Microsoft Word kartografiya doc

Tema: Kosmostan alınǵan súwretler hám olardan kartalar dúziwde paydalanıw
REJE:

1. 
   Kosmostan alınǵan súwretler hám olardıń qásiyetleri.
   
2. 
   Kosmik apparatlardan alınǵan súwretlerdiń klassifikaciyası
   
3. 
   Kosmik súwretlerdi deshifrovka qılıw (oqıw )
   
4. 
   Kosmik súwretten paydalanıw
   
5. 
   Kosmik izertlewlerdiń xalıq xojalıǵındaǵı áhmiyeti
   
6. 
   Kosmik súwretlerdin geografiyalıq izertlewlerdegi áhmiyeti
   
7. 
   Kosmik súwretlerdiń kartografiyadagi áhmiyeti
   

Paydalanǵan ádebiyatlar
Мирзалиев Т. Географик карта ва ундан фойдаланиш. Тошкент: «Ўқитувчи», 1977.
Мирзалиев Т. Картография. Тошкент: 1982.
Мирзалиев Т. Географик тадқиқотларда аэрокосмик методлар. Тошкент: 1984.
Мирзалиев Т. Космоснинг ҳалқ хўжалигидаги хизмати. Тошкент: «Меҳнат», 1987.
Kosmostan alınǵan súwretler hám olardıń qásiyetleri
Er maydanın kosmostan turıp úyreniwde kosmik súwretlerdiń áhmiyeti asa úlken bolıp tabıladı. Sol sebepli daslep kosmostan turıp súwret alıw, olardıń qásiyetleri hám de kosmik súwretlerdi oqıw usılları menen tanısıw kerek. Kosmostan turıp súwret alıw elektromagnit tolqınlardıń spektrina baylanıslı boladı.
Biziń jasap turǵan Jer, Quyashdan kiyatırǵan nurdi qabillap qalmastan ózi de nur tarqatıw qábiletine iye bolıp,-273 den joqarı temperaturada xam elektromagnit tolqınların tarqatadı. Jerdiń nur tarqatıwı hawa temperaturaǵa baylanıslı bolıp, tolqın uzınlıǵı 10 mkm ge jaqın bolǵan infraqızıl nurlanıwǵa teń.

62-súwret. Atmosferanıń erekic ótkezgishligi (tınıqlıq dárejesi).


Házirgi waqıtta infraqızıl nurlardıń eki diapazonından (3, 5 mkm hám 8-12 mkm) paydalanılıp atır. Nurlanıw energiyası temperaturaǵa baylanıslı bolǵanı ushın ob'ektlerdiń temperaturasın da anıqlaw múmkin. Quyash nurı menen isitilatin ob'ektlerdiń temperaturası sutka dawamında ózgerip turadı : azanda hám keshte erekic tómen, tús waqıtta erekic kóteriledi.
Sonday eken, infraqızıl nur járdeminde ob'ektlerdi súwretke alǵanda sol ayrıqshalıqlardı itibarǵa alıw zárúr eken. Odan tısqarı infraqızıl nurlar menen súwretke alıwda relefdiń ekspozitsiyasi, bazi bir terek hám ósimlik japıraqlarınıń úlkenkichikligi, ashıq suw háwizleriniń temperaturaları da itibarǵa alınadı. Kosmostan turıp súwretke alıw tek quyashdan keletuǵın nurga (jaqtılıqqa ) tiykarlanadı. Aspan bult penen oralǵan bolsa yamasa erek súwretke alıw zárúr bolıp qalǵan táǵdirde jasalma nurlanıwdan paydalanıladı.

63-súwret. Aerokosmik s’yomkada paydalanilatuǵın elektromagnit tolqınlar spektri
Nurlanıwǵa atmosfera daǵı ereki bóleksheleri, suw puwi, korbonat angidrid hám azan gazları, shań hám shańlar hám de atmosfera qatlamınıń qalıńlıǵı hám t. b. lar úlken tásir kórsetedi. Atmosferada elektromagnit nurları ulıwma yutilmaydigan uchastkalar bolıp, olardı «tiniqlik túńlikleri» dep júritiledi (62-súwret). Sonday eken, súwretke alıwda sol uchastkalardan paydalanıladı. Sonday uchastkalar eki bolıp, birinshisi kórinetuǵın hám infraqızıl nur (0, 1-1, 2 mkm) diapazonına tuwrı kelse, ekinshisi uzaqtaǵı infraqızıl nur (8- 13 mkm) diapazonına tuwrı keledi. Birinshisinen ápiwayı fotografik usılda hám televiziyalıq apparatları menen, ekinshisinen bolsa skanerli infraqızıl nur menen s’yomka qılıwda paydalanıladı (63-súwret).
Kosmik s’yomka nurları. Kosmostan turıp Jer maydanın súwretke alıwda fotografik, televiziyalıq hám fototelevizion usıllardan paydalanıladı. Hár bir usıldıń ayriqsha haqqındayatlari bar. Bul usıllardıń ishinde eń kóp qollanılatuǵını ápiwayı fotografik usıl bolıp, kosmik kemelerge yamasa jasalma joldaslarǵa ornatılǵan fotografik apparatlar járdeminde alınadı. Alınǵan súwret Jerge kosmik apparatlar járdeminde qaytıp túsedi yamasa konteynerlar arqalı jerge jiberiledi. Kosmostan alınatuǵın súwret ádetdegi samolyottan turıp s’yomka qılıw principine tiykarlanadı. Kosmostan turıp súwretke alıwda hár túrlı fotoapparat lardan paydalanıladı. Dáslepki waqıtlarda formatı 60 x 60, 70 x 70 mm li «Xassel’blad», «Pentakon» hám «Salyut» tipidagi, keyin bolsa formatı 70 x 70, 130 x 180, 300 x 300 mm li fotoapparatlardan paydalanılǵan. Uzaq aralıqtan, yaǵnıy planetalararo kosmik apparatlardan avtomatikalıq túrde súwretke alıwda erek aralıǵı 400 mm bolǵan fotoapparatlardan paydalanıladı. Sońǵı waqıtlarda Germaniyada «Karl-Tseys» kárxanasında islep shıǵarılıp atırǵan kóp zonalı MKF 6 M fotoapparatınan paydalanılıp atır