Moddalar va energiya almashinuvi



Download 55 Kb.
bet1/2
Sana30.12.2021
Hajmi55 Kb.
#89162
  1   2
Bog'liq
Moddalar va energiya almashinuvi


Moddalar va energiya almashinuvi

REJA


1.Moddalar va energiya almashinuvi haqida umumiy tushuncha

2.Assimilyaziya va dissimilyaziya jarayonlari.

3.Oqsilar yoglar va uglevodlar almashinuvi.

4.Vitaminlar.

5.Energiya almashinuvi.
Odam tashqi muhitdan ovqat va suv qabul qilishi,organizimda uning o’zgarishi,hazm qilinishi,hosil bo’lgan qoldiq moddalarning tashqi muhitga chiqarilishi moddalar almashinuvi deb ataladi. Ovqat tarkibidagi organik moddalning kimiyoviy,mehanik,termik o’zgarishi natijasida ulardagi potentsial energiya issiqlik,mexanik va elektr energiyasiga aylanadi. Hosil bo’lgan energiya hisobiga to’qimalarva organlar ish bajaradi,hujayralar ko’payadi, ularning eskirgan tarkibiy qisimlari

yangilanadi yosh oganizim o’sadi va rivojlanadi.Ana shu energiya hisobiga odam tana haroratining doimiyligi taminlanadi

Shunday qilib, moddalar va energiya almanashinuvi bir biriga chambarchas bog’liq. Tirik organizmda moddalar va energiya almashinuvi uzluksiz davom etibturadi, yani moddalar va energiya almashinuvi tirik organizmning yashash belgisi hisoblanadi. Tirik organizmning fiziologik hususiyati bo’lgan bu jarayonlar materiya va energiyaning saqlanish qonuni asosida o’tadi. Bunda moddalar va energiya yo’qolmaydi, balki bir turdan ikkinchi turga aylanadi.

2.Moddalar almashinuvi bir-biriga chambarchas bog’liq bo’lgan ikki jarayon,yani assimilyatsiya va dissimilyatsiya orqali o’tadi. Bular anobolizm va katobolizm deb ham ataladi.

Ovqat moddalari tarkibiy qisimlarining hujayralarga o’tishi assimilyatsiya yoki anabolizm debataladi. Bu jarayon natijasida hujayralarning tarkibiy qismlari yangilanadi, ular ko’payadi. Organizm qancha yosh bo’lsa, unda assimilyatsiya jarayoni shuncha faol o’tadi. Bu esa yosh organizmning o’sishi va rivojlanishini ta’minlaydi

Hujayralar eskirgan tarkibiy kismlarining parchalanishi (emirilishi) dissamilyatsiya yoki katabolizm deb ataladi. Buning natijasida energiya hosil bo’ladi va bu energiya assimilyatsiya jarayoni uchun sarflanadi. Dissimilyatsiya jarayoni natijasida hosil bo’gan qol diq moddalar ayirish organlari orqali tashqariga chiqariladi (karbonat angidrit, suv, azot qoldiqlari va boshqala).

Shunday qilib, odam organizmida assimiliyatsiya va dissimi-lyatsiya jarayonlari bir-biriga bogliq holda davom etadi. Soglom bo’gan katta odamlarda bu ikkala jarayonlar bir-biriga teng muvoza-natda bo’ladi. Yosh organizimda assimilyatsiya jarayoni ustunroq bo’-lib, buning natijasida o’sish va rivojlanish ta’minlanadi. Keksa odam-lar organizmida esa dissimilyatsiya jarayoni ustun bo’ladi. Shuning uchun ham keksalarning terisi salqin bo’lib, yuzlarida ajin paydo boladi, tana muskulari o’shashib, ularning hajmi kichirayadi va qorni osilib qoladi. Ogir kasalliklar vaqtida dissimilyatsiya jarayoni kuchayadi. Shuning uchun, hatto yosh odamning rangi so’liydi, terisi quriydi, yuzida ajinlar paydo bo’ladi, muskullari bo’shashadi, tana massasi kamayadi.

Demak, organizmda assimilyatsiya va dissimilyatsiya jarayonlari uzluksiz davom etadi. Ilmiy tadqiqotlarda aniqlanishiga qo’ra, odam tanasidagi har xil to’qima va tarkibiy qisimlarning yangilanish muddati turlicha bo’ladi. Masalan, jigar to’qimasi va qon zardobining oqsillari 20 kun davomida butunlay yangilanadi, tana muskularining oqsillari 180 kunda yangilanadi. Umuman odam tanasidagi hamma to’qimalar tarkibidagi oqsilarning yarmi har 80 kun davomida yangilanib turadi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, qaysi bir to’qima va organ qanchalik faol ish bajarsa, harakat qilsa, uning tarkibiy qisimlari yangilanshi shunchalik tez sur’atlarda bo’ladi. Binobarin, jismoniy mehnat, fizkultura va sport mashgulotlari odam tanasidagi to’qimalarning tez yangilanishi, organizmning yosh, soglom va tetik saqlanishiga olib keladi.

3.Oqsillar almashinuvi. Oqsillar, ya’ni proteinlar odam organizmining sogligi, normal o’sishi va rivojlanishida muhim rol o’ynaydi. Ular organizmda ikki xil fiziologik vazifani o’taydi: plastik va energetik. Oqsillarning plastik ahamiyati shundan iboratki, ular barcha hujayralar va to’qimalarning tarkibiy qisimga kiradi, ya’ni hujayralarning eskirgan qisimlari yangilanib turishadi va ularning ko’payishiga asosiy rol o’ynydi.

Oqsillarning energetik vazifasi shundan iboratki, ular organizmda kislorod ishtirokida oksidlanib, parchalanadi va o’zidan energiya ajratadi. 1g. oqsil parchalanganda 4,1kkal energiya ajratadi. Bu energiya odam tanasi haroratining doiymiyligini saqlash, ichki organlarning normal ishlashini ta’minlash, odamning harakatlanishi va har xil ishlar bajarish uchun sarflanadi.

Oqsillar aminokislotalardan tuzilgan. Ular molekulasi tarkibida 20 ta aminokislota bo’ladi. Ularning 10 tasi almashtirib bo’maydigan-eng zarur (lizin, triptofan, gistidin, metionin, treonin, leytsin, izoleytsin, valin, tsistein, fenilalanin) aminokislotalardir. Ular organizmda bahsqa moddaladan sintes qilimaydi. Qolgan 10 tasi almashtirish mumkin bo’gan aminokislotalardir. Oqsillar molekulasidagi aminokislotalar soniga qarab, ikki hil bo’ladi: sifatli va sifatsiz oqsillar. Sifatli oqsillar tarkibida yuqorida qo’satilgan 10 ta almashtirib bo’maydigan aminokislotalarning hammasi bo’ladi.Sifatli oqsillar hayvon mahsulotlarida (go’sht, tuhum, baliq, ikra, sut, va sut mahsulotlarida)bo’ladi. Sifatsiz oqsillar tarkibda almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalarning ba’zilari bo’lmaydi.Shuning uchun ham ular sifatsiz oqsilar deb ataladi.

Sifatsiz oqsillar o’simlik mahsulotlaridabo’ladi (non, kartoshka, makkajo’xori, no’xat, mosh, loviya, guruch, kabilarda).

Shuni olohida qayd qilish kerakki, bolalar organizmining o’sishi va rivollanishi uchun ularning ovqat tarkibidagi oqsillarning 80-90 %i sifatli (go’sht, baliq, tuxum, sut) bo’lishi kerak. Kattalar ovqati tarkibdagi oqsillarning 50 %i sifatli va 50 %i sifatsiz bo’lishi mumkin. Katta odam kundalik ovqatining tarkibida 80-120g oqsil bo’lishi kerak.


Download 55 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish