Mustaqil so’z turkumi



Download 402 Kb.
Sana10.04.2022
Hajmi402 Kb.
#540645
Bog'liq
Fe\'l (AIM.UZ)

Mustaqil so’z turkumi.

  • Fe’l.
  • www.aim.uz

Reja:

  • Fe’l so’z turkumi haqida umumiy ma’lumot.
  • Fe’lning lug’aviy shakli
  • Fe’lning sintaktik (munosabat) shakli
  • Fe’l yasalish
  • www.aim.uz

Ma’noviy xususiyati.

  • Harakat va holat bildiruvchi so’z fe’l deyiladi: Bola yugurdi (harakat). Sitora uxladi.
  • www.aim.uz

Fe’l nima qilmoq, nima bo’lmoq so’rog’ini oladi.

  • Ravishdosh shakli qay tarzda (shoshilib) nima uchun (shoshganidan) nima maqsadda, qachon (o’qigach), qanday, qaysi (o’qigan bola) so’roqlarga javob bo’ladi.
  • www.aim.uz

Lug’aviy ma’no turi. Maktab darsligida fe’lning 4 ta ichki lug’aviy ma’no guruh ajratiladi.

  • Nutqiy faoliyat: gapirmoq
  • Aqliy faoliyat: o’ylamoq
  • Jismoniy faoliyat: chizmoq
  • Holat: kulmoq
  • www.aim.uz

Morfologik xususiyati.

  • Fe’l o’ziga xos shakl yasovchiga
  • ega:
  • Lug’aviy shakl yasovchi: nisbat, bo’lishli-bo’lishsizlik, vazifa shakli, ko’makchi fe’l, harakatning kuchsiz darajasi,va davomiyligini bildiruvchi qo’shimcha;
  • Sintaktik (munosabat)shakl yasovchi: tasdiq-inkor, zamon, shaxs-son, mayl.
  • www.aim.uz

Grammatik ma’no turi.

  • Fe’l grammatik jihatdan o’timli va o’timsiz fe’lga bo’linadi.
  • O’timli fe’l tushum kelishigidagi so’zga bo’g’lanadi: o’qidi, ko’rdi,yod oldi kabi. Bu so’z kimni, nimani so’rog’iga javob bo’ladi: nimani o’qidi, kimni ko’rdi, nimani yod qildi kabi.
  • www.aim.uz

O’timli fe’l tushum kelishigidagi so’zga bo’g’lanadi: o’qidi, ko’rdi,yod oldi kabi. Bu so’z kimni,nimani so’rog’iga javob bo’ladi: nimani o’qidi, kimni ko’rdi, nimani yod qildi kabi.

  • O’timsiz fe’l tushum kelishigidagi so’zga bog’lanmaydi: bordi, uxladi, ranjidi, xandon urdi kabi. Bu so’z kimni, nimani so’rog’iga javob bo’lmaydi.
  • www.aim.uz

Otlashgan so’z otning so’z yasovchidan boshqa qo’shimchasini oladi.

  • Sintaktik xususiyati. Fe’l gapda quydagi vazifada keladi:
  • Kesim: U choyxona yonidan o’tdi
  • Hol: Bola shoshilib gapirdi
  • Aniqlovchi: O’qigan kishi o’zdi.
  • Kirish: Aytishicha, kechga qaytarmish.
  • www.aim.uz

Yordamchi fe’l “So’z qo’shib fe’l yasash” mavzusida o’rganildi.

  • Mustaqil fe’l tuslangan fe’l (sof fe’l) va tuslanmagan fe’lga ajratiladi.
  • Kesim vazifasidagi fe’l-tuslangan, ya’ni sof fe’l. Fe’lning nokesimlik shakli (ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi) tuslanmagan fe’l hisoblanadi.
  • www.aim.uz

Fe’lning lug’aviy shakli.

  • Fe’lning lug’aviy shakli sirasiga nisbat, ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi shakli, harakat tarzi (ko’makchi fe’l), harakatning kuchsiz darajasi va davomiyligini bildiruvchi qo’shimcha kiritilgan.
  • www.aim.uz

Nisbat. Nisbat-fe’lning lug’aviy shakl hosil qiluvchi. Nisbat shakli harakat va holat bajaruvchiga munosabatini ko’rsatadi.

  • Nisabat turi quydagi:
  • aniq;
  • o’zlik;
  • majhul;
  • orttirma;
  • birgalik;
  • www.aim.uz

Aniq nisbat.

  • Aniq nisabat qo’shimchaga ega emas, ya’ni nol shaklli. Bajruvchisi aniq bo’lgan harakat yoki holatni bildirgan fe’l shakli aniq nisbat deyiladi: bildi, ko’rdi, so’radi, aytmadi, qaytmadi.
  • www.aim.uz

O’zlik nisbati.

  • O’zlik nisabti bajaruvchisi ustida amalga oshadigan harkat yoki holatni ifodalaydigan fe’l shakli o’zlik nisabati deyiladi.
  • www.aim.uz

-(-i)n: tashlan, ko’rin, yuvin, taran, so’kin, suyan, yutin, kiyin, artin, kavshan, o’pkala

  • -(-i)l tanil, ayril, qayril, bo’g’il, tug’il, qoril, yig’il,otil,qiynal, teshil, tikil.
  • www.aim.uz

Ayrim manbada o’zlikning –(i)sh shakli ham qayd etiladi: joylashdi, kirishdi, qorishdi.

  • O’zlik daraja shakli quyidagi fe’lga qo’shilmaydi:
  • 1) o’timsiz fe’l
  • 2) ba’zi o’timli fe’l
  • O’zlik nisbat shakli ba’zi fe’l o’zakdagi –la so’z yasovchisi bilan yaxlitlanib, bir butunlik hosil qiladi. Bunday fe’l aniq nisbat shaklida deyiladi.
  • www.aim.uz

Orttirma nisbat

  • Bajaruvchining ta’siri bilan boshqa shaxs yoki narsa tomonidan bajarilgan harakat yoki holatni bildiruvchi fe’l shakli orttirma nisbat shakli deyiladi.
  • www.aim.uz

Majhul nisbat.

  • Bajruvchisi noma’lum bo’lgan harakat yoki holatni ifodalovchi fe’l majhul nisbat deyiladi.
  • www.aim.uz

Birgalik nisbati.

  • Birdan ortiq bajaruvchi tomonidan birgalikda bajrilgan harakat yoki holatni ifodalaydigan fe’l shakli birgalik nisbati deyiladi va –(i)sh shakli orqali yasaladi: borishdi.
  • www.aim.uz

Fe’lning vazifa shakli 4 ta:

  • Kesim shakli (sof fe’l)
  • Ega, to’ldiruvchi shakli (harakat nomi)
  • Sifatlovchi-aniqlovchi shakli (sifatdosh)
  • Holat shakli (ravishdosh)
  • www.aim.uz

Buni ikkiga bo’lish mumkin:

  • Kesimlik shakli: zamon, shaxs-son, mayl, bo’lishli-bo’lishsizlik;
  • Nokesimlik (kesimdan boshqa vazifaga xoslangan) shakli; ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi
  • www.aim.uz

Download 402 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish