: واصل، مض، تابع ، دام ، استمرّ، ما فتئَ، ظلَّ، ما زال ، بقى، ما برحَ . Bu fe’llardan keyin ham asosiy fe’l hozirgi-kelasi zamonda qo’yiladi.

   
   

Masalan:

كان شعبنا يناضل و لا يزال يناضل من أجل السلم - Xalqimiz tinchlik uchun kurashgan va hozir ham kurashishda davom etmoqda.