Namangan muhandislik-qurilish

---

O’ZBEKISTОN RESPUBLIKASI 

ОLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

NAMANGAN MUHANDISLIK-QURILISH 

INSTITUTI 

 

 

 

 

 

 

 

Q u r i l i s h d a   a x b o r o t   t e x n o l o g i y a l a r i

 

f a n i d a n  

Sirtqi bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun 

 

“MUSTAQIL  ISH “ 

 

Bajardi:       

 

 

    

Bozorov Otabek 

 

Tekshirdi:                                 Ozodaxon Abdullayeva 

 

Namangan-2021 

 

---

 

MAVZU: 

Amaliy 

dasturlar 

paketi 

(Matlap 

va 

Maple). 

 

                                                                                                                                                                                   

Reja:           

 

  

 

    1.Amaliy dasturlar paketlarining ta’rifi    

 

 

 

 

 

             

2. Amaliy dasturlar paketlarining tasnifi. 

       3.Predmetli sohaning ta’rifi va modeli. 

       4. MATLAB tizimining imkoniyatlari. 

       5. Maple haqida ma`lumot. 

        6. Maplening internetda yuklab olish jaroyonini. 

        7. Ishlash fuksiyasi.                                                                                          

        8.Xulosa. 

                                                                                                                                                                       

 

 

---

1.  Amaliy  dasturlar  paketlarining  ta’rifi.  «Amaliy  dasturlar  paketlari»  atamasi  turli 

murakkablikdagi  va  belgilanishdagi  dasturlar  majmuasiga  nisbatan  qo‘llaniladi.  Oldin 

ta’kidlanganki,  amaliy  dastur  bo‘lgan  dasturiy  mahsulot  va  amaliy  dasturlar  paketlari 

o‘rtasida  aniq  chegarani  o‘tkazish  mumkin  emas.  Dasturlar  paketlarining  borgan  sari 

ko‘proq soni ishlab chiqilishi bilan dasturlar paketi ostida tushinish kerak bo‘lgan yangi 

ta’riflar paydo bo‘lgan. 

Zamonaviy qarashlarga ko‘ra, amaliy dasturlar paketlari - bu masalalarning belgilangan 

paketlari hamisha ham dasturlashda va ham ushbu amaliy dasturlar paketlarini qo‘llash 

bilan  yechiladigan  masalalar  kiruvchi  sohadagi  belgilangan  malakadagi 

foydalanuvchilarga mo‘ljallangan. 

r  paketlarini  tashkil  qiluvchi  dasturlarni  birga  bo‘la  olishligi  ularda  o‘zaro  foydalanish 

imkoniyatini,  boshqaruvchi  ma’lumotlar  va  axborot  massivlaridan  foydalaniladigan 

 

Ta’rifdan  kelib  chiqqan  holda  amaliy  dasturlar  paketlarining  quyidagi  umumiy 

- Paket bir necha dasturiy birliklardan iborat bo‘ladi. 

salalarning belgilangan sinfini yechish uchun mo‘ljallan-gan. 

-  O’z  sinfi  doirasida  paket  belgilangan  universallikka  ega,  ya’ni  ushbu  sinfdagi  barcha 

Paketda  ko‘zda  tutilganlardan  aniq  imkoniyatlarni  tanlab  olishga  imkon  beruvchi 

boshqaruv vositalari ko‘zda tutilgan. Paket qo‘llanishning aniq shartlarini sozlashga yo‘l 

qo‘yadi. 

 

Hujjatlar va paketni qo‘llash usullari paket tomonidan yog‘iladigan masalalarga tegishli 

bilimlar  sohasidagi  malakaning  belgilangan  darajasiga  ega  foydalanuvchiga 

mo‘ljallangan. 

masalalarining  belgilangan  sinfini  yechish  uchun  mo‘ljallanganligi  sababli,  paketning 

2.  Amaliy  dasturlar  paketlarining  tasnifi.  Vazifaviy  belgilanishga  ko‘ra  OT 

foydalanuvchili tizimlarni ko‘rish, uzoqlashtirilgan abonentlar bilan ishlash, fayllarning 

EHMda  MS  DOS  operatsion  tizimi  bilan  ishlashni  yengillashtirish  uchun  Norton 

Commander paketi xuddi shunday paketlarga misol bo‘lib xizmat qiladi [16]. 

3.  Predmetli  sohaning  ta’rifi  va  modeli.  Amaliy  dasturlar  paketlarini  qo‘llash  bilan 

 

ADPni  ishlab  chiquvchi  predmetli  sohaning  ba’zi  bir  soddalashtirilgan  tasviri  bilan, 

predmetli sohaning ba’zi bir modeli bilan ishlaydi. 

Matematik  model  ostida  odatda  ba’zi  bir  ob’ektlar  (o‘zgaruvchanlar)  va  bu  ob’ektlar 

o‘rtasidagi aloqalar (munosabatlar) ning majmuasi tushuniladi. 

---

oydalaniladigan  ma’lumotlar  (o‘zgaruvchanlar)  va  bu  ma’lumotlar  o‘rtasidagi 

Ma’lumot (o‘zgaruvchan) predmetli soha modelining bir qismi sifatida predmetli sohada 

uning rolini aks ettiruvchi mazmunli nomi bilan ta’riflanadi. Bunday nom foydalanuvchi 

uchun  odatiy  bo‘lgan  predmetli sohaning  mazmunli  atamalarida  belgilaniladi,  masalan 

«Sohaning  yalpi  mahsuloti»,  «Mahsulotning  nomi»,  «To‘g‘ridan-to‘g‘ri  harajatlarning 

koeffitsenti». Ma’lumot nomdan tashqari, odatda noyob ism (identifikator)ga ega, undan 

modelni  bayon  qilishda  foydalanadilar,  mazmuniy  nom  esa  faqat  paketning 

foydalanuvchisi  bilan  aloqa  uchun  zarurdir.  Hisoblashlar  jarayonida  ma’lumot  boshqa 

ma’lumotlarning miqdorini olish uchun foydalaniladigan miqdorni oladi. 

Har bir ma’lumot ma’lumotlarning belgilangan turiga tegishli. Bu yerda ma’lumotning 

turi  ostida  uning  xususiyatlarining  majmuasi,  shu  jumladan  yo‘l  qo‘yiladigan 

miqdorlarning  ko‘pchiligi,  ma’lumotlar  ustida  bajarilishi  mumkin  bo‘lgan 

ma’lumot miqdorlarini taqdim etish shakli bog‘liqdir. 

Shunday qilib, paketda foydalaniladigan har bir ma’lumot predmetli soha modelida nomi, 

turi va miqdori bilan ta’riflanadi. Nom va tur ma’lumotning qayd etilgan atributi bo‘ladi, 

miqdor dinamik xarakterga ega. Dastlabki holatda ma’lumot miqdorga ega bo‘lmasligi 

mumkin  (aytadilarki,  ma’lumotning  miqdori  aniqlanmagan),  hisoblashlar  jarayonida 

ma’lumot miqdorni olishi, miqdorni o‘zgartirishi va miqdorni yo‘qotishi mumkin. 

Predmetli soha  modelida  ma’lumotlar o‘rtasida  aloqalar  (munosabatlar) o‘rnatiladi. Bu 

Predmetli soha modelida ma’lumotlarning majmuasi paketning axborot bazasidan iborat 

bo‘ladi. Axborot  bazasidagi  ma’lumotlar  bir-  birlari  bilan  bog‘langan  ma’lumotlarning 

ba’zi bir tuzilishini tashkil qiladi. Bu aloqalarning xarakteri paketning axborot bazasini 

Bunday  aloqalarni  belgilash  bo‘yicha  aloqalar  deb  ataymiz.  Shunday  qilib,  belgilash 

bo‘yicha  aloqalar  -  bu  paketning  predmetli  sohasi  modelini  qurishda  axborot  bazasida 

o‘rnatiladigan aloqalardir. 

anuvchining to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki vositali ko‘rsatmasi bo‘yicha amal oshiriladi. Bunday 

Predmetli  soha  modelida  modelning  ishi  (foydalanuvchi  masalalarining  yechilishi) 

ma’lumotlar  miqdorini  o‘zgarishi  bilan  beriladi.  Paket  ishining  boshida  ba’zi  bir 

ma’lumotlarning miqdori belgilanishi (indamaslik bo‘yicha qabul qilinishi, foydalanuvchi 

tomonidan berilishi va kiritilishi) kerak, qolgan ma’lumotlarning miqdori noaniq bo‘ladi 

keyin  foydalanuvchining  talablariga  muvofiq  ba’zi  bir  ishlab  chiquvchi  modullar 

bajariladi,  buning  natijasida  ba’zi  bir  oldin  aniqlanmagan  ma’lumotlarning  miqdorlari 

olinadi yoki miqdorga ega bo‘lgan ma’lumotlarning miqdori o‘zgaradi [27]. 

S

h

u

n

d

a

y

 

q

i

l

Ma’lumotlarning yo‘l qo‘yiladigan turlarining soni turlar ro‘yxatining o‘zi MPO va butun 

paketning muhim ta’riflari bo‘lishi mumkin. 

Aniq miqdorlarni o‘zlashtirish usuli bo‘yicha ma’lumotlarni quyidagi guruhlarga bo‘lish 

Ma’lumotlar doimiy miqdorga ega, u paketni yuklashda belgilanishi mumkin va paketni 

ishlash  jarayonida  o‘zgarmaydi  (va  paketdan  foydalanuvchi  qo‘llash  mumkin  bo‘lgan 

---

vositalar bilan o‘zgartirilishi mumkin emas). Bunday ma’lumotlarga misol bo‘lib har xil 

jismoniy konstantlar, ma’lumotnomaviy jadval xizmat qiladilar. 

Ma’lumot paketni yuklash paytida ba’zi bir qayd etilgan miqdorga (indamaslik bo‘yicha 

miqdor  deb  atalganga)  ega  bo‘ladi,  paketni  yuklashni  borishida  bu  miqdor 

foydalanuvchining  ko‘rsatmasi  bo‘yicha  yoki  ishlab  chiquvchi  modullarni  bajarilishi 

natijasida o‘zgarishi mumkin. 

Ma’lumot  foydalanuvchi  ushbu  ma’lumotning  miqdorini  belgilash  bo‘yicha  harakatni 

qilgunga qadar miqdorga ega bo‘lmaydi. Foydalanuvchining harakati, taxmin bo‘yicha 

ma’lumotlar miqdorlarini kiritish va ishlab chiquvchi modullarni bajarishga savollar bilan 

cheklanganligi sababli, ma’lumotlarning ushbu guruhidan ishlab chiquvchi modullarning 

hech  biri  bilan  miqdorini  hisoblab  bo‘lmaydigan  ma’lumotlarni  ajratish  mumkin.  Bu 

ma’lumotlar  faqat  kiruvchi  bo‘lishlari  mumkin,  agar  masalani  yechish  uchun  ularning 

miqdorlari  talab  qilinsa,  foydalanuvchining  o‘zi  bu  miqdorlarni  berishi  kerak.  Bitta 

ma’lumotning o‘zini foydalanuvchi tomonidan yechilayotgan masalaga ko‘ra yo kiruvchi 

sifatida,  yoki  foydalanuvchining  vazifasi  bo‘yicha  paketni  ishlashida  hisoblanuvchi 

sifatida ko‘rib chiqish mumkin bo‘lgan vaziyat bo‘lishi mumkin. 

 qilib,  predmetli  soha  modelini  qurishda  paketda  ma’lumotlarning  qanday  turidan 

foydalanilishini  va  miqdorlarni  o‘zlashtirishning  qanday  usullari  amalga  oshirilishini 

belgilash, keyin ma’lumotlarning nomini tengli va har bir ma’lumot uchun uning turi va 

 

MATLAB vaqt sinovidan o’tgan matematik xisoblarni avtomatlashtirish 

tizimlaridan biridir. U matritsaviy amallarni qo’llashga asoslangan. Bu narsa 

tizimning nomi —  MATrix LABoratory-  matritsaviy laboratoriyada O’z aksini 

 

 

 

ko’llaniladi. Ular dinamik tizimlar va ob`ektlarning xolat tenglamalarini avtomatik 

echishning asosi bo’lib xisoblanadi. Bunga MATLABning 

kengaytmasi Simulink misol bo’lishi mumkin. 

 

 

anda, MATLAB matematikaning rivojlanishi davomida to’plangan 

matematik xisoblashlar     bo’yicha ajribani o’zida mujassamlashtirgan va uni 

 

 

ta`minlash bo’yicha ko’p tomli ma`lumotnoma (bildirgich, spravochnik) vazifasini 

 

 

 

 

 

 

’yicha jaxondagi eng yirik ilmiy markazlar jalb kilingan. Xozirgi vaqtda 

 

 

batan afzalliklarga ega bo’lgan 

 

---

 

 

 

• matematik xisoblashlar; 

• algoritmlarni yaratish; 

• modellash; 

• ma`lumotlarni taxlil qilish-, tadqiq qilish va vizuallashtirish; 

• ilmiy va injenerlik grafikasi; 

• ilovalarni ishlab chiqish va boshqalar. 

MATLAB ochik axitekturaga ega, ya`ni mavjud funktsiyalarni o’zgartirish va 

yaratilgan xususiy funktsiyalarni qo’shish mumkin. MATLAB tarkibiga kiruvchi 

 

modellar  ko’rinishida kiritib imitatsiya qilish imkoniyatini beradi. Simulink juda 

katga va foydalanuvchilar tomonidan yanada kengaytirilishi mumkin bo’lgan 

 

yordamida kiritiladi va o’zgartiriladi. 

 

 

 

bibliotekalar yaratish funktsiyasiga ega bo’lganligi 

 

 

 

 

komponentlarning (motorlar, o’zgartkichlar, servo-klapanlar, ta`minlash 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

versiyalarining vositasi —  Notebook  —  Word 95/97/2000/XR matn 

 

 

 

an misollarni operativ tarzda o’zgartirish mumkin. Masalan, boshlangich 

shartlarni o’zgartirib, masalani echish natijalarining o’zgarishini kuzatish mumkin. 

 

ari ham ko’zda tutilgan. 

- 

Toolbox  asboblar to’plami yordamida xal qilinadi. Ularning ko’plari boshka 

 

oklar ko’rinishida berilgan, dinamik tizim va qurilmalarni modellash uchun 

---

- 

 

 

O’z navbatida boshka ko’plab matematik tizimlar, masalan, Mathcad  va 

Map1e  MATLAB  bilan ob`ektli va dinamik bog’lanishi mumkin. Natijada ular 

 

 

 

MATLAB  —  kengayuvchi tizim, uni har  xil turdagi masalalarni yechishga 

’l bilan kengayishi 

 

 

 

 

Tizimning qo’shimcha pogonasini toolbox kengaytmalar paketi tashkil tadi. U 

tizimni turli sohalardagi masalalarni echishga yo’naltirish imkoniyatini beradi. 

Bunday  sohalarga misol tariqasida matematikaning mahsus  bo’limlari, fizika va 

 

 

 

 

MATLAB  tizimi kuchli matematik-yo’naltirilgan yuqori darajali dasturlash 

tili sifatida yaratilgan. Bunday yo’nalish tizimning afzalliklaridan biri bo’lib 

 

qo’llash mumkinligidan dalolat beradi. 

MATLAB  tizimi  BASICga  o’xshash (Fortran va Paskalning ayrim 

elementlari  ham  qo’shilgan) kirish tiliga ega. Dastur ko’plab kompyuterdan 

 

 

 

 

 

hozirgi vaqtda mavjud bo’lgan deyarli hamma dasturlash vositalarini amalga 

 

 

tajribali dasturlovchilar uchun o’z fikrlari va g’oyalarini amalga oshirish uchun 

Maple 6 tizimida quyidagi imkoniyatlar mavjud: 

1.

 

biror  elektron  jadval  sistemasida  (masalan MS  Exel)  ma’lumotlarni  tahlil  qilish 

uchun  ko‘nikma  hosil  qilingan  bo‘lsa  – Maple  6 sistemasida  ham  juda  ko‘p 

matematik va statistik funksiyalar asosida ma’lumotlarni tahlil qilishning grafikli 

integrallashgan muhiti mavjud; 

2.

 

murakkab  funksiyalarning  2  o‘lchamli,  3  o‘lchamli  fazolarda  grafiklarini 

chizib berishi mumkin; 

3.

 

Maple 6 ning programmalashtirish tili asosida murakkab matematik, texnik va 

boshqa sohalardagi masalalarni echish imkoniyatini beradi; 

---

4.

 

o‘quv  jarayonini  tashkil  qilishda  kerakli  mavzularning  mashq  va  masalalar 

ob’ektlarining  harakatini  namoyish  qilish  uchun  animatsion  grafik  muhit 

mavjud; 

5.

 

talabalar  matematik  usullarni  o‘rganishda  juda  murakkab  hisoblarga  vaqtini 

sarflamasdan, faqat usullarning mohiyatini, qo‘llanilish sohalarini o‘rganishlari 

uchun maxsus Student paketi mavjud; 

6.

 

Maple  6  Windows,  VMS,  Unix,  Linux kabi  operatsion  muhitlarda  joriy 

qilingan; 

7.

 

Windows operatsion  tizimidagi MS  Office ning  turdosh  tizimlari  uchun 

integrallashgan muhitga ega; 

8.

 

Barcha  bajariladigan  ishlari  ishchi  varaq  sifatida  tashkil  qilinib,  muloqot 

interaktiv rejimda amalga oshiriladi; 

9.

 

C++,  Fortran muhitlarida  yaratilgan  dasturlarga  bevosita  murojaat  qilish 

mumkin; 

10.

 

Exel 2000 muhitida turib Maple 6 ning grafikaga doir paketlariga murojaat 

qilish  mumkin  (Exel muhitida  grafik  chizish  uchun  funksiyaning  qiymatlar 

jadvalini tuzish kerak); 

11.

 

Ishchi  varaqlarni RTF  Word,  LaTex,  HTML formatlariga  o‘tkazib  saqlash 

mumkin; 

12.

 

Maple 6 muhitida «ob’ektlar» hosil qilish mumkin; 

13.

 

Maple  6 dasturidagi  xatoliklarni  bartaraf  qilish  uchun Java imkoniyatlaridan 

foydalanish mumkin; 

14.

 

Maple 6 vositasida yaratilgan dasturlardan elektron jadvallarga murojaat qilish 

mumkin. 

Ixtiyoriy  dasturiy  tizimdan  foydalanish  uchun  uning  foydalanuvchilar  bilan 

muloqot 

muhiti 

(interfeys) 

ni 

yaxshi 

bilish 

kerak. 

Maple 6 tizimining Windows operatsion muhitida joriy qilingan interfeysi haqida 

to‘xtalaylik.  Tizim  ishga  tushurilgandan  keyin 1–rasmda  ko‘rsatilgan  interfeys 

oynasi paydo bo‘ladi. 

Printscreen  bilan  skrinshotlarni  olish  - 

foydali  funktsiya

,  bu  ko'pincha  shaxsiy 

kompyuterning  har  qanday  foydalanuvchisi  tomonidan  talab  qilinishi  mumkin. 

Agar  dastur  yoki  veb-sayt  to'g'ri  ishlamasa,  to'g'ri  echim  murojaat  qilish 

bo'ladi 

texnik  qo'llab-quvvatlash

...  Ko'pincha  operatorlardan  xatolar  sahifasining 

skrinshotini  olishlari  so'raladi.  Bunday  holda,  shaxsiy  kompyuteringizda  yoki 

noutbukingizda ekran yaratish uchun xizmat kalitidan qanday foydalanishni bilish 

ham foydalidir. 

Boshqa  kompyuter  foydalanuvchisiga  kompyuterda  aniq  bir  amalni  bajarishda 

yordam  berishni  xohlashingiz  mumkin.  Ko'p  odamlar  biron  bir  joyda  video 

o'yinlarda 

lahzalarni 

tejashni, 

sahifalarning 

skrinshotlarini 

olishni 

yoqtirishadi 

ijtimoiy  tarmoqlarda

 va  boshqalar.  Buning  uchun  siz  Print  Screen-

dan  foydalanishingiz  kerak.  Maqolaning  qolgan  qismida  kompyuterda 

Printscreen-dan qanday foydalanish va u bilan ishlash asoslari tasvirlangan. 

Operatsiya  xonasida 

windows  tizimi

 ekran  tasvirini  olishingiz  mumkin  bo'lgan 

ichki  vosita  mavjud. Ushbu  maqsadlar  uchun  Print  Screen  tugmachasidan 

---

foydalaniladi. Bu sizning kompyuteringiz klaviaturasining yuqori o'ng tomonida 

joylashgan. 

 

Agar  siz  kompyuterdan  emas,  balki  noutbukdan  foydalanayotgan  bo'lsangiz, 

ehtimol  sizda  Printscreen  tugmasi  bo'lmaydi.  Ushbu  xizmat  tugmachasining 

funktsiyalari,  masalan,  F10  yoki  F12  muqobil  harakatlariga  tayinlanadi.  Bunday 

holda,  siz  Fn  xizmat  ko'rsatish  tugmachasini  va  shu  bilan  birga  "Print  Screen" 

ko'k  bosmali  yoki  "PrtScr"  qisqartirilgan  kerakli  tugmachani  ushlab  turishingiz 

kerak bo'ladi. 

Suratga  olingan  suratga  faqat  tanlangan  oynani  emas,  balki  butun  kompyuter 

ekranini  olishni  istasangiz,  "Alt"  va  Printscreen  kombinatsiyasidan  foydalaning. 

Noutbuklarda  kombinatsiya  mos  ravishda  "Fn"  +  "Alt"  +  "Print  Screen"  ga 

kengayadi.  Agar  sizga  faqat  1  ta  brauzer  sahifasi  kerak  bo'lsa,  bu  juda  yaxshi. 

 

 

Printscreen-ni  bosgandan  so'ng,  olingan  skrinshotni  qaerga  saqlashni  aniqlab 

olishingiz  kerak.  Avval  rasmni  nusxa  ko'chirgandek  buferga  o'tadi.  Siz  uni 

ijtimoiy  tarmoqlardagi  xabarlarga  yoki  Skype  messenjeriga  qo'shishingiz  yoki 

shaxsiy  kompyuteringizning  qattiq  diskida  rasm  sifatida  saqlashingiz  mumkin. 

Xabarga ekranni qo'shish uchun kerakli dialog oynasini oching va "Boshqarish" + 

---

"V" tugmalar birikmasini bosish kifoya. Ma'lumotlarni kompyuteringizga saqlash 

biroz qiyinroq bo'ladi. 

P a i n t   g r a f i k   m u h a r r i r i   b i l a n   i s h l a s h  

Skrinshotni  saqlashning  eng  oson  usuli 

shaxsiy  kompyuter

 -  uni  grafik 

muharririga joylashtiring. Windows-ga oldindan o'rnatilgan standart Paint dasturi 

keladi, bu juda yaxshi. Agar siz uni hech qachon ishlatmagan bo'lsangiz, taqdim 

etilgan ko'rsatmalarga amal qiling: 

---

 

L i g h t s h o t   d a s t u r i  

Lightshot  -  bu  Print  Screen  bilan  ishlashni  osonlashtiradigan  juda  foydali 

yordamchi  dastur.  Bu  kompyuter  dasturi  sifatida  mavjud 

windows  boshqaruvi

va 

uchun qulay plagin sifatida 

Gugl xrom

. 

---

 

Dasturni 

yuklab 

olish 

uchun 

dasturchining 

http://app.prntscr.com/ru/download.html  rasmiy  veb-saytiga  tashrif  buyuring.  Bu 

erda  sizga  qiziqadigan  versiyani  tanlashingiz  kerak.  Shaxsiy  kompyuteringizga 

o'rnatish  uchun  kichik  exe-faylni  yuklab  olish  uchun  "O'rnatish"  tugmasini 

bosing.  O'rnatuvchini  ishga  tushiring  va  ko'rsatmalarga  amal  qiling.  Yordamchi 

dastur  har  qanday  shaxsiy  kompyuterga  juda  tez  o'rnatiladi.  Taslim  bo'lishni 

unutmang 

qo'shimcha takliflar

 - keraksiz o'rnatish 

bepul dasturiy ta'minot

. 

Lightshot  Printscreen  harakatini  to'xtatadi.  Agar  siz  "Screen  Screen" 

tugmachasini  bosgan  bo'lsangiz,  ekran  xiralashadi  va  siz  saqlamoqchi  bo'lgan 

joyni  tanlashingiz  mumkin.  Shundan  so'ng,  xuddi  Paint-da  bo'lgani  kabi,  kichik 

asboblar  paneli  paydo  bo'ladi.  Rasmni  tahrirlang  va  darhol  kerakli  joyda  rasmni 

saqlang. Agar sizda Printscreen bo'lmasa, shunchaki laganda ichidagi yordamchi 

belgini bosishingiz mumkin. 

Maple  paketining  asosiy  maqsadi  va  uning  imkoniyatlari.  Maple  muhiti  1980 

yilda Waterloo, Inc (Kanada) firmasi tomonidan yaratilgan. Bugungi kunda uning 

quyidagi  versiyalari  mavjud:  Maple  5,  Maple  6,  Maple  7  va  hokoza.  Maple  da 

belgili ifodalashlar bilan ishlash uchun asosiysini sxema yadrosi tashkil qiladi. U 

belgili  ifodalashlarning  yuzlab  bazaviy  funksiya  va  algoritmlaridan  iborat.  Shu 

bilan  birga  operator,  buyruq  va  funksiyalarning  asosiy  kutubxonasidan  iborat. 

Umumiy hisobda Maple 5 da 2500 ta, Maple 6 da 2700 ta, Maple 7 da 3000 ga 

yaqin  funksiyalar  mavjud.  Bu  shu  narsani  anglatadiki,  ko‟plab  masalalarni 

sistema bilan to‟g‟ridan-to‟g‟ri muloqot tarzida yechish mumkin bo‟ladi. Maple 

dasturlashsiz  katta  hajmdagi  masalalarni  yechish  imkoniyatiga  ega.  Faqat 

masalalarni yechish algoritmini yozish va uni bir necha bo‟laklarga bo‟lish kerak. 

Bundan tashqari yechish algoritmlari funksiya va sistema buyruqlari ko‟rinishida 

---

hal  qilingan  minglab  masalalar  mavjud.  Maple  uch  xil  shaxsiy  tilga  ega:  kirish, 

hal  qilish  va  dasturlash.  Maple  matematik  va  injener-texnik  hisoblashlarni 

o‟tkazishga mo‟ljallangan dasturlashning integrallashgan tizimi 6 hisoblanadi. U 

formula,  son,  matn  va  grafika  bilan  ishlash  uchun  keng  imkoniyatli  tizimdir. 

Paket  foydalanish  uchun  ancha  qulaydir.  Uning  interfeysi  shunchalik  qulay 

qilinganki,  undan  foydalanuvchi  dastur  varag‟i  bilan  xuddi  qog‟oz  varag‟i 

singari  ishlaydi.  Unga  sonlar,  formulalar,  matematik  ifodalar  va  hokozalarni 

yozadi. Maple tizimi matn muharriri, kuchli hisoblash va grafik prosessoriga ega. 

Matn  muharriri  matnlarni  kiritish  va  muharrirlash  uchun  ishlatiladi.  Matnlar 

izohlardan  iborat  bo‟lib  unga  kiritilgan  matematik  ifodalar  bajarilmaydi.  Matn 

so‟zlar,  matematik  ifoda  va  formulalar,  maxsus  belgilar  va  hokozalardan  iborat 

bo‟lishi  mumkin.  Maplening  asosiy  xususiyati  matematikada  umumiy  qabul 

qilingan  belgilarning  ishlatilishidadir.  Hisoblash  prosessori  keng  imkoniyatga 

ega. U murakkab matematik formulalar boyicha hisoblashlarni bajaradi. Ko‟plab 

matematik  funksiyalarga  ega  bo‟lish  bilan  birga,  qatorlar,  yig‟indi,  ko‟paytma, 

hosila  va  aniq  integrallarni  hisoblash,  kompleks  sonlar  bilan  ishlash,  hamda 

chiziqli va chiziqli bo‟lmagan tenglamalarni yechish, vektor va matrisilar ustida 

amallar  bajarish  imkoniyatini  yaratadi.  Grafik  prosessor  gafiklar  yaratish  va  uni 

ekranga  chiqarish  uchun  ishlatiladi.  Grafik  prosessor  foydalanuvchini  grafik 

vositalarining eng qulay va sodda imkoniyatlari bilan ta‟minlaydi. Foydalanuvchi 

oddiy  funksiyalarning  grafigini  tizim  bilan  ishlashni  boshlashdanoq  chizishi 

mumkin. Tradision ko‟rinishdagi grafik bilan birgalikda qutb grafiklari, fazoviy 

grafiklar, vektorli maydon grafiklari va hokozolarni yasash mumkin. Grafik tipik 

matematik masalalarni yechish uchun mo‟ljallangan. Shu bilan birga grafikni tez-

tez  o‟zgartirish,  ularga  matnli  yozuv-larni  qo‟shish  va  uni  hujjatni  ixtiyoriy 

joyiga  ko‟chirish  imkoniyati  mavjud.  Bitta  ishchi  sohaga  matnni,  grafikani  va 

matematik hisoblashlarni joylashtirish orqali Maple eng murakkab hisoblashlarni 

tushunishni  ham  yengillashtiradi.  7  Maple  dasturini  ishga  tushirish  uchun: 

Windows  ning  asosiy  menyu  buyruqlari  ro„yhatidagi  Programmi  (Dasturlar) 

guruhidan  ushbu  dasturga  mos  nom:  Maple  tanlanadi.  Maple  oynasi  Windows 

ning  amaliy  oynalariga  hos  bo„lib,  unda  Sarlavha  satri,  Gorizontal  menyu  satri, 

Uskunalar  paneli,  Ish  maydoni  va  Holat  satri,  hamda  Chizg‘ich  va  O„tkazish 

tasmalari  mavjud  bo„ladi.  Sarlavha  satri,  Gorizontal  menyu  satri  va  Uskunalar 

panelidan  tarkib  topgan  Maple  oynasining  qismining  ko„rinishi:  Gorizontal 

menyu  bo„limlari:  File  (Fayl) 



  fayllar  bilan  ishlovchi  standart  buyruqlar 

majmuidan  tarkib  topadi,  masalan:  faylni  saqlash,  faylni  yuklash,  yangi  faylni 

tashkil etish va x. k. 8 Edit (Pravka, Tahrirlash) 



 matnlarni tahrirlovchi standart 

buyruqlar  majmuidan  tarkib  topadi,  masalan:  belgilangan  matn  qismini  buferga 

nushalash  yoki  o„chirish,  buyruq  bajarilishini  bekor  qilish  va  x.  k.  View  (Vid, 

Kо„rinishi)  –  Maple  oynasi  (ko„rinishini)  tuzilishini  boshqaruvchi  standart 

buyruqlar  majmuidan  tarkib  topadi.  Insert  (Vstavka,  Qо„yish)  –  turli  tipdagi 

maydonlarni  qo„yish  uchun  hizmat  qiladi:  matematik  matnlar  satri,  ikki  va  uch 

o„lchovli  grafiklar  maydonlari.  Format  (Format)  –  xujjatni  formatlash  (bezash) 

buyruqlaridan  tarkib  topadi,  masalan:  shriftning  stilini,  o„lchamini  va  tipini 

o„rnatish.  Options  (Parametri,  Parametrlar)  –  ma‟lumotlarni  kiritishning, 

ekranga,bosmaga  chiqarishning  turli  parametrlarini  o„rnatish,  masalan,  Chop 

etish  sifatini  belgilash.  Windows  (Okno,  Oyna)  –  bir  ishchi  varoqdan  ikkinchi 

---

ishchi  varoqqa  o„tishni  tayminlaydi.slujit  dlya  perexoda  iz  odnogo  rabochego 

lista v drugoy. Help (Spravka, Yordam) – Maple haqidagi ma‟lumotlardan tarkib 

topadi.  Maple  ishlash  muloqat  tarzda  olib  boriladi  –  foydalanuvchi  matn 

(buyruqlar, ifodalar, protseduralar) kiritadi, u Maple tomonidan qabul qilinadi va 

qayta ishlanadi. Maple oynasining ish maydoni uch qismga bo„linadi: 1) kiritish 

maydoni  –  buyruqlar  satri. Har  bir  buyruqlar  satri  >  belgisi  bilan boshlanadi;  2) 

chop etish maydoni  - kiritilgan buyruqlar bajarilishining natijalari analitik ifoda, 

grafik  obekt  yoki  hatolik  haqidagi  ma‟lumot  ko„rinishida  beriladi;  3)  matnli 

izohlar  maydoni  –  bajariluvchi  protsedurani  izohlovchi  ixtiyoriy  matn  bo„lishi 

mumkin. Matnli satrlan Maple tomonidan qabul qilinmaydi va qayta ishlanmaydi. 

Buyruqlar  satridan  matnli  satrga  o„tish  uchun  Uskunalar  panelidan  tugmacha 

tanlanishi  mumkin.  Matnli  maydondan  buyruqlar  satriga  o„tish  uchun  esa 

Uskunalar panelidan tugmacha tanlanishi mumkin.

 

                                           Xulosa: 

Ushbu mavzuda Amaliy dasturlar paketlari tushunchasining belgilanishi va 

uning  vazifa  buyicha  tasnifi  berilgan.  Yana  paketni  tarkibiy  qismlari  o‘rtasida 

o‘zaro  bog‘liqligi.  Undan  tashqari,  predmet  sohasini  tushunchasi  va  predmet 

sohasining modellari keltirilgan. Dasturning  tarkibida  zamonaviy  asboblarning  

mavjudligi  foydalanuvchiga  oddiydan    boshlab    juda    murakkab    tajribalarni  

o’tkazish  imkoniyatini  beradi. Bunday vositadan foydalanib o’qitish  o’ziga xos 

samaraga  egadir,    chunki    elementlar    va    asboblar    bo’yicha    har    qanday  

cheklashlarni    olib tashlash    imkoniyatini   beradi.   Bundan    tashqari  Electronics 

Workbench  Multisim  dasturi  real    elektron    va    o’lchash    asboblari    hamda  

sxemalarni  ishlash printsiplarini o’rganish uchun amaliy  tajriba o’tkazish o’rnini 

bosuvchi  virtual  elektron  versiya  vazifasini  bajarishi  mumkin.    Electronics 

Workbench  Multisim  dasturida    modellash    va    natijalarni    olish  o’zining  

tezkorligi  va  qulayligi  bilan  ajralib  turadi.  Lekin  to’g`ri natijalar olish  uchun  

foydalanuvchi    dastur    bilan    ishlash    qoidalari  va  usullarini  o’zlashtirgan    va  

ularni    elektron    sxemalardagi    jarayonlarni  o’rganish  va  tadqiq  qilish  uchun 

qo’llash  ko’nikmalariga  ega  bo’lishi  kerak.Virtual  laboratoriyalarni  effektiv 

tarzda qo’llash o’qitish sifatini orttirish bilan bir qatorda katta mablag`larni tejash 

imkoniyatini ham  beradi.     Zamonaviy kompyuter texnalogiyalari vositalaridan 

foydalanish  talabalarning  real  elementlar  va  uskunalar    hamda  ularning  fizik 

xossalari to’g’risidagi  bilimlarini  yanada oshirishi va  chuqurlashtirishiga hizmat 

qilishi  kerak.Multisimdasturing  ilmiy  xodimlar  va  muhandislar  tomonidan  yangi 

qurilmalarni loyihalash va tekshirish uchun qo’llash ham juda qo’l keladi, ya’ni  

tekshirishlarni  virtual  modellarda  ham  o’tkazish  mumkin.  Bu    shuningdek 

material  isrofini  hamda  vaqt  sarfini  kamaytiradi.  Ushbu  virtual  laboratoriya 

sxemotexnika fanini o’rganayotgan texnik profildagi oliy o;quv yurtlari  talabalari  

uchun  ham  tavsiya  qilinadi.  Uning  yordamida  talabalar  sxemotexnika  fani 

bo’yicha  laboratoriya  ishlarini  bajarishlari    hamda  ularni  yahshi  tushinish  va 

chuqur  o’zlashtirish  imkoniyatlariga  ega  bo’ladilar,  chunki  dastur  keng,  turli  

---

xildagi  o’lchov  imkoniyatlariga  ega.  Virtual    laboratoriyadan  foydalanish 

masofaviy ta’lim olishda ham juda foydalidir.