Микробиологик лаборатория юқимли касалликларга ташхис қўйиш даволаш ва профилактика ишларини олиб бориш учун микроорганизмларниниг хусусиятларини ўрганади

ВИРУСЛАРНИНГ ТОЗА ПРЕПАРАТЛАРНИ ОЛИШ УЛАРГА АНТИЗАРДОП ТАЙЁРЛАШ ВА ДЕАГНОСТИКА УСУЛЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ
Режа.

1. 
   Микробиологик лаборатория жихозлари
   
2. 
   Микробиологик текшириш усуллари
   
3. 
   Бактерияларниниг соф културасини ажратиб олиш.
   
4. 
   Экиш техникaси.
   

Микробиологик лаборатория қуйидагилардан иборат бўлиши керак.

1.Лаборатория хонаси.
2.Бокс ва бокс олди хонаси.
3.Микробиологик ошхона-озуқа мухитларини пишириш учун мўлжалланган хона.
4.Ювиш хонаси.
5.Стирилизатсия хонаси.
6.Препарат тайёрлаш хонаси.
7.Қабулхона-анализларни рўйҳатга олиш ва уларниниг жавобини бериш учун хона.
8.Вибари хонаси-хайвонларни боқиладиган жой
9.Омборхона.
Текшириш материаллари-Йиринг,томоқ ва бурундан олинган суюқлик,эксудат, сийдик ва бошқалар.
Бактериологик микробиологияда ишлаш қоидалари.
1.Иш тартиби ва қоидаси билан танишганларгагина лабораторияга рухсат этилади.
2.Лабораторияда ишловчилар ичак инфексияси ва бошқа инфексияларга эмланишлари лозим.
3.Лабораторияда махсус кийимда бўлиш лозим.
4.Хар бир лаборатория ходими шахсий гигиена қоидаларига риоя қилиши иш столини тоза тутиши лозим.
5.Келтирилган барча текшириш материалллари зарарли деб қаралиши ва ахсус патнусларга қўйилиши лозим.
6.Текшириш материали келтирилган идиш диззенфексияловчи моддалар билан зарарсизлантирилиши лозим.
7.Келтирилган текшириш материали махсус журналларга ёзилиши тартиб рақами қўйилиши лозим.
8.Зарарли материални бир идишдан бошқасига қўйиш фаўат дизенфексия модда устига бажарилиши лозим.
9.Иш тугагач аввал стол усти еғиштирилиб сўнг эса қўл зарарсизлантирилади иш тугагач зарарли материал зарарсизлантирилади иш тугамаган бўлса махсус шкафда қолдирилиши лозим.
Микробиологик текшириш усуллари

1. 
   Микробиология бактериологик текшириш усули текшириш материалларини озуқа мухитга екиш соф културасини ажратиб олинади ва шу микробларнинг хоссалари ўрганилади.
   
2. 
   Микроскопик усултекшириш материалидан суртма препарат тайёрланиб бўйаб микроскоп остида кўрилади. Бу усулда микробларнинг марфалогияси аниқланади.
   

Бактериологик лабораторияни ташкил қилиш ва уларни жихозлаш принциплари.
Лаборатория қуйидаги асбоблар: биологик, иммерсион, қўшимча мосламали ёруғлик берувчи, фазо контраст мослама, люминесцентли микроскоп, термостат, стиреллаш учун асбоблар автоклаф, қуритиш шкафи. рН-метрлар, дистилланган сув тайёрлайдиган асбоблар яни дистилятор, аналитик тарозилар, филтирлайдиган асбоб, холодилниклар, пахта докали пробкалар таййорлайдиган аппарат, асбоблар тўплами (бактериологик қовузлоқлар, пинцет ва бошқалар), лаборатория идиши (пробиркалар, колбалар, петри касачалари, флаконлар, ампулалар пастер пипеткаси ва бошқалар.)Лабораторида микроскопик препаратларни бўяш учун алоҳида жой ажратилган бўлади. Бу ерда бўёқлар еритмаси, спирт, кислоталар, филтр қоғоз ва бошқалар мавжуд. Ҳар бир иш жойи газ ёки спиртли горелкалар ва дизенфкция еритмаси солинган шиша идишлар билан таминланган. Кундалик иш учун лабораторияда етарли миқдорда озиқли муҳитлар, кимёвий реактивлар, диагностик препаратлар ва бошқа керакли нарсалар бўлиши зарур.
Микроорганизмларни ўстириш, стериллаш ва бошқа микробиологик мақсадларда қўлланиладиган асбоблар.
1. Термостат. Бу асбобда иссиқлик бир ҳил даражада сақланиб туради. Кўп микроорганизмларниниг кўпайиши учун қулай температура 37˚ҳисобланади. Микроорганизмларни ўстириш учун фойдаланилади.
2.Қуритиш шкафи. Лаборатория идишлари ва бошқа материалларни стериллаш учун мўлжалланган.
3.Автоклаф. Бу асбоб буғ ва босим билан стериллашга мўлжалланган.
4.Холодилъниклар. Микроорганизмларни, озиқли муҳитни, қон вакцина, зардоб ва бошқа биологик жихатдан актив препаратларни 4˚С атрофида сақлаш учун фойдаланидади.
Стериллаш
Стериллаш-вегетатив шаклдаги микроорорганизмлар ва уларнинг турли материаллардаги спорасини тўлиқ йўқ қилишдир. Стериллаш физикавий усуллар билан амалга оширилади:1)юқори температура таъсири остида;
2) ултра бинафша нури билан;
3)Механик йўллар билан яъни бактериал филтрлар орқали ҳамда кимёвий усуллар билан стерилланади.
Стериллашнинг физикавий усуллари. 1. спиртовка ёки газ горелкаси алангасида қиздириш. Бу усулдан асосан бактериологик қовузлоқ,пинцетларни стериллаш учун фойдаланилади.
2.Қайнатиш йўли билан стериллаш. Бу усул билан буюм ва ёпғич ойналар шунингде бошқа айрим буюмлар стерилланади. Улар стерилизаторга солинади ва устидан сув қуйилади. Сувни юмшатиш ва қайнаш температурасини ошириш учун бикорбанат натрийнинг 1-2% ли эритмаси қўшилади. Сўнг 30мин давомида қайнатилади.
3.Қуритиш иссиқлик билан стериллаш ёки қуритиш шкафида қуруқ ҳаво орқали стериллаш. Бу усул 165-180˚С гача қиздирилган ҳавонинг микроорганизмларни ўлдириш бактериосид ҳусусиятига асосланган. Юқори температурада пахтали пробка, идиш ўралган қоғозлар бироз куйиб, жигарранг ёки қора рангга айланади. Паст температурада эса узоқвақт стериллашга тўғри келади. Қуруқ иссиқлик билан шиша идишлар: Петри косачаси, пробирка, пипетка ва бошқалар стерилланади.
4. Автоклафда буғ билан босим остида стериллаш. Бу энг самарали стериллаш усулларидан бири бўлиб, фақатгина микробиология амалиётида эмас, балки клиник медицинада ҳам кенг тарқалган. Автоклафда ишлаш учун махсус қўлланма ва хавфсизлик қоидаларига қаттий риоя қилиш лозим.Кўпчилик озиқли мухитлар 1 атм босимида 15-20 мин, углеводлар ва озиқли муҳитлар 0,5 атм да 15 мин, микроб тушган материалларни зарарсизлантириш учун 1,5 -2 атм босимида 20-25 мин давомида стерилланади.
Озиқли муҳитлар
Микробиологияда турли мураккаб ёки оддий бирикмалардан ташкил топган, бактерия ва бошқа микроорганизмларни лаборатория ва ишлаб чиқариш шароитида кўпайтириш учун қўлланиладиган муҳитга озиқли муҳит деб аталади. Хар бир озиқли мухит қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: маълум микроорганизмларнинг кўпайиши учун барча керакли моддалар осон ўзлаштириладиган шаклда, қулай намликда, ёпишқоқликда, рН да, изотоник ҳолатда ва тиниқ бўлиши керак. Ҳар бир муҳит таркибига кўра маълум усул билан стерилланади.
Озиқли муҳитда ўстирувчи омилларнинг борлиги катта аҳамиятга эга. Юмшоқ-қаттиқлигига кўра озиқли муҳитлар қаттиқ, суюқ ва ярим суюқ муҳитга 1,5-2% агар, ярим суюқ мухитга 0,3-0,7% агар қўшиш натижасида тайёрланади.
Электив озиқли муҳитлар турли хил, бошқа микрофлорали материалдан маълум турни ажратиб олиш ва уни тўплашга мўлжалланган. Маълум микробларга электив озиқли муҳитни яратишда, бу микробларнинг бошқа кўпчилик микроблардан фарқлантирадиган биологик ҳусусиятларига асосланган. Масалан, стафилококк натрий хлар тузининг консентратсияси юқори бўлган муҳитда яхши ўсади.
Бактерияларниниг соф културасини ажратиб олиш.
Озиқли муҳитда ўстирилган бир турдаги ёки бир хил бактериялар популяцияси соф култура деб аталади.Бир турнинг микроб култураси ёки биовари турли манбалардан ёки ҳар хил вақтларда бир манбадан ажратиб олинган бўлса, улар штаммлар деб номланади. Штамлар кўпинча номер ёки қандайдир белгилар билан белгиланади. Бактерияларнинг соф културасини диагностик бактериологик лабораторияларда, алохида ажратилган колониялардан қаттиқ ёки суюқ озиқли муҳити бўлган пробиркаларга қовузлоқ орқали экиб ажратиб олинади.
Қаттиқ озиқли мухитда бир турдаги ёки биовардаги бактериялар ўстирилганда, битта ёки бир неча бактерия хужайраларининг кўпайиши натижасида ҳосил бўлган айрим-айрим тўпламларига колониялар деб аталади.
Ҳар хил турдаги бактерияларнинг колониялари бир биридан ўзининг морфологияси, ранги ва бошқа белгиларига кўра фарқ қилади.
Бактериянинг соф култураси диагностик текширишлар ўтказиш учун ажратиб олинади. Бу эса, идентификатсиялаш, яэни ажратиб олинган бактерияларнинг қайси зотга, турга мансуб эканлигини аниқлаш демакдир. Бунга эса уларнинг морфологияси, ўсиши, биокимёвий ва бошқа ҳусусиятларини текшириш натижасида эришилади.
Бактерияларнинг морфологик белгилари турли усуллар билан бўялган ва бўялмаган препаратларни микроскоп остида ткҳекшириш билан ўрганилади.
Културал (ўсиш) ҳусусиятлари бактерияларнинг озиқага бўлган талабини, қаттиқ ва суюқ озиқли муҳитда ўсиш шароитини белгилайди. Бу хосалар эса колониялар морфологиси ва културанинг ўзига хос ўсиш хусусиялари бўйича аниқланади.
Бактерияларнинг зоти ва турлича идентификатсиялашда, колония ва култураларга турли ранглар берувчи пигментлар ҳам муҳим ахамиятга эга. Масалан, Staphylococcus aureus тилла рангли пигмент (тилла рангли стафилококк) ҳосил қилади.
Экиш техникaси.
Бактериологик қовузлоқ экиш учун энг қулай асбоб ҳисобланади. Бактерия културасини қайта экишда пробирка чап қўлга олинади. Ўнг қўл билан горелка алангаси устида. културали пробирка чап қўлга, бактериолгик қовузлоқ эса, ўнг қўлга олинади. Қовузлоқ горелка алангасида қизаргунга қадар қиздирилади. Пахтали пробка пробиркадан ўнг қўлнинг 4-5 бармоқлари билан кафтгача сиқиб бураб, чиқариб олинади ва пробирка оғзининг четлари алангада бироз қиздирилади. Қовузлоқ аста секин пробирка ичига киртилади, ички деворига теккизиб совутилади сўнг аста ҳаракат қилиб материал олинади. Шундан кейин пробиркадан олиниб яна пробирка четлари қиздирилади ва пробка билан беркитилади. Шундан сўнг қиялантирилган агарли пробиркага қовузлоқ билан екиладиган материал киритилади. Илон изи ҳаракати билан қиялатиб қўйилган агар юзасида материал тақсимланади. Қовузлоқ олингач, пробирканинг оғзи қиздирилади ва пробка билан беркитилади. Қовузлоқ газ горелка алангасида стерилланади ва штативга қўйилади. Экилган пробиркаларга экилган вақти материалнинг характери текшириш номери ёки културанинг номи ёзилади.
Петри косачасидаги озиқли агар юзасига стерилний тампон ёрдамида газон усулида экилади. Бунинг учун қопқоқ бироз очилади, тампон ёрдамида олинган материал муҳитнинг бутун юзасига суртилади. Экма инкубациясидан сўнг бактериялар бир текис униб чиқади.
Анаэроб бактерияларининг соф кулътурасини ажратиб олиш усуллари.
Текширилаётган материал ва турли микроорганзмлар аралашмасидан бактерияларнинг айрим турларини ажратиб олиш одатда ҳар қандай бактериологик текширишларнинг бирдан бир босқичи ҳисобланади.
Кўпчилик бактерияларнинг соф културасини ажратиш учун 2-3 кун вақт сарф бўлади.Соф културани ажратиш процессини бир неча босқичларга бўлиш мумкин:
Биринчи босқич. Олинган намуна петри косачасидаги озиқли агар юзасига стерилний тампон ёрдамида газон усулида экилади. Экилгандан сўнг косача ости юқорига қилиб айлантирилади ва унга ёзилади. У 37˚С да термостатга 18-24 соатга қўйилади.
Иккинчи босқич. Косачалар кўрилади, якка-якка жойлашган калониялар ўрганилади. Уларнинг шаклига, катта кичиклигига, қаттиқ ёки юмшоқлигига ва бошқа белгиларига аҳамият берилади. Соф културани ажратиш ва тўплаш учун битта ёки бир неча хил алоҳида жойлашган колонияларни қиялантирилган агарли ёки қандайдир бошқа озиқли мухитли пробиркаларга қайтадан экилади. Бунинг учун бошқа калонияларга тегизмасдан қовузлгоқ билан колониялар бир қисми олинади.
Учинчи босқич. Ажратиб олинган соф културанинг ҳусусиятлари қайд қилинади. Соф култура кўз билан кўрилганда бир текис ўсган бўлади. Шу културадан тайёрланган бўялган суртма микроскоп остида кўрилганда морфология тинкториал хусусияти жиҳатидан бир хил бўлган хужайралар кўринади.
Антибиотиклар
Антибиотиклар турли бактерия юқумли касалликларини даволашда қўлланилётган химиятерапевтик воситалар орасида асосий ўринни эгаллайди. Антибиотиклар келиб чиқиши, кимёвий тузилиши, бактерияга қарши таъсир механизми ва уларга сезгир бактериялар сонига таъсир доирасига кўра ва тор гуруппаларга бўлинади. Тор таъсир доирасига эга бўлган антибиотиклар билан бир қаторда кенг таъсир кучига эга бўлган антибиотиклар (тетрациклин, левомицетин ва бошқалар) ҳам қўлланилади.Антибиотикларга чидамли бактерияларнинг кенг тарқалганлиги учун беморни даволаш мақсадида аввалам бор ажратиб олинган қўзғатувчи шу антибиотикка чидамсизми йўқми, билган ҳолда дорини танлай билиш зарур.
Хозирги вақтда бактериялар антибиотикларга бўлган сезувчанлиги даражасига кўра тўртта гуруппага бўлинади.
1.Чидамсизлар
2.Ўртача чидамсиз
3.Ўртача чидамлилар
4.Чидамлилар
Диск усули бўйича бактериянинг антибиотикларга сезгирлигини аниқлаш.
Текширилаётган бактерия кулътураси газон билан озиқли агарли петри косачасига экилади, сўнгра пинцет билан маълум миқдорда антибиотиклар шимдирилган қоғоз дисклари бир ҳил оралиқда агар юзасига жойлаштирилади. Экилган косачалар 37˚С да бир кун давомида термостатда сақланади. Диск атрофидаги стафилококк кулътурасининг ўсиши тўхтаган зона диаметрига кўра, унинг маълум антибиотикларга бўлаган сезгирлиги белгиланади. Агар ўсишни тўхтатиш зонасининг диаметри 10 мм бўлса, кулътура кам сезгир, 10мм дан кўп бўлса-юқори даражада сезгир хисобланади. Дисклар бир антибиотикнинг ҳар хил концентратсияси билан шимдирилган бўлса, у ҳолда текширилаётган бактерия културасининг, препаратнинг энг кичкина дозасига бўлган сезгирлиги аниқланади.
Стафилококк келтириб чиқарган касалликларнинг микробиологик диагностикаси.
Йирингли инфексияларни кўпинча Miсrococcaceae оиласидаги staph, aureus турига кирувчи стафилококклар, баъзан staph. Epidermidis ва Staph. Saprophyticus қўзғатади. Бактериоскопик текширув. Текшириладиган материалдан бирламчи бактериоскопия учун суртма тайёрлаб, Грам усули билан бўяб, микроскоп остида кўрилади. Препаратларда граммусбат, тўда-тўда бўлиб, узум шингили шаклида жойлашганлиги кўрган пайтда стафилококк инфексиясининг дастлабки диагнозини қўйиш мумкин.Бактериологик текширув. Текшириладиган материал қовузлоқ ёрдамида, якка-якка колониялар олиш учун, косачадаги қонли агарга, тухум сариғли-еузли агарга экилади ва 37˚С да термостатда сақланади. Келгуси куни муҳитда ўсган колониялар текширилади. Қонли агарда гемолиз бўлган ёки бўлмаганлиги аниқланади. Тухум сариғли тузли агарда stsph. аureus тилла рангли, қабариқ, юмалоқ, хирароқ колониялар ҳосил қилади.Лецитиназа активлигига эга бўлган стафилококк колониялари атрофида садаф рангли хиралашган зоналар хосил бўлади.
Стафилококкнинг турини аниқ ҳал қилиш учун 2-3 та колония олиниб, қиялантирилган агарли пробиркаларга экилади ва унинг соф култураси ажратиб олинади кейинги куни уларнинг дифференциал хусусиятларини аниқлаш учун экма экилади. Плазмокоагулаза реаксиясини қўйиш. Икки марта суюилтирилган қон плазмаси 0,4 млдан пробиркаларга қўйилиб уларга битта қовузлоқ қўйиладиган стафилококкларнинг соф културасидан солинади ва 37˚С да термостатга қўйилади. 2,4 ва 27 соатдан сўнг тажриба натижалари аниқланади. Агар плазма коагулаза ферменти ажралиб чиқса, плазма ирийди.