O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, M. S. Bahronova

1.28. NaPO₃ tarkibidagi elementlar atomlarining massa ulushlarini toping. (Javob: Na - 22,55 %; P -30,39 %; O - 47,06 %).
1.29. Na₂S₂O₃ tarkibidagi elementlarning massa ulushlarini toping. (Javob: Na - 29,11 %; S - 40,51 %; O - 30,38 %).
1.30. Magniy sulfat kristallgidrati (MgSO_4·7H₂O) tarkibidagi suvning massa ulushini toping. (Javob: 51,22 %).
1.31. Tarkibida 35 % FeO va 65 % Fe₂O₃ bo‘lgan 120 g aralashma tarkibidagi temirning massasini hisoblang.
Yechish: Eng avvalo (1.5) formula yordamida aralashma tarkibidagi har bir tarkibiy qismning massasi hisoblanadi.
m_FeO=m=0,35^.120=42 g,
m(Fe₂O₃)=m=0,65_·120=78 g.
Masalaning davomi proporsiya bilan yechilsa: M_FeO=72, bo‘lganligi uchun 72:42=56:x; x=42^.56/72=32,67 g Fe bor. 160:78=112:x; x=54,6 g. Fe bor.
Temirning jami massasi m=32,67+54,6=87,27 g.
1.32. Tarkibida 14 % pirolyuzit (MnO₂) bo‘lgan 5 t ruda tarkibida qancha massa marganets bor? (Javob: 442,5 kg).
1.33. Tarkibida 60 % magnitli temirtosh (Fe₃O₄) bo‘lgan 2,5 t temir rudasidan qancha temir olish mumkin? (Javob: 1,1 t).
_{1.34. Qisman oksidlangan rux metali kukuni tarkibida 0,5 % kislorod borligi aniqlangan bo‘lsa, shu namunadagi rux metalining massa ulushini hisoblang.
Yechish. Ushbu turdagi masalalarni yechishda ma’lum miqdor namuna (ixtiyoriy) tanlab olinadi. Masalan, 100 g namuna olingan bo‘lsa, uning tarkibidagi kislorodning massasi:}
m(O)=(O)^.m=0,005^.100=0,5 g
aniqlanadi. So’ngra aralashmadagi metall oksidining massasi quyidagi proporsiya asosida topiladi: 81:x=16:0,5 g; x=2,5 g.
Endi aralashmadagi sof metalning massasini hisoblash mumkin: m(Zn)=m-m(ZnO)=100-2,5=97,5 g.
Metalning massa ulushi:
yoki 97,5 %.
_{1.35. Qisman oksidlangan magniy metali kukuni tarkibida 2 % kislorod bo‘lsa, namuna tarkibidagi magniy metalining massa ulushini toping. (Javob: 95 %).
1.36. Tarkibida 0,85 % bog‘langan kislorod bo‘lgan alyuminiy metali parchasidagi metallning massa ulushini hisoblang. (Javob: 98,2 %).}

1.2.2. KIMYOVIY BIRIKMALARNING FORMULALARINI

CHIQARISH
Kimyoviy birikmalarning eng oddiy formulalari ular tarkibiga kiruvchi elementlarning massalari, massa nisbatlari yoki massa ulushlari asosida topiladi. Agar modda tarkibida ikkita element bo‘lsa, bittasining massa ulushi berilganda, ikkinchisiniki ayirma shaklida topiladi. Ayrim hollarda modda tarkibiga kiruvchi tarkibiy qismlarning massa nisbatlari berilgan bo‘ladi. Eng oddiy formulani topish uchun modda miqdori yoki unga ekvivalent kattalik bo‘lgan hisoblanadi. Hosil bo‘lgan qiymatlar eng kichigiga bo‘linganda butun sonlar hosil bo‘lishi kerak. Agar modda miqdorlari yoki kattaliklar eng kichik qiymatga bo‘linganda butun sonlar hosil bo’lmasa, umumiy bo‘luvchi topiladi.
1.37. Tarkibida 39,7 % kaliy, 27,9 % marganets va 32,4 % kislorod bo‘lgan moddaning eng oddiy formulasini toping.
Yechish: Moddaning umumiy formulasini K_xMn_yO_z deb olsak, .
Demak, moddaning formulasi K₂MnO₄ ekan.
1.38. Agar oksid tarkibidagi fosforning massa ulushi 56,4 % va kislorodniki 43,6 % bo‘lsa, oksidning eng oddiy formulasini toping.
Yechish: P_xO_y formuladagi indekslar quyidagicha topiladi:

Bu sonlarni eng kichigiga bo‘lganda ham butun sonlar hosil bo‘lmaydi. Shuning uchun umumiy bo‘luvchi 0,9 topiladi:

Demak, moddaning eng oddiy formulasi P₂O₃ ekan.
1.39. Oksidlar tarkibiga kiruvchi elementlarning massa ulushlari mos ravishda quyidagicha a) _S=50,0%, b) _Mn=49,6%, c) _C=42,8%, d) _Pb=86,6%, e) _Cu=80,0 % bo‘lsa, ularning eng oddiy formulalarini toping. (Javob: a – SO₂; b – Mn₂O₇; c – CO; d – PbO₂; e – CuO).
1.40. Tarkibi quyidagicha bo‘lgan gidroksidlarning eng oddiy formulalarini toping:
a) _Mn=61,8 %, _O=36,0 %, _H=2,3 %;
b) _Sn=77,7 %, _O=21,0 %, _H=1,3 %;
c) _Pb=75,3 %, _O=23,2 %, _H=1,5 %.
(Javob: a – Mn(OH)₂, b – Sn(OH)₂, c – Pb(OH) ₄).
1.41. Tarkibi quyidagicha bo‘lgan kislotalarning eng oddiy formulalarini toping:
a) _H=0,021, _N=0,298, _O=0,681;
b) _H=2,4%, _S=39,1%, _O=58,5%;
c) _H=3,7%, _P=37,8%, _O=58,5%.
(Javob: a – HNO₂; b – H₂SO₃; c – H₃PO₃).
1.42. Tarkibi quyidagicha bo‘lgan tuzlarning eng oddiy formulalarini toping:
a) _N=35,0 %, _O=60,0 %, _H=5,0 %;
b) _Mg=9,9 %, _S=13,0 %, _O=71,4 %, _H=5,7 %;
c) _K=39,67 %, _(Mn=27,87 %, _(O=32,46 %.
(Javob: a – NH₄NO₃; b – MgSO_4·7H₂O; c – K₂MnO₄).
1.43. Tabiiy marvaridda kalsiy, uglerod va kislorodning massa nisbatlari 10:3:12. Marvaridning eng oddiy formulasi qanday bo‘ladi?
Yechish: Masalani yechish uchun massa nisbatga to‘g‘ri keladigan qiymatni har bir atomning nisbiy atom massasiga bo‘lamiz:

Demak, marvaridning eng oddiy formulasi CaCO₃ ekan.