Okean depressiyasiga qarang

J

Panjur kabinasi. Ushın stend

Meteorologik ásbaplardı ornatıw, diywalları aǵash, eğimli, tegmaydigan sızıqlar (perdeler) menen, málim bir tárzde jóneltirilgen. Psixrometrik stendga qarang, magnitafon kabinasi.
Qattı dúbeley. Kúsh menen samal
Bofort shkalası boyınsha 11 ball (28-33 ms-1). Bul sezilerli vayranshılıqlardı keltirip shıǵaradı.
Tereń suw. Aral ayqulaqlarınıń sırtqı shetinde jaylasqan, tereńligi 5, 5 ten 11 km ge shekem bolǵan júdá shozılǵan, kemerli yamasa (kemnen-kem jaǵdaylarda ) tegis sızıqlı tar depressiya. Geyde g.g. Aral ayqulaqlarınıń ishki bóleginde jaylasqan.
Olardıń uzınlıǵı mińlaǵan ki - lometrler menen olshenedi hám diywallardıń joqarı bólimleri boylap keńligi 100-200 km. eń tereń f.g. tınısh okeanı daǵı Marian 11, 022 km, 10 km den artıq Tonga f hám Filippin f.
Okean depressiyasiga qarang.

Sarı element. Organikalıq elementlardıń bólekleniwi hám olardıń sarı rangga iye bolǵan hümik birikpelerge aylanıwı nátiyjesinde payda bolǵan teńiz suvida erigen element. Ol dáryalar tárepinen teńizge keltiriledi hám planktonning bólekleniwi waqtında teńizdiń ózinde payda boladı.

Sarı element jaqtılıqnıń yutilishini asıradı, suwdiń jaqsı jılıwına járdem beredi, fitoplanktonning tez rawajlanıwına alıp keledi hám teńiz porlashining sebeplerinen biri bolıp tabıladı.
Suwdiń qattılıǵı. Suwdiń qásiyetlerinen biri; naki - pi payda bolishida ózin kórinetuǵın etedi. Bul suwda gidroksidi er metallarining erigen duzları -kaltsiy (Ca2+), magniy (mg2+) hám basqalar bar ekenligin nátiyjesi bolıp tabıladı. Rossiyada g. v. 1 litr suw quramındaǵı kaltsiy hám magniy ionlarınıń milligramm ekvivalentleri jıyındısı menen ańlatpalanadı ; 1 meq-20, 04 mgl - 1 Ca2+ yamasa 12, 16 mgl-1 mg2+tarkibiga kiredi. Basqa mámleketlerde j. v. dárejelerde ańlatpalanadı. Nemis qattılıq dárejesi 10 mgl-1 Sao ga teń,

Frantsuz dárejesi W. v.-10 mgl-1 SaSO3, Amerika 1 mgl — 1 SaSO3, anglichan tili-1 gallon suw ushın 1 g SaSO3 (shama menen 14 mgl-1 SaSO3). 1952 jılǵa shekem SSSR dáreje menen o'lchandi

100 litr suwda qansha gramm kaltsiy oksidi bar ekenin kórsetetuǵın qattılıq. Zamanagóy ólshew birliklerine awdarma etilgen 1 dáreje qattılıq 0, 35663 meq kaltsiy yamasa magniy ionlarına teń, 1 meq 2, 8 nemis dárejesine tuwrı keledi.
Ulıwma g ni ajrating. v. (suwda ámeldegi bolǵan kaltsiy hám magniydıń ulıwma muǵdarı ); azayıw dárejesin xarakteristikalaytuǵın alıp taslaw múmkin g. v. uzaq waqıt qaynatilganda hám qaynoq suw nátiyjesinde karbonat duzları túskeninen keyin qalǵan turaqlı. Ulıwma qattılıqqa qaray suw ajralıp turadı : júdá jumsaq (1, 5 meql-1 ge shekem), jumsaq (1, 5-3, 0 meql-1), ortasha qattı (3-
6 meql-1), qattı (7-9 meql-1), júdá qattı (9 meql-1 den joqarı ).
Qorning qattılıǵı. Qorning deformatsiyalarga qarsı turıw qábileti. Guk nızamı sheńberinde J. S. qısılǵanda, úlginiń qıyallar maydanı ushın qorning elastik modulı ónimine teń.
Koefficiyent f. S.júktiń ve - lichinkasini bul júk tásirinde qorning deformatsiyalari menen baylanıstıradı. Hár qıylı qar túrleri ushın ol (0, 1-700) 104 n m m-2 aralıǵinda ózgerip turadı.
Tiri suw. 1. Kislorodqa bay, turaqlı suw emes.
2. Arqa pomorlarda muzda ashıq shuvoq bar.
Janlı bólim. Aǵıs kesimine qarang.
Muzdagi suyıq faza. Muzli jınıslar qalıńlıǵında suyıq suwdiń qosılıwı. Kelip shıǵıwı boyınsha tómendegiler bolıwı múmkin:
1) baslanǵısh (singenetik), yaǵnıy.

Suyıq qatlam

Muz menen bir waqıtta payda bolǵan, sonday-aq avtogen-jatır eritpesinen yamasa bug'dan hám ksenogen (biygana ); 2) muz payda bolǵannan keyin payda bolǵan ekilemshi (epigenetik), sonday-aq jarıqlar hám tesikler arqalı kiritilgen gipogen, keyinirek izolyatsiya etilgen hám gipergen, tesikler hám jarıqlardı toldıratuǵın, sirt menen baylanıs etetuǵın muz.
Qáliplesiwdiń tiykarǵı sebepleri J. F. L. tómendegiler: 1) muzning joqarı bólegine ıssılıq yamasa basqa túrdegi energiya kirip, qalıńlasadı ;
2) muzning eriwine alıp keletuǵın basımdıń asıwı ; 3) muzning suyıq jaǵdayǵa ótiw temperaturasın pasaytiradigan ko - Lei kontsentratsiyası.
Suyıq jawın. Suyıq forma daǵı suw bultlardan yamasa rayonnan túsedi yamasa tuwrınan - tuwrı hawadan ajralıp shıǵadı. J. O. bultlardan : jawın, jawın. J. O. rayonnan :jawın. J. O., erdan hám er ústi ob'ektlerinen hawadan ajralıp shıǵadı : shıq, suyıq qatlam.
Suyıq qospalar. Suyıq bóleklerden atmosfera aerozoli: atmosfera hawasında toqtatilgan suw bug'ining kondensatsiya ónimleri suw tamshıları formasında, olardıń ólshemleri 10 -5 ten 510 -1 sm ge shekem ózgerip turadı, sonıń menen birge atmosferaǵa kiretuǵın kislotalar hám duz eritpeleriniń tamshıları.janar maydıń janıwı, teńiz suwınıń püskürtülmesi hám basqalar.
Suyıq topıraq. Suw qısıqlıǵınıń keskin kóterilgen qatlamı -vertikal gradyan menen, suw astı kemesi bul suw qatlamında erga uqsap háreket etpesten jatıwı ushın etarli. Suyıq topıraq, sonıń menen birge, suw astı kemeleri hám suw astı kemeleriniń islewine tásir etiwi múmkin.
Suyıq qatlam. Er ústi gidrometeorlarining formalarınan biri: suw, men suyıq barometrdi shıǵaraman

Hawadan suwıq vertikal sirtlarda — tas diywallarda, taslarda, terek denelerinde — tiykarınan samal tárepinde, kóbinese bultlı hawa rayı sharayatında yamasa rayon menen. Hawadan suwıqlaw sirtlarda qısqı eritiw waqtında gúzetiledi.

Suyıq barometr. Torricelli tájiriybesi tiykarında qurılǵan hám gidrostatik nızamlarǵa muwapıq isleytuǵın atmosfera basımın ólshew úskenesi. J. B. bul 1) bir uchida mórlengen naychadan hám stakandan (stakan barometrinen) yamasa 2) uzın uchidan mórlengen sifon naychasidan (sifon barometrinen) yamasa 3) eki naychadan ibarat bolǵan baylanıs ıdısları sisteması. — bir uchida ashıq hám mórlengen — hám stakan (stakan barometrinen). sifonli barometr). J. B. sınap yamasa kiyim-kenshek suyıqlıqlar (maylar, glitserin) menen toldırılǵan. Meteorologik stanciyalarda sınap barometrleri isletiledi.
Kubokli barometrlerde atmosfera basımı suyıqlıq ústininiń bálentligi menen kubokdagi dárejeden joqarı meniskusgacha, sifon hám sifonli stakanlarda — ashıq hám jabıq dizeler degi suyıqlıq dárejesindegi parq menen olshenedi.
Suyıq termometr. Termometrdiń eń keń tarqalǵan túri. Ol joqarı uchidan mórlengen kapillyarǵa jalǵanǵan hám málim muǵdardaǵı termometrik suyıqlıq (sınap, alkogol, toluol) menen toldırılǵan tankdan (top, cilindr) ibarat. Temperatura ózgergende termometrik suyıqlıq kóleminiń ózgeriwi W shkalası boyınsha anıqlanǵan kapillyarda kóterilgen suyıqlıq ústininiń bálentligi menen olshenedi.
Meteorologiyada isletiletuǵın suyıq termometrler (psixrometrik, maksimal, minimal, qosımsha alkogol, asıǵıs,

Topıraq termometrleri, sling termometri) elastik aqıbetlerin saplastırıw ushın arnawlı qayta islengen shıyshe sortlarınan (termometr áynegi) tayarlanadı. Táreziler kapillyar menen bekkemlengen sút stakanining plitalarına (plagin shkalası bolǵan termometr) yamasa bul halda qalıń diywallı Kapil - lairlarga (tayaq termometri) qollanıladı. Ornatılǵan shkalalı termometr shıyshe qabıqtan ibarat bolıp, onıń ishinde kapillyar hám shkalanı kúshli bekkemlew ushın úskeneler bar.

Suyıqlıq. Bólekleri bir-birine salıstırǵanda kútá úlken (derlik sheksiz) jıldamlıqqa iye bolǵan fizikalıq dene. Túsinigi g. eger olar dem alıw jaǵdayında bolsa, kakulibo bólekshesine tásir etiwshi sırtqı kúshler balshıq jerde bul shegara bólegine - tsu maydanına tuwrı múyesh astında jóneltirilgen elementlardı belgilew ushın isletiledi. Gidromekanikada f. sózdiń keń mánisinde olar tekǵana suyıq agregatsiya jaǵdayı daǵı elementtı, bálki gazlardı da shaqırıwadı. Tiykarınan f. tamshı -suyıq dene dep ataladı. Gazsimon suyıqlıqtan ayrıqsha bolıp esaplanıw, tamshı suyıqlıq denesi derlik siqilmaydi, kóbirek jabısatuǵınlıqqa iye hám shegara maydanına iye. Tamshı suyıqlıq denesiniń qısıqlıǵı derlik birdey (turaqlı ) bolıp qaladı hám basım hám temperaturaǵa baylanıslı emes. Gazdıń qısıqlıǵı, kerisinshe, basım hám temperaturanıń ózgeriwi menen birge keń shegaralarda ózgeredi.
Suyıqlıq jetilisken bolıp tabıladı. Súykelisiwsiz suyıqlıqtıń teoriyalıq modeli. Bunday suyıqlıqtıń bólekleri ulıwma jıldam ; ol jarılıw yamasa forma ózgeriwine qarsılıq kórsetpeydi. Jetilisken suyıq denede ámeldegi bolıwı múmkin bolǵan birden-bir stressler,

Tamırlı er astı suwi

Stresstiń mánisi qısıw bolıp tabıladı. J. I. suw háreketiniń kóplegen nizamlıqların teoriyalıq analiz qılıwda tabıslı paydalanılǵan abstraktlıq bar.

Sin. Jabısatuǵın bolmaǵan suyıqlıq, jetilisken suyıqlıq.
Tamshı suyıqlıq (tamshı suyıqlıq ). Elementtıń agregat jaǵdaylarınan biri. Bul suyıqlıq bóleklerin alıp taslaw menen xarakterlenedi

Dosınan ol júdá kem qarsılıqqa dus keledi, biraq sırtqı kúshler tásirinde suyıqlıq kóleminiń ózgeriwi derlik múmkin emes, yaǵnıy. J derlik siqilmaydi.

Nyuton suyıqlıǵı. Qarang
Nyuton suyıqlıǵı.
Tamırlı er astı suwi.
Bólek jarıqlar hám karst kanallarınıń suwi.
Trans-Baykal ıqlımı. Yeskirgan.
Arqa Aziyadaǵı mo" tadil keńliklerdiń mussonli ıqlımı (K. K. P. P.ga qaray ).
Ǵamxorlıq. Dáryalar, kól hám suw bazaları arqalı menen shegara qatar muz sızıqları, suw maydanınıń tiykarǵı bólegi muzlatilmagan. Jaǵa qasında payda bolǵan baslanǵısh kánler, muzning jılısıwı waqtında muz hám loyning muzlawı nátiyjesinde payda bolǵan allyuvial kánler hám muz jeriganida báhárde qıraq qasında qalǵan qaldıq kánler bar. Kól hám suw bazalarında olar samal (lehim) tárepinen qıraqqa haydalgan muz qatlamları sebepli kóbeyiwi múmkin.
Prognoz waqıtı. Prognoz qılıw waqıtı jáne onı ámelge asırıw dáwirdiń baslanıwı ortasındaǵı waqıt aralıǵın bildiriwshi termin.
Úlgi kollektor. Bultlardıń mikro dúzilisin úyreniwde mikrofotoskopik apparatlar slaydlarında samolyottan bultlı yelementlardan úlgiler alıw ushın apparat.

Batpaqlanıw. Hádden tıs atalǵan jerler hám batpaqlardıń qáliplesiwine alıp keletuǵın process.

Suw jıynaw maydanınıń batpaqlanıwı.
Suw jıynaw maydanında batpaqlardıń bar ekenligi, muǵdarlıq tárepten dáryanıń suw jıynaw maydanındaǵı batpaqlardıń maydanı menen xarakterlenedi. Salıstırmalı sózler menen kórsetilgen bul maydan — pútkil suw jıynaw maydanınıń fraktsiyalari yamasa procentlerinde batpaqlanıw koefficiyenti dep ataladı.
Batpaq jerler. Qarang Batpaq.
Zaburunivanie. Samal tolqınlarına qarang.
Iyrim. Tezlik iyriminiń vertikal proektsiyasi:

Bul jerde siz hám v uyqas túrde x hám y oqları daǵı tezliktiń strukturalıq bólimleri.

Arqa suw. Aste, tez-tez teris aǵımǵa yega bolǵan kishi Qoltıq, ortada derlik joq,

Qalalardıń tútini (pataslanıwı )

Dáryalardıń tómen arqalında jaylasqan yamasa shıǵıs kepkalar hám Dárya tubining tik búklemleri nátiyjesinde payda bolǵan.

Yegri okklyuziya. Okklyuziya old bóleginiń okklyuziya siklonining arqa bóleginde payda bolatuǵın hám siklonik aylanıw baǵdarı boyınsha, ádetde qublaǵa yamasa qublası -shıǵısqa jıljıǵan bólegi.
Hawanıń pataslanıwı. Bar ekenligi
Atmosfera hawasında qopal aerozollar, ya ' ni. tap ' xtatilgan qattı hám suyıq bólekler, sonıń menen birge gazlar, geyde zıyanlı, hawanıń turaqlı bólimlerine tiyisli yemas (atmosfera qospaları ). Bular shań hám tútin bólekleri, kislota tamshıları, túrli sanaat gazlarınıń molekulyar kompleksleri hám basqalar. Kondensatsiya ónimleri — suw tamshıları hám muz kristallari-Z. v.ga tiyisli yemas, biraq rayonda bul yelementlarda kóplegen pataslantıratuǵın elementlar bolıwı múmkin. Qarang qala tútini, shań.
Moviy. Atmosfera pataslanıwı, atmosfera pataslanıwı.
Muzning pataslanıwı. Atmosferadan qurǵaqlay shókpe menen, jawın menen yamasa sıpalgan gazlar formasında keletuǵın muz quramındaǵı mineral qospalar. Muzni pataslantıratuǵın qospalardıń shama menen 90% jawınnan kelip shıǵadı hám olardı aerozollarga (tamshılar hám qar úzindileri túskende alınǵan kondensatsiya yadroları hám qospalar ) hám jeritmada alıp keledi.
Antarktidada atmosferadan shıǵıs pataslıqlardıń intensivligi shama menen 50 mg ni quraydı.
Teńiz ıqlımındaǵı tog ' mızlıqlarında (mısalı, Kavkaz yamasa Alp tawları ) bul intensivlik 20 -60 g buyırtpa tiykarında ámelge asıriladı. Oraylıq hám Oraylıq Aziyanıń kontinental ıqlımı sharayatında ol 100 g ge shekem jetedikuchli m-2 kuchli jıl -1.

Atmosfera aylanıwınıń kusheytiwi sebepli suwıq dáwirlerde pataslantıratuǵın elementlar muǵdarı artadı.

Teńiz pataslanıwı.
Biologiyalıq resurslarǵa, insan salamatlıǵına jáne onıń teńizdegi iskerligine zálel jetkizetuǵın yamasa alıp keliwi múmkin bolǵan elementlar yamasa yenergiyaning teńiz ortalıǵına kiriwi.
Átirap -ortalıq pataslanıwı
Shorshanba. Qásiyetleri, jaylasıwı yamasa muǵdarı átirap -ortalıqqa unamsız tásir kórsetetuǵın element hám (yamasa ) yenergiyaning átirap -ortalıqqa kiriwi.
Jer astı suwining pataslanıwı.
Antropogen aktivlik nátiyjesinde kelip shıǵıs jer astı suwi sapasınıń tábiy jaǵdayına salıstırǵanda fizikalıq, ximiyalıq yamasa biologiyalıq kórsetkishler boyınsha jamanlasıwı, bul olardı belgilengen maqsetlerde isletiwdiń múmkin yemasligiga alıp keledi yamasa alıp keliwi múmkin.
Topıraqtıń pataslanıwı. Topıraqtaǵı ximiyalıq birikpeler, radioaktiv yelementlar, patogen organizmlerdiń insan salamatlıǵına, átirap -ortalıqqa hám awıl xojalıǵı topraqlarınıń ónimliligine zıyanlı tásir kórsetetuǵın muǵdarı.
Saqlaw qatlamı. Stratifikatsiyaga yega bolǵan atmosfera qatlamı oǵada turaqlıki, konvektsiya tarqalıwın tómengi qatlamlardan joqarıǵa qaray keshiktiradi; odaǵı dinamikalıq turbulentlik da zaiflashadi. Keshiktiruvchi qatlamlar -bul temperatura inversiyasi, izotermiya yamasa kishi vertikal temperatura gradyanlari bolǵan qatlamlar.
Tútin (pataslanıw )
Qalalar. Qala hawasınıń tútin, kúl, kuyik hám basqalar bólekleri menen pataslanıwı., sonıń menen birge, kiretuǵın gazlar

Zazhor

Suw imaratlarında hám úylerdiń qizdırıw sistemalarında janar maydıń janıwı waqtında hawaǵa. Yelektr stanciyalarınıń hár 100 mıń kvt quwatına, hátte jeń jaqsı sortlı janar mayǵa yega sonda da, kúnine 47 tonna kúl hám 95 tonna altıngugurt dioksidi hawaǵa shiǵarıladı. Sońǵı payıtlarda qala hawasınıń pataslanishining tiykarǵı bólegi avtotransport dvigatellerinen shıǵıs shıǵındı gazlar bolıp tabıladı.
Z. G. rayonlardıń chastotası hám intensivliginiń asıwına hám soǵan uyqas túrde iri qalalarda quyash nurı dawam etiw waqti hám quyash nurlanıwınıń intensivliginiń tómenlewine alıp keledi.
Zazhor. Gúzgı muz drifti waqtında hám muz qáliplesiwiniń basında suw ishindegi muz hám ılay massası menen dáryanıń tiri bólegin to'sib qoyıw : h., suw háreketine tosqınlıq etip, qıraq júzesiniń eliriwi hám tasqınına alıp keledi. " Z. bası" — tómen aǵımda jaylasqan bólim hám joqarıda jaylasqan" Z. quyrıǵı " ortasında parq bar.
Suw bazalarınıń loylanishi. Haqqında -
Suw bazasınıń sıyımlılıqın shógindiler menen toltırıw procesi oǵan sirt aǵımı menen kiritilgen, sonıń menen birge banklerdiń joq etiliwi nátiyjesinde payda bolǵan. Geyde ılaylılanıw hám suw bazalarınıń ılaylılanıwı túsinikleri ajralıp turadı, bul ılaylılanıw toqtatilgan shógindiler tárepinen júz bolıwın hám tómengi shógindiler tárepinen shógiwin esapqa aladı.

Qar kók. Qar kristalınıń túp forması ózgeriwi menen sublimatsiya arqalı qar úzindileriniń kóbeyiwi.

Zaymishche. Dárya oypatlıqsınıń báhárgi tasqınları waqtında tómen, suw basqan. Jergilikli geografiyalıq atamalar retinde (tiykarınan Sibirda), ádetde pishenzorlar bolǵan pasttekis batpaqlarǵa, batpaqlı oypatlıqlarǵa shaqırıq qılıw ushın isletiledi.
Azot oksidi. Azot oksidi (p2 o) troposferada ámeldegi hám hátte tómengi stratosferaga kirip baradı. P2 o qospasınıń qatnası shama menen 3 10 -7.
Z. A. tiykarınan topraqlardıń nitrifikatsiyasi hám denitrifikatsiyasi waqtında bakteriyalar qatnasıwındaǵı quramalı processler nátiyjesinde payda boladı, yaǵnıy. biosfera Z. A. qáliplesiwiniń jetekshi dáregi esaplanadı.
Ámeldegi esap -kitaplarǵa kóre, Z. A. dıń qáliplesiw dárejesi 10 nan 50 mt ge shekem bolǵan 1-jıl. Troposfera hám stratosferadagi ómir shama menen 100 jıldı quraydı, z dıń qáliplesiw tezligi.
Stratosferada Z. A. dıń joq etiliwi tiykarınan fotoliz nátiyjesinde júz boladı
N2 O + hv xalıq aralıq n2 + o (C'D),
Sonıń menen birge, tınıshsızlanıwlanǵan kislorod atomi menen óz-ara tásirlashganda
N2 O + o (' d) bac 2 po.
Bul reakciyanıń basqa ónimleri de múmkin

Tog ' dáryalarınıń kishi suw bazalarında cho'ktirish processleri ústinlik etedi,

N2 O + o (' d) jámlewshi n2

+ o2.

Loytatsiya processleri oypatlıq dáryaları suw bazalarında júz boladı.
Zainevenie. Ob'ekttiń sırtın suw bug'ining sublimatsiya ónimleri menen oraw.

Qırlardıń. Muzning jeriwi, qıraqtan shıǵıp ketiwi hám suw júzesiniń eliriwi nátiyjesinde ashılıwdan aldın payda bolǵan qıraqlar boylap ashıq suw sızıqları.

Muzlagan rayon

Ufqning jaqınlıǵı. Shapaq sızıǵınıń relef biyiklikleri hám ımaratlar boyınsha ózgeriwi, jergilikli ufqni jaratıw. Bul ıssılıq nurlanıwınıń muǵdarın esaplawda zárúrli áhmiyetke yega. Shapaq boylap jaylasqan tóbelikler, tawlar, ormanlar yamasa bálent ımaratlardıń biyiklikleri azimutlar boyınsha sızılǵan ZG kestein dúziw arqalı esapqa alınadı.

Jabıq kletkalar. Bultsiz boslıqlar menen ajıratılǵan shama menen teń ólshem degi bultlar bólekleri bolǵan konvektiv bultlardıń mezoskale dúzilisi.
Suw jıynaw maydanınıń orman oramı. Bul
Suw jıynaw maydanınıń orman oramı menen birdey.
Qoltıq. Qurǵaqlıqqa oqib túsetuǵın suw maydanı, teńiz, kól, suw bazasınıń bir bólegi. Payda bolıw sebepleri, kólemi, konfiguratsiyasi, tiykarǵı suw háwizi menen baylanısıw dárejesi hám olar arasındaǵı basqa belgilerge qaray. Bul jerde: koylar, dáryalar, fyordlar, lagunlar hám gaflar bar.
Muzdagi Qoltıq. Muz yegallagan suw maydanına taza suw quyilganda muz qırınıń keń yegilishi. Z. v. L. kóbinese yarım sheńber formasına yega hám samal maydanları hám aǵıslarınıń tegis emesligi sebepli payda boladı.
Búrmeler. Dárya terekleri tárepinen juwılǵan hám tashilgan, sonıń menen birge, bólek stublar, putaqlar hám basqalardıń toplanıwı nátiyjesinde ádetde Dárya tubining sayız yamasa tar jaylarında payda bolatuǵın tosıqlar. Qısqa múddetli z. ormandıń molyar raftingi waqtında da payda boladı.
A jasırın, ishi bos.
Barik maydandıń forması, ádetde old tárep menen baylanıslı halda gúzetiledi hám gorizontal barik gradient tarawda málim bir sızıq boylap (Z oǵı ) jónelisti sezilerli dárejede ózgertirmesten, cifrlı bahanı keskin ózgertiwi menen xarakterlenedi. Izobaricname

Zdagi ústler. l. old táreptiń eki tárepinde izobarik sirt shapaq tegisligine birdey jóneliste, lekin hár túrlı múyesh astında beyim bolatuǵın tárzde beyim bolǵan oluklar formasına yega. z. L. ápiwayı boslıqqa hám barlıq noqatlarda birdey gorizontal barik gradientga yega maydanǵa bólekleniwi múmkin.

Muzlaw. Suyıq elementlardı kristallanish temperaturasınan tómen bolǵan muz yamasa muz quramındaǵı qospanıń payda bolıwı menen tábiy sawıpıw. Bunday process jasalma túrde qozǵatilganda, muzlaw termini qollanıladı.
Suwdı muzlatıw. Kristallanish nátiyjesinde suwdiń suyıq jaǵdaydan qattı jaǵdayǵa ótiwi.
Suwdiń muzlaw noqatı muzning jerish (jerish) temperaturasına teń yamasa odan tómen. Ol muz basımınıń 0, 00752 gpa ushın 1 gpa ga asıwı menen, sonıń menen birge, jerigen duzlar quramınıń asıwı menen azayadı (teńiz suvida 0, 054 xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx xnumx x
Suw muzlaganda, ol shiǵarıladı
336, 6 kj shırpılı kg-1 ıssılıq. Muzning qısıqlıǵı suyıq suwdiń qısıqlıǵınan shama menen 9% kem bolǵanlıǵı sebepli, onıń muzlawı kólemdiń keńeyiwine alıp keledi.
Topıraqtı muzlatıw. Suw suyıq jaǵdaydan muzga aynalǵan topıraq ; topıraq bel menen qayta islewge jaramlı yemas. Qarang topıraqtıń muzlawı.
Suw shańın muzlatıw.
0 den tómen temperaturada hawada uchadigan teńiz suwı shańları.
Jawındı muzlatıw, jawındı muzlatıw, muzlatıw
Jawın. Jawın muzlaw tamshı
Baylanıs waqtında, jerge hám ashıq zatlarǵa ashıq muz (muz) qatlamın payda etiw.
Muzlagan rayon. Rayon,
Super sawıpılǵan tamshılardan ibarat,

Mazlatılǵan suw

Ob'ektler menen baylanıs qılıwda muzlaw, olardı suwıq menen oraw.

Mazlatılǵan suw. Atmosferadan kelip shıqqan suw, jer júzinde yamasa jer astı ob'ektlerinde mazlatılǵan. Bular : 1) mazlatılǵan tamshılar — ashıq muz sımlar, putaqlar hám taǵı basqalarǵa osilgan " tamshılar"., suw, jawın, jawın, rayon muzlaganda payda boladı ; 2) muz — jer júzindegi muz qabıǵı yamasa jerigen suw yamasa jawın suvidan payda bolǵan qar, muzdan ayrıqsha bolıp esaplanıw, oǵada sovigan jawın waqtında payda bolǵan ; 3) muz jılısıwı -muz muzları payda bolǵan muz muzları quyashda qar jeriwi nátiyjesinde suwdiń muzlawınan.
Mazlatılǵan shıq. Shıq muzlaganda payda bolǵan diametri 1 den 5 mm ge shekem bolǵan kishi muzli ashıq tamshılar.
Hól qorning mazlatılǵan shókpesi. Hól qorni muzlatıw nátiyjesinde sımlarda (muzli mashinada ) payda bolǵan muz qatlamı. Qarang ızǵar qar shógiwi.
Mazlatılǵan sarqırama. Qatar
Túsken suw aǵısların muzlatıw nátiyjesinde payda bolǵan úlken hám tik tog ' janbawırlarında muz.
Bul aq yamasa kók reńdegi muz kaskadlari sisteması.
Mazlatılǵan jawın. Muzli jawınǵa qarang.
Jabıq izobar. Isobar
Jabıq yegri formasında (siklon yamasa antisiklonda).
Jabıq isogypse. Jabıq yegri formasında tolıq yamasa salıstırmalı barik topografiya kartasında izogipse.
Jabıq sistema. 1. Deneler sisteması (yamasa materiallıq noqatlar ), kúni

Olardıń hár birine sırtqı kúshler tásir etpeydi.

2. Jabıq termodinamik sistema ; qarang termodinamik sistema.
3. Sistemanıń teńlemeleri sanı belgisizler sanına teń bolǵan geofizik gidrodinamika teńlemeleriniń jabıq sisteması.
Jabıq orayı. Boslıq yamasa dizbeden ayrıqsha bolıp esaplanıw, jabıq izobarlar yamasa anıqlamasıplar menen siklon yamasa antisiklon.
Muzlaw. Keshte hám keshesi hawa temperaturasın kúndiz unamlı temperaturada unamsız bahalarǵa túsiriw. Suwıqlar báhár hám kuzda, ortasha kúnlik temperatura qashannan berli yamasa ele da unamlı bolǵanda júz boladı.
Bóliniw z. bul radiatsiya hám advektivga baylanıslı, sebebi kóbinese suwıq hawa massasınıń málim bir aymaqǵa aldınan qosılıwı da, keyinirek topıraqtı sawıpatuǵın tungi nurlanıw da, odan hawa unamsız temperaturaǵa shekem de olardıń payda bolıwında rol oynaydı. Biraq, kuzda, múmkin s bar. radiatsiya sawıpıw tek nátiyjesinde suwıq intrusions halda, az-azdan hawa temperaturası tómenletiw. Muzlatıw ushın qolay bolǵan hawa rayı sharayatı (úlken nátiyjeli úyreniw, hálsiz samal ) antisiklonlar hám joqarı basımdıń shıńlarında jaratılǵan. Dıń tákirarlanıwı z. Sawıpılǵan hawa saqlanatuǵın oypatlıqlarda ol ko'payadi. Yetc Oraylıq aymaqlarında, báhár z. iyun ortalarına shekem múmkin, hám gúzek sentyabr ayınıń ekinshi yarımında baslanadı. Qarang suwıqqa qarsı gúres.
Syn. Tungi suwıq, matine.
Puwlanıw muzlaydi. Ayaz tiykarınan sebep boldı

mızlıqtaǵı suw támiynatı arqalı

Sırtından ızǵarlıqtıń onıń ústindegi salıstırǵanda qurǵaqlay hawaǵa puwlanıwı, sirt temperaturasınıń 0 ge tómenlewine alıp keledita'sirchan c yamasa odan tómen.

Topıraqtaǵı suwıq. Keshesi topıraq hám ósimliklerdiń temperaturasın 0 ge túsiriwbundan tómende nátiyjeli nurlanıw sebepli, hawada yesa keminde 2 m biyiklikte (hawa rayı kabinasida) temperatura 0 den joqarı bolıp qaladı.
Balıq óltiriw. Suwdiń gaz yamasa ximiyalıq rejiminiń keskin ózgeriwi, atap aytqanda, kúshli, uzaq múddetli muz oramı ámeldegi bolǵanda suw bazaları hám dáryalarda kisloroddıń azayıwı nátiyjesinde balıq hám basqa suw xalqınıń ǵalabalıq nobud bolıwı.
Jabıw yeshigi. Múddeti,
Geyde kóplegen gidrologik postlarga yega bolǵan úlken háwizde Dárya aǵımınıń qáliplesiwi procesin kórip shıǵıwda paydalanıladı. Bul halda z. S. háwizdiń ishinde irmoqlarda jaylasqan postlardan ayrıqsha bolıp esaplanıw, kórip shıǵılıp atırǵan háwizdiń tiykarǵı dáryasındaǵı jeń tómen post dep ataladı.
Batıs Avstraliya aǵımı. Avstraliyanıń batıs arqalı boylap máwsimiy jónelis ózgeriwi menen okean aǵımı. Jazda ol arqaǵa jóneltiriledi hám batısqa burılıp, Qubla sawda aǵımına qosıladı. Qishda ol qublaǵa jóneltirilgen.
Batıs Grenlandiya aǵımı. Okean aǵımı arqaǵa Grenlandiyanıń Batıs arqalı boylap Devis buwazında jaylasqan. Bul Arqa Grenlandiya aǵımınıń dawamı. Onıń bir bólegi de Vis buwazına jaqınlasıp, qublaǵa búriladi hám Labrador aǵımı menen baylanısadı. Qalǵanları, tez sawıpıw, Baffin qoltıqına oqadi.

Batıs samallar. Yarım sharlarning hár birinde shama menen 35 ten 65 ke shekem jaylasqan zonako'pincha keńlik, ol jaǵdayda aǵıs tiykarınan batıstan shıǵısqa, ásirese joqarı troposferada hám tómengi stratosferada jóneltiriledi. Jer maydanı qasında bul zona ásirese Qubla yarım sharda ayqın kórinetuǵın boladı.

Tropik batıs samallar.
Tómengi troposferada bul jazǵı musson yamasa yekvatorial batıs samallar ; ústki qatlamlarda bul antipassatlar bolıp tabıladı.
Batıs shegara aǵısları. Okean aylanıwınıń bir bólegi bolǵan kúshli aǵıslar, mısalı, Gulf stream.
Batıs transfer. Orta keńliklerdiń troposferasi hám stratosferasida, sonıń menen birge tropik hám qutbli keńliklerdiń joqarı troposferasi hám stratosferasida batıstan shıǵısqa hawa transportı ústinlik etedi. Bul batıs samal baǵdarlarınıń, ásirese Qubla yarım sharning joqarı qatlamlarında hám orta keńliklerinde tákirarlanishining asıwı menen xarakterlenedi. ZP temperatura hám basımdıń meridional tómenlewi hám tómen keńliklerden joqarı dárejege eliriwinen kelip shıǵadı. Zp joqarı troposferada hám stratosferada yekvatorga jaqın keńliklerde, ásirese jazǵı yarım sharda joq. Basqa keńliklerde z. P. Shama menen 20 km biyiklikten baslap jazda shıǵısqa ózgeredi. Qarang Batıs samallar.
Batıs aylanıw túri.
Qarang Zonal aylanıw túri.
Duzaqlar. Sahra Tarelkalarına Qarang.
Ósimlikler qamsızlandırıw. Ósimlik shólkemleriniń quwarıwı, sarǵayıwı yamasa qızarishi menen birge hádden tıs joqarı temperaturada ósimliklerdiń zaqım aliwi.
Muzlikdagi suv ta'minoti. Muzlikdagi suyuq suv miqdori, odatda uning umumiy massasining 1-2% ni tashkil qiladi.

Tuproqdagi suv (namlik) zaxirasi

Muzlik oqimiga ta'sir qilmaydigan kvazi-doimiy zaxiralar va muzlikning erishi bilan belgilanadigan va yil davomida o'zgarib turadigan dinamik zaxiralar mavjud.

Tuproqdagi suv (namlik) zaxirasi.
Ko'rib chiqilayotgan tuproq qatlamidagi suv miqdori. Tuproqdagi suv ta'minotini (millimetrda) hisoblash uchun tuproq namligini hajm og'irligi va tuproq qatlamining kuchiga (santimetrda) ko'paytirish kerak, uning nisbati namlik zaxirasini hisoblab chiqadi va natijani o'nga bo'linadi. Xuddi shunday, namlik omborini hisoblash mumkin, bu namlik sig'imining turli shakllariga mos keladi. Bunday holda, tuproq namligi o'rniga namlik sig'imi kiritiladi, buning uchun hisoblash quruq tuproq vaznining foizi sifatida ifodalanadi. Ba'zida namlik atamasi ishlatiladi.
Qor qoplamida suv ta'minoti. Suv qatlamining balandligi (mm), qor qoplamining to'liq erishi bilan ajralib turadi.
Sin. Qor qoplamining suv miqdori.
Muzdagi sovuq ta'minot. Muzning yoki muzning ma'lum hajmini muzning erish nuqtasiga qadar qizdirish uchun zarur bo'lgan issiqlik miqdori yoki t haroratidan tplning erish nuqtasiga qadar qizdirilganda muzning issiqlik tarkibidagi (entalpiya) o'zgarishi.
Zaxira prognoz (muqobil prognoz). Dastlab rejalashtirilgan aerodromga qo'nish istalmagan bo'lsa, samolyotni qo'nish uchun ishlatiladigan boshqa aerodrom uchun aviatsiya prognozi.
Kalıplama. Pleasure-Ga Qarang.
To'ldirish. Depressiyani to'ldirish (siklon) - bosimning oshishi

Tsiklonning markazida uning mavjudligining so'nggi bosqichida. Teskari jarayon depressiyaning chuqurlashishi (siklon).

Burilish. Gorizontal havo uzatilishini sekinlashtirish, uni ishqalanish kuchaygan holda, ayniqsa tog ' tizmalari va massivlar oldida. Bu harakatning ko'tarilgan tarkibiy qismining ko'payishiga, bulutlarning maxsus turlarining paydo bo'lishiga va yog'ingarchilikning ko'payishiga olib keladi.
Chang havo. Havodagi chang miqdori. Uni ma'lum miqdordagi havodan tushgan changning og'irligi (gravimetrik usul) yoki chang o'lchagichlar (konimetrlar) yordamida havo hajmining birligidagi chang zarralari sonini hisoblash orqali aniqlash mumkin.
Haddan tashqari o'sish. Suv o'simliklari suv havzalarida rivojlanish va o'lim. Kanaldagi o'simliklarning o'sishi suvning harakatiga qarshilikning o'zgarishiga olib keladi, shuning uchun suvning oqishi (oqimi) rejimi suv sathining rejimini belgilamaydi — yuqori daraja past oqim bilan ham kuzatilishi mumkin (yozgi suv oqimi) va aksincha, nisbatan past daraja yuqori oqim bilan ham bo'lishi mumkin (kech kuz) va boshqalar. z. buxgalteriya hisobini jiddiy ravishda murakkablashtiradi Daryo oqimi.
Tartibga solingan Daryo. Daryo,
Daryodan tabiiy boylik sifatida jamiyat manfaati uchun foydalanish uchun muhandislik aralashuvi natijasida uning rejimi sezilarli darajada yangi xususiyatlarga ega bo'ldi. Rejimning barcha elementlari — oqim, daraja, issiqlik va boshqalar yangi xususiyatlarga ega bo'ladi, ammo gidrologik ma'lumotlar amaliyotida daryoni tartibga solingan deb atash odatda oqim rejimining yangi xususiyatlarini — tartibga solingan oqimni anglatadi. Umumiy shaklda

Bulutli ekish

Oqava suvning o'ziga xos xususiyati z. R.uning tabiiy holatidagi rejimi bilan taqqoslaganda, vaqt o'tishi bilan yanada tartibli, sun'iy ravishda tekislangan harakat bilan ifodalanadi.

Tartibga solingan oqimga qarang.
Tartibga solinadigan oqim. Oqim,
Uning rejimi yil davomida nisbatan tekislangan taqsimot, tekis toshqinlar va er osti suvlari davrida nisbatan yuqori xarajatlar bilan tavsiflanadi. Z. S. rejimi sun'iy hodisalar natijasida yuzaga keladi (qarang: oqimni tartibga solish), shuningdek, ko'llarning tabiiy AK - kumulyatsion ta'siri, o'tkazuvchan tuproqlar yoki karstning qalinligi bilan bog'liq.
Zarnitsa. Uzoq momaqaldiroq paytida ufqdagi yorug'lik hodisalari: chaqmoq ko'rinmaydi va momaqaldiroq eshitilmaydi; faqat bulutlar chaqmoq bilan yoritilishi farq qiladi.
Embrionlar. Havodagi suv bug'lari molekulalarining tasodifiy to'qnashuvidan kelib chiqadigan katta molekula komplekslari. Z. doimiy ravishda to'yingan juftlikda kondensatsiya yadrolari bo'lmaganda va molekulalarning birlashish markazlari bo'lgan kondensatsiya yadrolari mavjud bo'lganda, hatto ma'lum bir to'yinganlik etishmasligi bilan ham paydo bo'ladi va yo'q qilinadi. Harorat va nisbiy namlik bilan belgilanadigan ma'lum bir kritik o'lchamga erishilganda, h. ular barqaror bo'lib, ya'ni o'sishda davom etadilar, suv tomchilari yoki muz kristallariga aylanadilar.
Sin. Mikrob elementlari.
Tong. Quyosh chiqishi yoki chiqishi bilan bog'liq bo'lgan atmosferadagi yorug'lik hodisalari to'plami; shunga ko'ra, ular kechqurun va ertalab tong haqida gapirishadi. Quyosh botishidan oldin, undan keyin yoki quyosh chiqishidan oldin va paytida osmon rangining o'zgarishi. Kechki ranglarning asosiy o'zgarishi

Z. bulutsiz osmon bilan quyidagicha: quyosh botishidan oldin ufqning g'arbiy qismida oltin sariq rang, ufqning yuqorisida-qizil; quyosh botganidan keyin tongning engil porlashi kuchayadi, sariq rang yanada kuchayadi va to'q sariq rangga aylanadi. Ushbu birinchi yorug'lik segmentining yuqori chegarasi g'arbiy tongning birinchi yoyi deb ataladi. Shundan so'ng, tong porlashi o'rniga yorug'lik segmenti ustida binafsha nur paydo bo'ladi, dastlab ufqdan baland; keyin u yorug'lik segmenti ustidagi tor chiziqqa aylanadi va nihoyat quyoshning salbiy balandligi 4atrofida yo'qoladi. Quyoshning salbiy balandligi 6 bo'lsa, g'arbiy z ning birinchi yoyi ham yo'qoladi, fuqarolik alacakaranlığı tugaydi. Keyinchalik, tongning ikkinchi porlashi, ikkinchi yorug'lik segmenti va ikkinchi binafsha nur, unchalik kuchli emas. Shu bilan birga, hodisa z. osmonning qarama — qarshi qismida ham kuzatiladi-Sharqiy tong. Quyosh botishidan oldin osmon iflos sariq rangga, so'ngra bulutli binafsha rangga aylanadi; keyin yer soyasi paydo bo'ladi.

Ranglarning intensivligi z. atmosferadagi chang va namlik tarkibiga bog'liq va shuning uchun hodisalar z. har xil turdagi havo massalarida farq qiladi. Ular bulutlarning rangi bilan ham murakkablashadi. Z. atmosferaning turli qatlamlarida yorug'lik nurlarining yutilishi, tarqalishi, difraksiyasi va sinishi hodisalarining murakkab kombinatsiyasi bilan belgilanadi.
Yer yuzasining zaryadi.
Yerning salbiy zaryadiga qarang.
To'lovlar. Qisqa muddatli, kuchli yomg'irning nomi qor yoki kumulduz bulutlaridan don shaklida, ko'pincha shov-shuv bilan.
Bulutlarni ekish. Bulutlarga ba'zi reaktivlarni (qattiq karbonat angidrid, yodid kumush tutunlari) kiritish

Quruq muz bilan ekish

Bulutlarning fazaviy holatini o'zgartirish va keyinchalik yog'ingarchilik bilan ularning Kollo-idal barqarorligini buzish maqsadida. Bulutlarga faol ta'sirni ko'ring.

Quruq muz bilan ekish. Kirish
Yog'ingarchilik hosil bo'lishini faollashtirish uchun ko'p miqdordagi muz kristallarini hosil qilish uchun super sovutilgan bulutga quruq muz (qattiq karbonat angidrid) (Bergeron — findisen nazariyasini qo'llash).
Bo'ron ekish. Muayyan reaktivlar bilan ekish orqali uning xatti-harakatlarini o'zgartirish uchun bo'ronga faol ta'sir.
Siklogenezning to'siq nazariyasi. Siklogenez nazariyasi, unga ko'ra qutb havosining hukmron g'arbiy shamollar zonasiga kirib borishi ular uchun to'siq bo'lib xizmat qiladi va bosqinchi havoning chap tomonida, ya'ni uning sharqida depressiyani keltirib chiqaradi.
Ko'llarning sho'rlanishi. Ko'llarda tuzlarning to'planishi jarayoni, bu suvning minerallashuvining 1000 mgl–1 dan oshishiga olib keladi.
Tuproqning sho'rlanishi. Tuproqda tuzlarning to'planishi jarayoni, asosan natriy xlorid va sulfat kislota. Z. p. tabiiy sharoitda sodir bo'lishi mumkin yoki noto'g'ri sug'orish rejimining natijasi bo'lishi mumkin. Z. P., bu holda sodir bo'lgan narsa ikkinchi darajali deb ataladi. Ikkilamchi z.p. sug'orish suvlarining haddan tashqari ko'payishi va drenaj tarmog'ining yomon ishlashi bilan yuzaga keladi. Bu sug'orish va er osti suvlarining yopilishiga olib keladi, bu esa o'z navbatida er osti suvlarida yoki tuproqning quyi qatlamlarida tuzlar mavjud bo'lganda tuzlarning sirtga kapillyar ko'tarilishiga va sug'oriladigan erlarning sho'rlanishiga olib keladi.
Turg'un hudud. Hudud
Sirt qatlami, bu erda

Kamida 4 kun davomida quyidagi shartlar saqlanib qoladi: shamol tezligi — 5-7 ms–1 dan kam, old tomondan o'tmaslik va yog'ingarchilik bo'lmaydi. U atmosfera ifloslanishini o'rganishda ishlatiladi.

Zastruga. 1) Daryo tubidagi cho'kindilarning qirg'oqqa bog'langan tizma shaklida to'planishi. Z. bu holda qirg'oqdan oqim chuqurigacha cho'zilgan qum tizmalari chizig'ining qirg'oq elementidir. Sohil yaqinida qum tizmalari qatorlari egilib, qirg'oq bo'ylab cho'zilgan. O'sish, z. boshqa morfologik tasvirga o'ting - qumli braidlar; 2) yumshoq frontal qiyalik va tik orqa bilan ajralib turadigan qor konining tizma shakli; shamolning qor qoplamiga ta'siri natijasida hosil bo'ladi va qorning sezilarli darajada siqilishi bilan ajralib turadi, ayniqsa frontal qiyalikda.
Qurg'oqchilik. Bahor va yozda uzoq vaqt davomida yog'ingarchilikning normaga nisbatan sezilarli darajada etishmasligi, yuqori havo harorati, buning natijasida tuproqdagi namlik zaxiralari quriydi (bug'lanish va transpiratsiya orqali) va o'simliklarning normal rivojlanishi uchun noqulay sharoitlar yaratiladi va dala ekinlari hosildorligi pasayadi yoki o'ladi. Hosil uchun yoqimsiz oqibatlarga olib keladigan qurg'oqchilik, ayniqsa dasht zonasida, kamroq — o'rmon-dasht va o'rmon zonasining janubida kuzatiladi. 65 yil davomida UTS-da. Quyi Volga mintaqasida hosilga 21 marta, Ukrainaning sharqida va Markaziy chernozem mintaqalarida 15-20 marta, Ukrainaning g'arbiy qismida 10-15 marta, Kubanda 5 marta, Moskva va Ivanovo viloyatlarida 1-2 marta zarar etkazildi.atmosfera qurg'oqchiligini ajrating, ya'ni. yog'ingarchilikning etarli emasligi, yuqori harorat va namlikning pasayishi bilan tavsiflangan atmosfera holati,

Bug'lanish uchun issiqlik sarfi

Va buning natijasida tuproq qurg'oqchiligi, ya'ni.o'simliklarning suv bilan etarli darajada ta'minlanmasligiga olib keladigan tuproqning qurishi.

Z. da atmosfera rejimi barqaror antitsiklonlarning ustunligi bilan bog'liq bo'lib, unda havo ob - havo sharoitida juda qiziydi va to'yinganlik holatidan uzoqlashadi.
Siklonning susayishi. Ciklon orayındaǵı basımdıń progressiv ósiwi, barik gradyanlarning tómenlewi hám ciklonda samaldıń hálsizleniwi, nátiyjede onıń joq bolıp ketiwine alıp keledi.
Sin. Sikloliz.
Söndürülmüş terbelisler. waqıt ótiwi menen amplitudasi tómenlep baratuǵın terbelisler, bul terbelis sistemasında energiyanıń az-azdan joǵalıp ketiwi menen baylanıslı (mısalı., elektr sistemalarında mexanik terbelisler yamasa qarsılıq waqtında yamasa radiatsiya sebepli súykelisiwdi engish ushın ).
Keri rayon. Suwıq iskerlik tarawınan ótkennen keyin ızǵar topıraq ústinde payda bolatuǵın radiatsiya rayonları.
Nonni tartıp alıw. Donni quyılıw baslangunga shekem topıraq qurǵaqshıligi tásiri astında jumsaq, erte pısken donning qáliplesiwi.
Suw háwizin tartıp alıw. Eroziv kesiw ushın qolay sharayatlar bar ekenligi sebepli joqarı dáryanıń qońsılas háwizge tarqalıwı, bul dáryanıń drenaj maydanınıń qońsılas sebepli kóbeyiwine alıp keledi. Bul process júdá aste rawajlanadı hám sol sebepli ádetde gidrologik izertlewlerde esapqa alınbaydı.
Tutılǵan nurlanıw. Qarang
Jerdiń radiatsiya qamarları.
Muz maydanın qaralaw. Muz maydanınıń albedosini kemeytiw hám muzning eriwi procesin tezlestiriw ushın mızlıqlarǵa yamasa teńiz arqalı (dáryalar ) qasındaǵı mızlıqlarǵa jasalma túrde shań (soot) qosılıwı.

Ol aǵımdı kóbeytiw ushın tog ' mızlıqların egiw formasında isletiledi.

Arktikada ol kemelerdi jaylastırıw ushın muzdagi kanallardı jatqızıw ushın isletiledi.
Jawın ólshewshin qorǵaw. Qattı diywalları bolǵan metall konus formasındaǵı huni (nifer qorǵawı ) yamasa onıń ishine jawın shelek ornatılǵan bólek sızıqlar (taxta qorǵawı ). Z. D. dıń maqseti - qishda qorni úrlewge alıp keletuǵın shelek diywallarındaǵı búklemlerdi yumshatish, sonıń menen birge, shelekti qar dúbeleyleri astında tómenden qar úrlewinen qorǵaw. Z. D.jawın ólshewshi shelek menen birdey ústinge ornatıladı, sonda konusning joqarı qırı topıraqtan 2 m biyiklikte boladı.
Niferni qorǵaw. Jawındı qorǵaw huni formasında bekkemlengen tórtew temir prostınyadan ibarat ólshew bolıp tabıladı. Tómengi bóleginde huni jawın shelek ornatılǵan metall tagan menen sızıqlar menen bekkemlenedi.
Qar qulama qarlarınan qorǵaw. Xalıqtı hám xalıq xo ' jaligi obiektlerin qar qulama qarlarınan qorǵawǵa qaratılǵan ilajlar kompleksi. Qar qulama qarlarınan qorǵawdıń eń áyyemgi quralı orman egiw, sonıń menen birge, qar qulama qarsın ustap turıw hám qar qulama qarsın aldın alıw imaratları edi.
Sońǵı jıllarda Rossiyada qulama qar júz bolıwı múmkin bolǵan orınlarda qar oramın artilleriya menen o'qqa tutıw arqalı qulama qarlardı jasalma túrde túsiriw usılları qollanılıp atır.
Juldız. Qar úzindiniń eń keń tarqalǵan hám belgili forması : onıń Oraylıq plastinkası bar, onıń múyeshlerinen shaqları bolǵan jińishke nurlar ósedi; nurlar altı múyeshtegi plitalar formasında keńeyiwi múmkin. Qiyiq boyınsha ortasha ólshem 2 mm, eń úlken 7 mm, qalıńlıǵı 5 ten 30 mkm ge shekem, orayda úlkenlew bolıwı múmkin.

Jasıl nur

Geyde 3 hám 12 Lu - chami hám basqa quramalı sırtqı kórinislerge iye juldızlar gúzetiledi.

Sin. Qar juldızı, altı múyeshtegi skelet.
Dawıs tezligi. Tezlik
Átirap -ortalıqtıń temperaturası hám qásiyetlerine qaray, átirap -ortalıq arqalı dawıs tarqalıwı. Atmosfera daǵı ortasha dawıs tezligi shama menen 340 ms-1, suwda shama menen 1500 ms-1.
Dawıs basımı. Bul ırǵaqtıń ótiwi waqtında ortalıqtıń bir noqatında RM basımınıń bir jıldamlı ma`nisi hám tap sol noqatda MSning statistikalıq basımı ortasındaǵı parq,
I. e. R \ u003 d RM - RS. Dawıs basımı —
Bul sirt birligine tásir etiwshi kúsh. 1 m2 ushın nyutonlarda olshenedi (nm-2). Bul birlik Paskal (Pa) dep ataladı.
Atmosferada, kóbinese, hawa daǵı akustikalıq terbelislerdiń dawıs basımı atmosfera basımınan bir neshe teńdey kem.
Teńiz ortalıǵında z. D. tegis ırǵaqta suw bólekleriniń terbelis tezligi v qatnası menen baylanıslı
P = v  ρc,
Bul erda RC - ortalıqtıń ayriqsha akustikalıq dúzilisi.
Suw ortalıǵında ádetde gidrofonlar isletiledi.
Dawıs tolqınları. Gazlar, suyıqlıqlar hám qattı elementlardaǵı elastik bóylama tolqınlar. Z. v. tarqalıwınıń tiykarǵı quralı. atmosfera. Insan esitiw z. v. dıń dawısı retinde qabıl etiledi. chastotası 20 dan 20000 Gts ge shekem, yaǵnıy 1 s de 20 dan 20000 ge shekem ko - lebanium.joqarı chastotalı elastik tolqınlar ultradawıs, 20 Gts den tómen chastotalar bolsa infraqızıl dep ataladı.
Dawıs shıǵarıwshı qatlam.
Ol jasaytuǵınlıq teńiz suwı qatlamı

Dawıs tolqınların tarqatatuǵın hám sáwlelendiretuǵın kóplegen tiri organizmler. Z den sáwlelendirilgen signal. s. hám hákis-ses tárepinen qabıl etilgen, intensivligi hám sırtqı kórinisi teńiz tubidan sawlelengen hákis-ses signalına uqsaydı. Gorizontal uzınlıq z. S. bir neshe o'nlab kilometrlerge etedi, qalıńlıǵı 100-150 m ge shekem. bunday vertikal jılısıw planktonning kóshiwi menen baylanıslı. Basqalarǵa qaraǵanda tez-tez ushraydı z. s., balıq toplanıwına májbúr. Z. S. teńiz shayanımonlar (teńiz shayanılar, krill) hám mollyuskalar klasterlerinde de gúzetiledi.

Jasıl ay, jasıl quyash. Atmosferada kók hám jasıl nurlarǵa salıstırǵanda quyash yamasa ay nurınıń uzınlaw tolqın uzınlıqtaǵı strukturalıq bólimlerin tańlap susaytiradigan/tarqatadigan etarlicha úlken muǵdardaǵı bólekler bar ekenliginen kelip shıǵıs reń.
Jasıl nur. Shapaq astındaǵı quyash diskınıń joq bolıp ketiwi waqtında botayotgan quyashdıń sońǵı nurları, ádetde teńiz yamasa zumraddan jasıl rangga boyalǵan kóterileip atırǵan quyashdıń birinshi nurları. Z. L. quyash nurlarınıń sınıwı hám tarqalıwı menen anıqlama bernedi, ásirese ufqda kúshli. Reńli suwretlerdiń kópshiligi óz-ara ornatıladı hám sap reńler tek quyash diskınıń oǵada (joqarı hám tómengi) noqatlarında qaladı. Sol sebepli, quyashdıń joq bolıp ketiwi yamasa payda bolıwı waqtında biynápshe gúli nur gúzetiliwi kerek edi. Biraq, kórinetuǵın spektrning qısqa tolqınlı bóleginiń nurları atmosferada quyash ufqqa jaqın jaylasqanında sonshalıq kúshli tarqaladiki, ádetde tek qızıl reń qaladı hám hawanıń úlken ashıqlıǵı hám tegis teńiz jıyeki sharayatında salıstırǵanda kemnen-kem jaǵdaylarda z payda boladı. atmosferanıń ájayıp ashıqlıǵı menen hám

Jer qabıǵı

Ǵayrıtabiiy sınıw botayotgan quyashdıń aqırǵı nurları hátte kók (kók nur) bolıp shıǵadı.

Sin. Jasıl shıra.
Jer qabıǵı. Litosferaǵa Qarang.
Okean astındaǵı er qabıǵı.
Okeanlıq suwi astındaǵı jerdiń joqarı qattı qabıǵı. Ol okean tubining túrli elementlerine bolǵan munasábetine qaray dúzilisi menen ajralıp turadı. Okean tubining er qabıǵında granit-metamorfik qatlam joq, okean tubining shógindi hám shógindi jınısları tuwrıdan-tuwrı bazalt qatlamında yamasa vulqan qatlamı dep ataladı. Okean tipidagi er qabıǵınıń ulıwma qalıńlıǵı shama menen 10 km ni quraydı, biraq orta okean dizbesi astında ol 30 km ge shekem kóteriledi.
Jer toji. Ekzosfera ústinde jaylasqan yamasa onıń joqarı bólegi retinde qaralatuǵın jer atmosferasınıń sırtqı regioni; 1-2 mıń km den 20 mıń km ge shekem shozılǵan, ol tiykarınan ekzosferadan qashıp ketetuǵın, qısıqlıǵı 1 sm2 ge ortasha 1000 ionnan ibarat ionlanǵan vodoroddan, sonıń menen birge az muǵdardaǵı neytral vodoroddan ibarat. 2000 km den tómende ol vodoroddan tısqarı ionlanǵan kislorod hám azotni da óz ishine aladı. Planetalararo kosmosda ionlardıń ortasha kontsentratsiyası 1 sm2 ge 100 ionnan kóp emes hám itimal sezilerli dárejede kem.
Regionda z. k. radiatsiya qamarınıń tómengi bólegi jaylasqan.
Jer orbitasi. Jerdiń traektoriyası quyash átirapında jıllıq aylanıwında (quyash orayında kelip shıǵıs koordinatalar sistemasında ). Shama menen ellips formasına iye, onıń dıqqat orayında quyash bar. Ekssentriklik z. o.-0. 0167, bunıń nátiyjesinde jerdiń quyashdan ortasha aralıǵı ózgeredi

Yanvar ayında 147 million km den iyulda 152 million km ge shekem, ortasha aralıq 149, 5 million km. Orbi - te boylap ortasha tezlik 29, 76 kms-1. Z. O. dıń ekssentrikligi jer tariyxında jerdiń ay, quyash hám quyash sistemasınıń basqa planetaları menen tartısıw kúshi tásirinde noldan (dumaloq orbitadan) 0, 06 ǵa shekem (shozılǵan orbitadan) keń ózgergen.

Jer o'qi. Jerdiń kúnlik aylanıwınıń o'qi; onıń er júzindegi úshleri jerdiń geografiyalıq polyusı. Z dıń dawamı. o. bul dúnyanıń o'qi bolıp, onıń átirapında aspan sferasining anıq aylanıwı júz boladı. Z. O. 6633 3 15. 2 uglom (1950 jıl ushın ) múyesh astında jer orbitasi tegisligine (ekliptik tegislikke) beyim.
Quyash sisteması planetalarınıń tartısıw kúshi tásirinde jer o'qi beyimlikti ózgertiwi hám o'nlab hám júz mińlaǵan jıllar dawamında nutition háreketlerin basdan keshiriwi múmkin.
Jer sayası. Jer tárepinen onıń atmosferasına túsken saya ; payda boladı alacakaranlık quyashqa keri bolıp, onıń qarańǵı segmenti formasında, geyde biynápshe gúli rangga boyalǵan.
Jer nurlanıwı. 1. Shama menen 4 ten 100 mikrongacha bolǵan tolqın uzınlıqları aralıǵinda er maydanınıń óz nurlanıwı
10 mkm (er maydanınıń ortasha temperaturasına muwapıq, 300 k ga teń). Z. I. etarli dárejede anıqlıq menen " kúlreń" nurlanıw dep esaplaw múmkin, onıń ushın Stefan — Boltsman nızamı es \ u003 d δσt formasın aladı, bul erda δ salıstırmalı nurlanıw (er maydanı ) ortasha 0, 90 — 0, 95 ke teń. Kúndiz z. I. quyash nurlanıwınıń kirip keliwi hám qarsı nurlanıw menen to'sib qoyılǵan

Zenit jawınları

Atmosfera hám tunda tek bólekan qarsı nurlanıw menen oraladı. Tıǵızlıq z. I. er maydanınıń temperaturası 300 k — shama menen 0, 6 kalsm-2 min min. biraq kóz - lo 0, 4 kalsm-2 min min atmosferanıń jaqınlasıp kiyatırǵan nurlanıwı menen oraladı (qarang nátiyjeli nurlanıw ).

Sin. Er maydanınıń óz nurlanıwı, er nurlanıwı.
2. Atmosfera (jer — atmosfera sistemaları ) menen birge Planeta retinde jerdiń nurlanıwı dúnya mákanına.
Jer ekvatorı. Jer sharınıń úlken sheńberi, onıń tegisligine jer o'qi perpendikulyar ; ol yerni Arqa hám Qubla yarım sharlarga ajratadı. Jıldıń barlıq mawsimlerinde kesheyu kunduz teńligi menen ajralıp turadı ; quyashdıń peshin bálentligi jılına eki ret, teńlesiw kúnlerinde, ekvatorda 90 ga etedi (quyash zenitda). Ek-vatorning átirapı 40 076, 594 km.
Sin. Geografiyalıq ekvator.
Jer ellipsoidi. Aylanıw ellipsoidi (yaǵnıy ellipsning kishi o'qi átirapında aylanıwınan kelip shıǵıs dene), onıń maydanı geoid maydanına jaqınlasadı. Mámleketimizde 1940 jıldan beri geodezik hám kartografikalıq ra - bot ushın Krasovskiy ellipsoidi qabıllandı ; yarım úlken kósher a \ u003 d 6378245 m,
A qısıw, bul erda b —
Yarım kishi kósher.
Jer polyusı. Erning eki noqatı, bulman o'qining jer maydanı menen kesilisiw noqatları, yaǵnıy.jerdiń kúnlik aylanıwı waqtında háreketsiz qaladı. Arqa qutbga, Qubla qutbga qarang.
Jer aǵısları. Amplitudasi 15 sm ge shekem bolǵan er qabıǵınıń udayı tákirarlanatuǵın háreketleri, okean aǵısları sıyaqlı, ay hám quyashdıń tartısıwınan kelip shıǵadı. Gelgit payda etiwshi elementlar

Kúshler ay hám quyashqa da tásir etedi hám sol sebepli astronomiyada ush jismning dinamikasın analiz qılıwda esapqa alınadı. mısalı, aynıń tolqın momentleri tásirinde jerdiń aylanıwınıń bir ásirlik páseyiwi aynıń orbital tezliginiń gúzetilgen ósiwinen eń jaqsı esaplanadı. Jer hám okean aǵısları bir-biri menen bekkem baylanıslı. Aynıń tartısıw kúshi quyashdan shama menen 2-3 teńdey úlken.

Qıya ólshewshi hám gravimetr jerdiń tolqınların ólshew ushın isletiledi.
Jer aǵısları. Er qabıǵınıń joqarı qatlamlarında gúzetiletuǵın júdá hálsiz tábiy elektr tokları. Olar ortasha ma`nisi 1 den ózgerip turatuǵın er maydanınıń noqatları arasındaǵı potentsial gradyanidan anıqlanadı
30 Mv km km-1. Penetratsiya tereńligi
Z. T. ele belgisiz.
Z. T. kólemi hám baǵdarı tárepinen júdá ózgeriwshen: jazda hám kúndiz olar qıs hám tunga qaraǵanda úlkenlew bolıp tabıladı. Ápiwayı kúnlik terbelisler hám úlken tártipsiz buzılıwlar — dúbeleyler-bir neshe sekunddan bir neshe minutaǵa shekem parıq etedi. Túrli noqatlar ushın kúnlik aǵıs godograflari meridianga salıstırǵanda hár túrlı jóneltirilgen shozılǵan iymek sızıqlar bolıp tabıladı. T. 0, 5-1, 0 den 10 v km km-1 ge shekem bolǵan gradyanlarni jaratılıwması múmkin. Z. T. kóp tárepten ionosfera aǵıslarınıń elektromagnit induksiyasini ótkeriwge májbúr bolıp tabıladı.
Sin. Tellurik aǵıslar.
Zenit. Samoviy sfera menen awqatlanıw jayınnan ótetuǵın anıq sızıqtıń kesilisiw noqatı. Basqasha etip aytqanda, aspan sferasining gúzetshiniń bası ústindegi eń joqarı noqatı.
Zenit jawınları. Tropikada - jamǵır mawsimler

Zenit aralıǵı

Tushda quyash Zenit qasında turǵan waqıt ushın. Ekvator qasında jılına eki sonday dáwir gúzetiledi (teń muǵdardaǵı jawın ); tropikka jaqınlaw, olar bir jamǵır máwsimde birlesediler. Z. D. kán - vergentsiyaning intritropik zonasınıń jıllıq háreketi menen baylanıslı.

Zenit aralıǵı. Múyesh z
vertikal sızıq hám berilgen noqatqa, atap aytqanda yoritgichga jónelis ortasında ; noqattıń Zenitdan múyesh aralıǵı. Z. R.-ufqdan joqarı noqattıń h bálentligine 90 ge shekem qosımsha baha.
Zenit yoritgichi. Qarang
Jaqtılıq úskenesi.
Jasalma joldastıń Zenit múyeshi.
Jasalma joldas hám Zenit ortasında payda bolǵan jer maydanında o'lchangan múyesh.
Suw áynegi. Er ústi yamasa er astı suwining suw júzesi.
Er astı suwi áynegi. Suw qatlamındaǵı basımsız er astı suwining joqarı shegarası (maydanı ); bul sırtındaǵı basım normal atmosfera basımına teń. Z. P. v. suw háreketi tárep egilgan hám tegislengen formada onıń konturına ámel etken halda sirt relyefin sáwlelendiredi. Salıstırǵanda kemnen-kem jaǵdaylarda, er astı suwi suw ótpkezbeytuǵın keprendiń jabıq tushkunliklarini toldırǵanda, olardıń maydanı gorizontal jaǵdayda boladı. Kontur z. P. v. suw-gips járdeminde oylap tabıw etilgen.
Sin. Er astı suwi dasturxan.
Ayna sáwlelendiriw. Nurlanıwdıń (jaqtılıqnıń ) sirt tárepinen sawleleniwi, onıń tegis emesligi túsip atırǵan nurlanıwdıń tolqın uzınlıǵına salıstırǵanda kishi, yaǵnıy tegis tegislengen ayna maydanı. Parallel nurlar kompleksi z. o. nur formasında sawlelenedi

Parallel nurlar. Z. O. de jaqtılıq dereginiń ayna suwreti kórinedi hám sáwlelendiriwshi sirt kórinbeydi. Patsha diffuz sáwlelendiriw.

Sin. Tuwrı sáwlelendiriw.
Ayna nefoskopi. Ayna diskında bult sawleleniwi oǵan ornatılǵan rumbalar tarmaǵı menen háreketlenetuǵın apparat. Bunday gúzetiwden bultlardıń háreket baǵdarı anıqlanadı hám olardıń málim bálentligi menen háreket tezligi de anıqlanadı.
Ayna reflektori. Radiatsiya (jaqtılıq ) dıń ayna suwretin beretuǵın sirt.
Donador suwıq. Suwıqqa Qarang.
Donli qatlam. Qattı blyashka túrlerinen biri: unamsız temperaturaǵa iye bolǵan zatlarǵa rayon tamshılarınıń muzlawı nátiyjesinde hálsiz eriwi nátiyjesinde payda bolǵan bosanqı aq qatlam. Onıń paydası ósip barıp atır -qalıń rayon hám kúshli samal yoqadi. Sırtqı kórinisinde ol pısken hám eriy baslaǵan qar oramına uqsaydı.
Topıraqtıń dán quramı. Qarang
Topraqlardıń granulometrik quramı (Dárya shógindileri).
Qıs. 1. Qıs mawsimi (22 dekabr) hám báhárgi teńkunlik (21 mart ) (Arqa yarım sharda ) ortasındaǵı astronomık máwsim, Qubla yarım sharda — 21 iyunnan 23 sentyabrge shekem bolǵan waqıt.
2. Íqlımshunoslikda-bir neshe ay dawam etetuǵın jıldıń eń suwıq dáwiri. Jıldı mo " tadil keńliklerde 4 máwsimge bólingende, dekabr — fevral ayları shártli túrde qıs ushın qabıl etiledi, biraq qishning harak - sheńgelli ıqlım belgileri noyabrden martǵa shekem gúzetiliwi múmkin.

Zodiak

3. Sinoptik máwsim, túrli jıllarda atmosfera aylanıw processleriniń qıs túrlerine ótiw waqıtına qaray túrli waqıtlarda baslanadı hám tańlanıwlanarli dárejede tawsıladı.
4. Arnawlı bir fenologik ayrıqshalıqlar menen xarakteristikalanǵan fenologik máwsim.
Sin. Qıs dáwiri, qıs máwsimi.
Qısqı yarım jıl. Yarım jıl Arqa yarım sharda kuzdan báhárgi teńkunlikgacha hám qublada keri yarım jıl. Derlik z ushın.p. Arqa yarım sharda olar oktyabrden martǵa shekem bolǵan aylardı óz ishine aladı.
Qısqı kún toqtap qalıwı. Quyashdıń ekliptikadagi jaǵdayı 22-dekabr kúni aspan ekvatorınan qublada eń úlken aralıqta (quyashdıń beyimligi 2327). Arqa yarım sharda -eń qısqa kún hám eń uzaq tún. Z. S. den keyin quyash samoviy tonoz boylap jıllıq háreketde, báhárgi teńkunlik kúni kesip ótken, eser bolmaǵan ekvatorǵa qaytadı.
Qısqı Aziya antitsiklonı. Aziya antitsiklonına qarang.
Qısqı musson. Mussonlarga Qarang.
Qısqı drenaj. Qıs dáwirinde suw aǵımı. Ol tiykarınan suw saqlaǵısh ishinde tóplanǵan er astı suwi rezervleriniń islewi nátiyjesinde payda boladı. Qısqı eritiw bar ekenligi menen ajralıp turatuǵın orınlarda z. S. qar eriwi hám jawın jawıwı nátiyjesinde payda bolǵan suw menen toldırıladı. Bul suwning kirip keliwi nátiyjesinde suw sarpınıń kóbeyiwi qısqı tasqın formasında kórinetuǵın boladı. Z. S. eritiw bolmaǵan táǵdirde, ol awqatlanıw intensivligin, tómen temperaturalı turaqlı hám uzaq dáwirlerge iye bolǵan orınlarda bolsa dáryalardıń eń kem suw muǵdarın xarakteristikalaydı.

Ósimliklerdiń qishga shıdamlılıǵı. Ósimliklerdiń qolaysız qishlash sharayatlarına saldamlı zálel etkazmasdan taqat qılıw qábileti.

Ilon stanciyası. (gónergen.) Meteorologik ásbaplar biriktirilgen uçurtmalar járdeminde erkin atmosferada gúzetisler júrgizetuǵın aerologik stanciya. Házirgi waqıtta bul túrdegi stanciyalar endi joq.
Ilon baloni. Qarang-
Trikotaj balon.
Barik maydan belgisi. Siklonik regionlardı (yamasa prefabrik kartalarda siklonlarning ústinlik etetuǵın aymaqların ) unamsız, antisiklonik regionlardı bolsa unamlı dep belgilew. Siklonik rejimnen antisiklonik rejimge yamasa keyin basıp ótiwde barik maydan " belgin ózgertiradi".
Sinoptik kartalarda hawa rayın kórsetetuǵın belgiler.
Sinoptik kartada túrli meteorologik elementlerdiń gúzetiw maǵlıwmatların sáwlelendiriwshi ulıwma qabıl etilgen belgiler.
Zárúrli bultlı.
Prognozlardı qáliplestiriwde-bultlılıq 9 -10 ball.
Zárúrli jawın. Prognozlardı qáliplestiriwde-12 saat ishinde 8 mm den artıq jawın bolǵan jawın.
Zárúrli qar. Prognozlardı qáliplestiriwde-12 saat ishinde jawın muǵdarı 3 mm den artıq bolǵan qar.
Íssılıq. Bir waqtıniń ózinde joqarı temperatura, joqarı basım hám tómen salıstırmalı ızǵarlıqtıń payda bolıwı nátiyjesinde gúzetiletuǵın ob - hawanıń bioklimatik jaǵdayı. Kúndiz tınıshlanıw hám kúshli quyash nurları menen kúshayadi.
Zodiak. Keńligi ekliptikaning hár eki tárepindegi aspan sferasidagi qamar

Zodiak nurı

Jılda 16, ol jaǵdayda quyash kórinetuǵın jıllıq háreketi menen jaylasqan. venera hám Plutondan tısqarı quyash, ay hám planetalardıń unlilari bul qamarda turaqlı bolıp turadı. Onıń ishinde 12 zodiak juldız gruppası bar.
Sin. Zodiak qamarı.
Zodiak nurı. Hálsiz
Keshte alacakaranlıkdan keyin batıs ufqda hám tań otguncha Shıǵısda tungi aspan fonında gúzetilgen ekliptik boylap shozılǵan tog ' qasnaqına egilgan konus formasında porlash. Quyashqa jaqınlashganda, porlash kengayadi jáne onıń jaqtılıǵı asadı. Mo " tadil keńliklerde z. S. ásirese, keshediń basında yanvardan martǵa shekem hám keshediń aqırında kuzda anıq kórinedi. Tropikada z. S.jıl dawamında oysiz keshelerde kórinedi. Zodiakal jaqtılıq menen jaqtılandıriw kúndizgi tarqalǵan jaqtılıq menen 10 -7 jaqtılandıriwge teń. Itimal, Z. S. Yarım udayı tákirarlanatuǵın kometalarning bólekleniwi hám itimal asteroidlardıń bólekleniwi nátiyjesinde payda bolǵan planetalararo keńislik shań bólekleri tárepinen quyash nurlarınıń tarqalıwı menen baylanıslı.
Zona. 1. Er maydanınıń eki keńlik sheńberi arasındaǵı bólegi, mısalı. Arqa hám Qubla tropiklar arasındaǵı intritropik zona. Ádetde olar polyus zonası haqqında sóylesedi, eger bul halda biz bir parallel ishindegi region haqqında gápiramiz, mısalı. Arktika sheńberi ishinde.
2. Eki keńlik sheńberi arasındaǵı samoviy tonozning bir bólegi.
3. Er ústi ob'ektleri jáne onıń ústindegi atmosfera menen er maydanınıń maydanı, shama menen keńlik baǵdarı boyınsha shozılǵan, biraq shegaraları parallellerden shetke shıqqan hám kóbinese dúnya átirapında aylanbaydı. Bular geogra-FIK hám ıqlım zonaları.

4. Atmosfera daǵı region yamasa atmosfera qatlamı, meteorologik tárepten pútin dep esaplanadı ; mısalı., jawın zonası, frontal zona, konvergentsiya zonası, batıs samal zonası hám basqalar.

Akustikalıq saya zonası. Suw ústinindegi keńislikdegi maydan, onıń ishinde dawıs maydanı tek tómengi bólekten sawlelengennen keyin payda boladı, sonıń menen birge dawıstıń heterojenlikda tarqalıwı hám difraksiyasi sebepli. Akustikalıq saya zonaları akustikalıq jaqtılıq zonaları menen birdey sharayatlarda payda boladı, lekin olar arasında. Akustikalıq saya zonasında dawıs energiyasınıń bar ekenligi dawıstıń tómengi bóleginde sawleleniwi menen baylanıslı. Bunday halda, úlken joytıwlar gúzetiledi, sol sebepli akustikalıq saya zonasında dawıs intensivligi júdá tómen. Akustikalıq saya zonalarında ob'ektlerdi anıqlaw júdá qıyın, sebebi. Bul zonalarǵa tuwrıdan-tuwrı dawıs nurları kirmaydi.
Ǵayrıtabiiy esitiw zonası. Joqarı atmosfera daǵı dawıs tolqınlarınıń sınıwı hám jerge qaytıwı menen baylanıslı bolǵan dawıs dereginen uzaq aralıqta kúshli dawıstıń (mısalı, jarılıwdan ) esitiw zonası.
Samallatıw zonası. Jer qabıǵınıń joqarı qatlamları kún maydanı hám er astı suwi maydanı ortasında. Tesiklerde, jarıqlarda hám basqa boslıqlarda waqtınsha suw qatlamları hám joqarı aǵıs bar. Boslıqlardıń úlken bólegin suw puwi hám hawa iyeleydi. Suw rejimi z. A. kúshli dárejede er júzindegi gidrometeorologik sharayatlarǵa baylanıslı : jawın muǵdarı hám waqıt ótiwi menen bólistiriliwi, jawındıń ózgeriwi, atmosfera basımınıń ózgeriwi, temperaturanıń ózgeriwi, puwlanıw hám basqalar.
Aymaq geografiyalıq. Geo dıń tiykarǵı landshaft bólimi-

Geografiyalıq zonalar ishinde tábiy ózgerip turatuǵın, málim bir zonaǵa tán bolǵan ıqlım, ósimlik, topıraq túrine iye bolǵan landshafttıń arnawlı túri menen ajralıp turatuǵın erning grafik qabıǵı ; gidrologiyada — er maydanı aymaǵınıń bir bólegi, suw háwizleriniń qásiyetleri yamasa olarda júz bolıp atırǵan processlerdiń óz-ara baylanıslılıǵı menen ajralıp turadı. Geyde bul termin wálayat, rayon, aymaq mánisinde nadurıs isletiledi.

Tınıshlıq zonası. 1. Ek-vator qasındaǵı hálsiz ózgeriwshen samallar zonası. Intritropik konvergentsiya zonası menen birdey.
Basqa sin. Tınıshlıq zonası, Ekvatorial tınıshlıq zonası.
2. Subtropik antitsiklondıń ishki bóleginde hálsiz samallar hám tınıshlanıw zonası.
Páseytiwgen er astı aǵımı zonası. Er astı suwi er ústi hám atmosfera suwi menen aste almasinadigan er qabıǵınıń zonası. Bul zona daǵı er astı aǵımınıń dinamikası iri dáryalardıń drenaj tásiri menen baylanıslı ; arnawlı gidrogeologiyalıq sharayatlarda bul zonanıń suwini túsiriw kishi dáryalar háwizlerinde de júz bolıwı múmkin. Zona daǵı er astı aǵımı regionlıq esaplanadı. Qayta qayta tiklew múddeti-júzlegen, mıń jıllar.
Radarni ustap turıw maydanı. Radar málim bir itimallıq menen ob'ektlerdi anıqlaytuǵın hawa maydanınıń bir bólegi. Minimal aralıq (ólik zona ) zondlash pulslarining dawam etiw waqtine, antennani ornatıw bálentligine hám vertikal tegislikte onıń baǵdarı múyeshine baylanıslı. Zamanagóy radarlar ushın ol 40 -50 m den aspaydı, maksimal háreket aralıǵı radarning energiya potentsialına baylanıslı.

Kem ızǵarlıq zonası

Hádden tıs ızǵarlıq zonası. Jıl dawamında jawın muǵdarı ortasha puwlanıw ma`nisinen asıp ketetuǵın dúnyanıń bir bólegi.
Kúshli er astı aǵımı zonası. Er astı suwi er ústi hám atmosfera suwi menen intensiv almasinadigan er qabıǵınıń qalıńlıǵı. Bul zonada jergilikli gidrografikalıq tarmaqtıń drenaj tásiri kórinetuǵın boladı : nurlar, jarlıqlar, dáryalar hám kól. Suwdı qayta qayta tiklew múddeti salıstırǵanda qısqa -jıllar, o'nlab hám júzlegen jıllar.