Ноинерциал санок системаларида жисмнинг харакати. Ноинерциал санок системалари Илгариланма харакатланаётган ноинерциал санок



Download 55,5 Kb.
Sana24.06.2022
Hajmi55,5 Kb.
#698085
Bog'liq
санок системаларида жисмнинг харакати.


Aim.uz

Ноинерциал санок системаларида жисмнинг харакати.
Ноинерциал санок системалари
Илгариланма харакатланаётган ноинерциал санок
системасидаги инерция кучи.


Ноинерциал санок системалари

Аввало, ноинерциал санок системаси хакидаги фикримизни ойдинлаштириб олиш максадида йулнинг тугри чизикли горизантал кисмида харакатланаётган вагон ичидаги жисмлар вазиятини текширайлик. Бунинг учун ер сирти билан богланган К санок системасида ва вагон билан богланган К санок системасида турган кузатувчилар нуктаи назаридан фикр юритайлик.

1. Вагон харакатланмаётган холда К ва К` санок системаларидаги кузатувчиларнинг фикри айнан бир хил булади, вагоннинг горизантал полида турган шарнинг огирлик кучи полнинг реаксия кучи билан мувозанатланганлиги учун, Ньютоннинг биринчи конунига асосан, шар узининг тинч холатини саклайди. Вагон тугри чизик буйлаб текис харакатланган холда хам шарнинг вазияти озгармаслигини К ва К` санок системаларидаги кузатувчилар кайд киладилар. Маьлумки, Ер сирти билан богланган санок системасини такрибан инерционал санок системаси деб хисоблаш мумкин эди. Шунинг учун К` санок системаси Ксанок системасига нисбатан тич турган ёки тугри чизикли текис харакат килаётган холларда инерцианал санок системаси деб хисобланади.


2. Вагон тезланиш билан харакатланаётган холда К ва К` санок системаларидаги кузатувчиларнинг фикрлари фаркланади. К санок системасидаги кузатувчи куйдагича фикр юрита олади. Вагон ва у билан мустахкам богланган жисмлар ОХ йуналишида ао тезланиш билан харакатланаяпти. Шарни эса вагон билан богланмаган жисм деб хисоблаш мумкин, чунки шар билан вагон поли орасидаги ишкаланиш кучи эьтиборга олмаса хам буладиган даража кичик. Шар вагон билан биргаликда тезланувчан харакатда катнашмайди. Ньютоннинг 1 чи конунига асосан, шар узининг тинч холатини саклайди. Шунин учун вагоннинг тезланувчан харакати бошланган t0 вактда хам, харакат бошланеганидан бирор t вакти утганида хам шарнинг К санок системасидаги вазиятининг координатаси узгармай колаяпти. Вагон эса t вакти давомида ОХ йуналишида х масофага силжиб колади. Шу сабабли вагон девори ва шар орасидаги масофа узгаради.

К` санок системасидаги кузатувчи эса шарни чап томонга караб тезланувчи харакат килаётганлигини кайд килади. Жисм тезланишга эришиши учун унга, Ньютоннинг 2-конунига асосан, бирор куч таъсир этиши лозим, албатта. Шунинг учун К` санок системасидаги кузатувчи шарга мазкур куч билан таъсир этаётган жисмни ахтаради, лекин топа олмайди. Натижада кузатувчи куйидаги хулосага келади: К` санок системасидаги шарга бошка жисмлар таъсир этмаётган булсада, у узининг тинч вазиятини уки тугри чизикли текис харакатини сакламаяпти, яъни инерция конуни бажарилмаяпти. Шунинг учун К` системадаги кузатувчи мазкур системани ноинерциал санок системаси деб хисоблаши, табиийдир.


Айланувчи санок системаларидаги жисмлар учун хам инерция конуни бажарилмайди. Бунга куйидаги тажриба асосида ишонч хосил килиш мумкин. Расмида тасвирланган диск устига П-симон стержень урнатилган, стерженга эса шарлар осилган. Диск тинч турганида шарлар осилган барча иплар вертикал равишда йуналган. Диск айланиш уки атрофида  бурчак тезлик билан айлантирилганда шарлар (ипи OZ билан устма – уст тушган шардан бошкалари) ташки томонга огади. Бу холда хам шарларга бошка жисмлар таъсир этмаяпти. Лекин шарлар тезланиш олади. Шунинг учун айланувчи санок системасини хам ноинерциал санок системаси деб хисобланади.


Илгариланма харакатланаётган ноинерциал санок
системасидаги инерция кучи.

Ноинерциал санок системаларда жисмлар тезланиш билан харакатланади. Ноинерциал санок системадаги жисмга таъсир этувчи мазкур кучларни, уларни оддий кучлардан (яъни ньютон кучларидан) фарк килиш максадида, инерция кучлари деб аталади. Инерция кучларининг жисмларга таъсири худди оддий ньтон кучларининг таъсиридек булади. Бу таъсирни кундалик турмушда, хусусан, бирор транспорт пассажири сифатида хам сезиб турамиз. Масалан, транспорт кескин тормозланганда ёки илгариланма харакат тезлигини тезкорлик билан оширганда гавдамизни беихтиёр олдинга ёки оркага эгилишга мажбур килаётган кучини сезамиз. Бу куч транспорт билан боглик булган ноинерциал санок системасининг тезланувчан харакати туфайли вужудга келаётган инерция кучларидир.


Текширилаётган холда К1 санок системасидаги жисмга таъсир этувчи ньтон кучлари (огирлик кучи ва таянчнинг реакция кучи) нинг йигиндиси нолга тенг.
Шунинг учун жисм эришаётган тезланиш факат инерция кучи нинг самараси сифатида намоён булади:
.
Лекин муносабатни хисобга олсак, куйидаги куринишда хам ёза оламиз:

Демак, тезланувчан илгариланма харакат килаётган санок системадаги ихтиёрий жисмга таъсир этадиган инерция кучининг йуналиши санок системасининг харакати йуналишига тескари, кучнинг модули эса жисм массаси билан санок системаси тезланишининг купайтмасига тенг.


Таянч иборалари
Ноинерциал санок системаси, инерция кучлари, марказдан кочма кучлар.



Aim.uz



Download 55,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish