Mustaqil ish 10. Ichki yonuv dvigatellari. Reja 1- ichki yonuv dvigatellari tarixi 2- ichki yonuv dvigatellari turlari va ishlashi

MUSTAQIL ISH
10. Ichki yonuv dvigatellari.
Reja
1- ICHKI YONUV DVIGATELLARI tarixi
2- ICHKI YONUV DVIGATELLARI turlari va ishlashi
3-Ichki yonuv dvigatelining tarkibiy qismlari.
Issiqlikni ishga aylantirishda foydalaniladigan qurilmalar issiqlik dvigatellari deyiladi. Ularga ichki yonuv dvigatellari, bug‘ va gaz turbinalari kiradi. Issiqlikdan texnologik foydalanish turli xil texnologik jarayonlarni amalga oshirishda bevosita qizdirish (yoki sovitish) jarayonlari uchun issiqlikdan foydalanishga asoslangan. Isitish va sovitish jarayonlarini amalga oshirishda qo‘llaniladigan qonunlar issiqlik uzatish bo‘limida bayon qilingan.
ICHKI YONUV DVIGATELLARI
X1X asrlarning 70-80-yillarida mexanik ishning asosiy manbai bug‘ mashinasi hisoblanib, unda bosimi va temperaturasi past bo‘lgan bug‘ qo‘llanilgan.
Yoqilg‘i yonganda hosil bo‘lgan yuqori temperaturali gazlar bug‘ qozonlariga yuborilib, mahlum bir temperatura va bosimli bug‘ olingan. Yoqilg‘i issiqligidan bunday usuldan foydalanish bug‘-kuch qurilmalarining termik f.i.k.ni pasaytirishga olib kelgan. Shu sohada jahonning ko‘p mamlakatlaridagi olimlarning xarakati tufayli yangi dvigatelg‘ yaratildi. Bu dvigatelda yoqilg‘i yonishidan hosil bo‘lgan gazlar bevosita mashinaning porsheniga tahsir qiladi.
Silindrning porsheni ostida yoqilg‘i yondiriladigan mashinalarga ichki yonuv dvigatellari deb aytiladi. Bunday dvigatellarni yaratish mumkinligini birinchilardan bo‘lib Sadi Karno aytgan. 1824 yili Karno o‘zining “Olovning xarakatlantiruvchi kuchi xaqida mulohazalar” nomli asarida quyidagi fikrlarni keltirgan: “Menimcha havoni nasos yordamida siqib, uni yopiq bir idishga o‘tkazish lozim, u yerga esa qandaydir mexanizm yordamida yoqilg‘ini yuborish kerak, keyin gazlarga porshenga tahsir etish imkoniyatini yaratish kerak”.

Karnoning g‘oyalari keyinchalik to‘liq ro‘yobga chiqdi. 1860 yili frantsuz mexanigi Lenuar gazda ishlaydigan ichki yonuv dvigatelini yaratdi. Bu mashinada ishchi jism dastlab siqilmasligi tufayli uning f.i.k. past bo‘ladi. Shu sababli u mashina keng tarqalmadi. 1862 yili yana bir frantsuz muhandisi Bo-de-Roshe Karno g‘oyalariga yaqin bo‘lgan dvigatelga patent oldi. 1877 yili nemis muhandisi Otto Bo-de-Roshe taklif qilgan printsiplariga asosan ishlaydigan benzinli dvigatelni qurdi.
1897 yili nemis muhandisi Dizelg‘ kerosinda ishlaydigan yuqori siqish darajasiga ega bo‘lgan dvigatelni ishlab chiqdi. Bu dvigatelda havo kompressor yordamida siqilib silindrga purkalgan. Rus muhandislari ham shu sohada katta ish qildilar. 1893 yili Mamin neftda ishlaydigan yuqori bosimli dvigatelini ixtiro qildi. 1898 yili Peterburgdagi Nobel zavodida neftda ishlaydigan dvigatel qurildi. 1903 yili shu zavodda birinchi marta kemalar uchun og‘ir yoqilg‘ida ishlaydigan dvigatelg‘ ishlab chiqarildi. 1904 yili rus muhandisi G.V.Trinkler kompressorsiz dvigatelni qurdi. Bu dvigatelda yoqilg‘i avvalo o‘zgarmas hajmda, keyin esa o‘zgarmas bosimda yondirildi. Yoqilg‘i aralash yonadigan bunday dvigatelg‘ xozir ham keng qo‘llanilmoqda. Shunday qilib 40-50 yil ichida yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan ichki yonuv dvigatellari yaratildi. Barcha zamonaviy porshenli ichki yonuv dvigatellarini quyidagi uch guruhga bo‘lsak bo‘ladi:

1. 
   yoqilg‘i o‘zgarmas hajmda yonadigan;
   
2. 
   yoqilg‘i o‘zgarmas bosimda yonadigan;
   
3. 
   yoqilg‘i aralash yonadigan: o‘zgarmas hajmda va o‘zgarmas bosimda.
   

Porshenli ichki yonuv dvigatellarining ideal sikllarini termodinamik tadqiqotida quyidagi kattaliklar aniqlanadi: siklga keltirilgan va olib ketilgan issiqlik miqdori; ishchi jismning siklning xarakterli nuqtalaridagi asosiy parametrlari; siklning termik f.i.k. Har qanday ichki yonuv dvigateli siklini tasvirlovchi kattaliklar quyidagilardir:
Siqish darajasi:
,

bu kattalik ishchi jismning boshlang‘ich solishtirma hajmini siqish oxiridagi solishtirma hajmiga nisbatini ifodalaydi;
Bosimni oshish darajasi:

,

bu kattalik izoxor issiqlik keltirish jarayonidagi boshlang‘ich va oxirgi bosimlar nisbatini ko‘rsatadi;
Dastlabki kengayish yoki izobar kengayish darajasi:



Bu kattalik izobar issiqlik keltirish jarayonidagi bosimni va oxirgi hajmlar nisbatini ko‘rsatadi.
2-reja
Yonilgʻi turiga qarab, Ichki yonish dvigateli suyuq va gazmison yonilgʻida ishlaydigan, silindrning yangi yonuvchi aralashma bilan toʻlish usuliga koʻra, 4 taktli va 2 taktli, yonilgʻi va havodan yonuvchi aralashma tayyorlash usuliga karab, aralashma silindrdan tashqarida va silindr ichida tayyorlanadigan xillarga bulinadi.
Yonuvchi aralashma silindrdan tashqarida, yaʼni karbyuratorda tayyorlanadigan Ichki yonish dvigateli karbyuratorli dvigatel, silindr ichida tayyorlanadigani dizel deb ataladi. Karbyuratorli Ichki yonish dvigatelida ish aralashmasi sham (svecha) elektrodlari orasida hosil boʻladigan elektr uchquni bilan, dizellarda esa silindrda siqib qizdirilgan havoga yonilgʻi purkash yoʻli bilan oʻt oldiriladi.
Ichki yonish dvigateli 1, 2, 4, 6 va h. k. silindrli boʻladi. Bir silindrli, 4 taktli, karbyuratori Ichki yonish dvigateli quyidagicha ishlaydi (rasm): kirititish taktida (A) havo tozalagich / orqali havo oʻtib, karbyurator 2 da u yonilgʻiga aralashadi va yonuvchi aralashma hosil qiladi; bu aralashma kiritish klapani 3 orqali silindr 6 ga kiradi, qisish takti (£)da yonuvchi aralashma 0,8—2 Mpa gacha siqiladi, 200—400 gacha qiziydi. Porshen 10 yuqori chekka nuqta (yu.ch.n.)ga 20—40° (tirsakli valning aylanish burchagi) yetmasdan aralashma sham 4 dan oʻt oladi. Porshen yu.ch.n.ga yetgach, aralashma tekis yona boshlaydi. Gazlar bosimi 3—6 Mpa ga, temperaturasi esa 2200° gacha yetadi. Kengayish (ish) takdi (V)da porshen gaz bosimi taʼsirida pastga harakatlanib, shatun 7 vositasida tirsakli val 8 ni aylantiradi. Gaz bosimi 0,3—0,4 MPa, temperaturasi esa 900—1200° gacha pasayadi. Chiqarish takti (G) da chiqarish klapani 5 porshen pastki chekka nuqta (p.ch.n.)ga 30—60° yetmasdan ochila boshlab, yu.ch.n.dan 10—28° oʻtgandan keyin yopiladi. Demak, Ichki yonish dvigatelining bir ish siklida tirsakli val ikki marta aylanadi, shundan yarim aylanish gazlarning porshenga taʼsiri hisobiga, qolgan bir yarim aylanish zalvar massa (maxovik) 9 ning inersiya kuchi hisobiga yuz beradi. Silindrlar soni qancha koʻp boʻlsa, Ichki yonish dvigateli shuncha tekis ishlaydi, tirsakli val ham shuncha ravon aylanadi. Toʻrt taktli dvigatelda ish sikli porshenning toʻrt yoʻli (takti)da, ikki taktli dvigateley esa ikki yoʻlida bajaradi.
Karbyuratorli Ichki yonish dvigatelining ish sikli paytida val katta (3000—7000 ayl/ min) tezlikda aylanishi mumkin, poyga avtomobillari va mototsikllarida val 15000 ayl/min va bundan ham tez aylanadi. Toʻrt taktli karbyuratorli Ichki yonish dvigateli 600 kVt (800 o.k.). Porshenli aviatsiya dvigatellari 1100 kVt (1500 o.k.) gacha quvvat hosil qiladi.
Ichki yonish dvigatelini takomillashtirishda quvvatini borgan sari oshira borish, avtomobillarda karbyuratorli dvigatellar oʻrniga dizellarni koʻproq qoʻllash, har xil yonilgʻi bilan ishlaydigan dvigatellar yaratish va b. tadbirlarni amalga oshirishga harakat qilinmoqda.
3-reja

Ichki yonuv dvigatelining tarkibiy qismlari.

Avtomobillar paydo bo'lishi bilan insoniyat uzoqqa qadam tashladi, chunki endi uni engish kerak emas uzoq masofalar piyoda yoki otda, mashinangizga qulay tarzda o'tirish va istalgan joyga borish kifoya. Bu dvigatelning afzalligi ichki yonish, aylantiradi issiqlik energiyasi mexanikaga. Ichki yonuv dvigateli nima ekanligini, u qanday ishlashini va ichki yonish dvigatellarining qanday turlari mavjudligini aniqlash vaqti keldi.
Birinchi dvigatel benzinda paydo bo'lgan, shuning uchun u eng ko'p ko'rib chiqiladi. U uzluksiz ishlashini ta'minlaydigan bir nechta mexanizmlardan iborat.

1. 
   Silindr bloki. Bu quyma temir (ba'zan alyuminiy) konstruktsiya bo'lib, uning ichida silindrsimon teshiklar mavjud. Blokning pastki qismida krank mili o'rnatilgan va silindrlarda pistonli birlashtiruvchi novdalar mavjud. Silindr bloki ko'plab qismlarni qo'llab-quvvatlaydi, shuningdek ajralmas qismi yonish kameralari.
   
2. 
   krank mexanizmi. Birlashtiruvchi rodlar va krank milidan iborat. Birlashtiruvchi novdalar pistonlar tomonidan boshqariladi va shunga mos ravishda ular krank milini silkitadi, bu esa keyinchalik momentni volanga va qo'zg'alish mexanizmlarining boshqa qismlariga uzatadi.
   
3. 
   Silindr boshi va vaqtni belgilash. Bu butun gaz taqsimlash jarayoni uchun mas'ul bo'lgan mexanizm. Unda eksantrik mili, kameralar va klapanlar mavjud. Mil krank mili tomonidan boshqariladi va klapanlarning to'g'ri oraliqlarda ochilishi va yopilishiga olib keladi. Vaqtni belgilash ishi krank mili ishi bilan aniq sinxronlashtiriladi.
   
4. 
   Asosiy qismlarga qo'shimcha ravishda, har qanday dvigatelda sovutish tizimi, moylash, shuningdek, karbüratör, dizel yoki inyeksiya bo'lishi mumkin bo'lgan quvvat manbai mavjud, bundan tashqari, benzinli dvigatelning ishlashi uchun ateşleme tizimi talab qilinadi. distribyutor yoki modul, shuningdek, yuqori voltli kabellar va shamlar.
   

Xulasa: