Microsoft Word 8-lekciya doc

---

1 
№8-LEKTsIYa 
Tema: Buwınayaqlılar (parazit) tipinin` o`zgeshelikleri, a`hmiyetli ua`killeri
ha`m olarg`a qarsı gu`res jolları. 
 
Bul tip du`nyanın` ha`mme jerinde ushırasıp 1,5 mln. tu`rli o`z ishine aladı.
Denesi tu`rli bo`limleri ha`r qıylı du`ziliske iye bolg`an buwınlardan turıp 3 bo`limge 
bo`linedi: bas, ko`kirek ha`m qarın. Ayrım uaqıtları buwınları azıraq yamasa tolıq birigedi. Ayaqları 
denesi menen ha`reketli birigip buwınlardan turadı. Barlıq denesi xitinlang`an kutikula menen 
jabılg`an bolıp sırtqı skeletti payda etedi. Buwınlar bir qansha qalın`, al buwınlar arası juqa iyilgish 
qabıq penen qaplang`an. 
Bulardın` o`siwi izbe-iz tu`lew menen boladı. Kutikula astında gipodermallıq epiteliya 
jatadı. Bulshıq etleri kese jolaq bolıp, bulshıq et jipleri toplamlarınan turadı. 
Dene quwıslıg`ı miksotsel yamasa aralas, as pisiriw organları ishek tu`rinde 3 bo`limlerge 
bo`linedi: aldın`g`ı, ortan`g`ı, ko`pshilik uaqıtları as pisiriw bezler menen ta`miynlengen ha`m artqı 
shıg`arıw tesigi boladı. 
Nerv organları jup tamaq u`sti gangliyalardan yamasa tu`yinlerden, tamaq qası 
komissuralarınan yamasa saqıynadan ha`m qarın nerv shınjırlarınan turadı. Dem alıw organı ha`r 
tu`rli. Qan aylanıw organları tuyıq emes, ko`pshilik uaqıtları qısqarıp turıwshı ju`regi boladı. Bo`lip 
shıg`arıw organı tu`r o`zgertken tselomoduktalar yamasa metanefridiyalar (Dogel, 1981). 
Ko`beyiwi jınıslı: rawajlanıwı metamorfoz benen, buwın ayaqlılar ayrım jınıslı, ayrım 
uaqıtları jınıs dimorfizm boladı. 
Buwın ayaqlılar haywanat du`nyasında ko`pligi ta`repinen birinshi orında turadı. Buwın 
ayaqlılar evolyutsiya da`wirlerinde tu`rli jag`daylarda jasawg`a iykemlesken haywanlar esaplanadı. 
Olar ten`iz ha`m okeanlarda, dushshı suw ha`wizlerde topıraq u`sti ha`m astında hawada jasaydı. 
Bir qansha tu`rleri bolsa adam ha`m haywanlarda parazitlik qıladı. Bul tipte parazit tu`rleri 
tiykarınan 3 kishi tiptin` ua`killerinde ushgıraydı. 
Tip 4 kishi tiplerge bo`linedi: trilovit ta`rizliler, sag`aq penen dem alıwshılar, xelitserlılar 
ha`m traxeyyalılar (Dogel 1981). Parazitlik ua`killeri to`mengi u`sh toparlarda ushırasadı. 
Adamlarda ha`m haywanlarda sag`aq penen dem alıwshılar, xelitserlılar, traxeyalılar kishi 
tiplerinin` ua`killeri parazitlik qıladı. Parazitlik tirishilik etiwine baylanıslı olardın` sırtqı ha`m ishki 
morfologiyalıq du`zilisleri bir qansha azlı -ko`pli o`zgerislerge ushırag`an.