O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, M. S. Bahronova

O.F.Fayzullayev, O.O.Fayzullayev, M.S.Bahronova

KIMYO

MASALA VA MASHQLAR TO‘PLAMI

Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari

uchun uslubiy qo‘llanma

ANDIJON 2012

UO‘K 54
O.F.Fayzullayev, O.O.Fayzullayev, M.Bahronova. kimyo. Masala va mashqlar to‘plami. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining talabalari uchun uslubiy qo’llanma. Samarqand: 2011. –160 b.

To‘plamga kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari, atom va molekulalar tuzilishi, kimyoviy bog‘lanish, kimyoviy kinetika va kataliz, termokimyoviy va oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari, eritmalar, elektrolitik dissotsiatsiya va elektroliz, anorganik birikmalarning asosiy sinflari, kislota va asoslar haqidagi tasavvurlar bo‘yicha masala va mashqlar kiritilgan. To‘plamga kiritilgan masalalar oddiydan murakkabga tomon yo‘naltirilgan holda joylashtirilgan, o‘xshash masalalarning namunalari yechimlari bilan berilgan. To‘plam oxirida murakkablashtirilgan va olimpiada masalalarining namunalari yechimlari bilan keltirilgan.

To‘plam akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarining talabalari, shuningdek, o‘rta maktablarning o‘quvchilari, kimyoni mustaqil o‘rganuvchilar, hamda oliy o‘quv yurtlariga kiruvchilarga mo‘ljallangan. Undan oliy o‘quv yurtlarining past kurslari talabalari foydalanishlari mumkin.

Taqrizchilar:

Kimyo fanlari doktori, professor M.D.Davronov (Samarqand tibbiyot instituti 2-son akademik litseyi);
Kimyo fanlari nomzodi, prof. Muhammadiev N.Q. (Samarqand davlat universiteti)

Samarqand Davlat universiteti o‘quv-uslubiy Kengashi nasrga tavsiya qilgan.

© O.F.Fayzullayev, O.O.Fayzullayev, M.S.Bahronova 2011 y.
Mundarija

	So‘z boshi ............................................................................	5
1.	Kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari .........................	7
1.1.	Nisbiy atom va nisbiy molekulyar massa. Modda miqdori	7
1.2.	Kimyoviy formulalar bo‘yicha hisoblashlar. Massa ulush	11
1.2.1.	Kimyoviy modda tarkibidagi elementning va aralashma tarkibidagi moddaning massa ulushi .................................	11
1.2.2.	Kimyoviy birikmalarning formulalarini chiqarish ..............	12
1.3.	Ekvivalent. Ekvivalentlar qonuni ........................................	16
1.4.	Kimyoviy reaksiyalarning tenglamalari ..............................	23
2.	Kimyoviy elementlar davriy qonuni. Atom tuzilishi. Yadro reaksiyalari .........................................................................	30
2.1.	Kimyoviy elementlar davriy qonuni va sistemasi .............	30
2.2.	Atom yadrosining tuzilishi. Izotoplar ................................	31
2.3.	Yadro reaksiyalari ...............................................................	35
2.4.	Atomlar elektron pog‘onalarining tuzilishi. Kvant sonlar ..	38
3.	Kimyoviy bog‘lanish. Moddalar tuzilishi ..........................	43
4.	Moddalarning agregat holatlari ..........................................	46
4.1.	Ideal gaz qonunlari. Gazlarning molyar hajmi. Hajmiy ulush	46
4.2.	Real gazlar qonunlari ..........................................................	51
5.	Kimyoviy reaksiyalar energetikasi. Termokimyo asoslari	53
5.1.	Kimyoviy reaksiyalar entalpiyasi .......................................	53
5.2.	Entropiya ............................................................................	59
6.	Kimyoviy kinetika asoslari .................................................	60
7.	Kimyoviy muvozanat ..........................................................	67
7.1.	Muvozanat konstantasini hisoblash ....................................	67
7.2.	Kimyoviy muvozanatni siljitish .........................................	72
8.	Dispers sistemalar ..............................................................	75
8.1.	Eritma tarkibiy qismining massa ulushi ............................	76
8.2.	Erigan moddaning hajmiy ulushi .......................................	83
8.3.	Molyar konsentratsiya .........................................................	84
8.4.	Moddalarning eruvchanligi .................................................	88
8.5.	Eruvchanlik ko‘paytmasi .....................................................	92
9.	Elektrolitik dissotsiatsiya ....................................................	96
9.1.	Dissotsiatsiya darajasi va konstantasi ................................	96
9.2.	Ionli reaksiyalar ..................................................................	99
9.3.	Suvning dissotsilanishi. Kuchli va kuchsiz kislota va asoslar eritmalarida pH qiymati .........................................	102
9.4.	Gidroliz reaksiyalari ...........................................................	104
10.	Oksidlanish-qaytarilish jarayonlari .....................................	107
10.1.	Elementlarning oksidlanish darajalari va valentliklari ......	107
10.2.	Oksidlanishqaytarilish reaksiyalari ..................................	110
10.3.	Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining mahsulotlari .......	120
10.4.	Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining yo‘nalishi ....	121
10.5.	Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining tenglamalari bo‘yicha hisoblashga doir masalalar ...................................	122
11.	Elektr kimyo asoslari ..........................................................	123
11.1.	Metallarning kuchlanishlar qatori ......................................	123
11.2.	Elektroliz qonunlari ............................................................	129
12.	Anorganik birikmalarning eng muhim sinflari ..................	131
12.1.	Oksidlar ..............................................................................	131
12.2.	Gidroksidlar ........................................................................	132
12.2.1.	Asoslar ...............................................................................	132
12.2.2.	Kislotalar ............................................................................	132
12.2.3.	Kislota va asoslar haqidagi hozirgi tasavvurlar ................	133
12.3.	Tuzlar ..................................................................................	134
12.4.	Kompleks birikmalar ...........................................................	136
13.	Murakkablashtirilgan masalalar ..........................................	138
14.	Olimpiada masalalari .........................................................	146
14.1.	Kimyoviy formulalar bo‘yicha hisoblashlar .......................	146
14.2.	Ekvivalent va ekvivalentlar qonuni ....................................	154
14.3.	Eritmalar ..............................................................................	156
	Ilovalar ................................................................................	161
1.	Atomlardagi elektronlarning holati .....................................	161
2.	Muhim kislota va asoslarning suvdagi dissotsiatsiya konstantalari (25 ^oC) ...........................................................	162
3.	Kam eriydigan birikmalarning suvdagi eruvchanlik ko‘paytmalari (25 ^oC) .........................................................	165
4.	Moddalar hosil bo’lishining standart entalpiyasi va standart entropiyasi (298,15 K) ........................................................	167
5.	Ayrim oksidlanish-qaytarilish juftlarining suvli eritmalardagi normal potensiallari (25 ^oC) .........................	169
6.	Logarifmlar jadvali. Antilogarifmlar jadvali .....................	170
	Adabiyotlar .........................................................................	171
	Содержание  Contents ....................................................	172