Ámeliy jumıs Ekologiyada qollanılatuǵın usıllar

Ámeliy jumıs - 1.
Ekologiyada qollanılatuǵın usıllar.
Jumıstıń maqseti: Dala ámeliyatı. Laboratoriyada tájriybe o`tkerip ko`riw.
Kerekli ásbap – úskeneler: Jazıwsız kartalar, reńli h’ám qara qaǵazlar, óshirgish., oqıw qollanba
Teoriyalıq material. Ekologiyalıq ilimiy-izertlewlerde ko`binese su`wretlew, salıstırıw, tájriybe hámde ekosistemalardı modellestriw usıllarınan paydalanadı. Su`wretlew, salıstırıw hám tájriybe usılları derlik barlıq biologiya pánleri paydalanatuǵın usıl bolıp esaplanadı. Ekologiyada tájriybe hám modellestiriw usıllarınan salıstırmalı ken` paydalanadı. Sonlıqtan da usı usıllar haqqında bir qansha beriwge háreket qılamız.
Tájriybe- izertlewshi tárepinen jaratılǵan jaǵdayda baratırǵan málim bir tábiyiy protsessti baqlaw bolıp tabıladı. Tájriybede belgili ob`ekt (individ, populyatsiya, biogeotsenoz) tásir etip atırǵan faktor ku`shinin` artıwı yamasa kemeywi u`lgi menen salıstırıladı. Tájriybe nátiyjeleri haqqında ko`rsetkishlerdi o`zgeriwge qarap juwmaq jasaladı. Bunın` ushın álbette u`lgi menen taqqoslash záru`r boladı. Tájriybe hesh qashan salıstırıwsız alıp barılmaydı.
İlimiy izertlew isleri laboratoriya hám dala sharayatlarında alıp barıladı. Dala sharayatında alıp barılatuǵın tájriybelergen mısal qılap tu`rli awıl xojalıq o`simliklerinler suwǵarıw, to`gin to`giw tásiri topraqqa hár turli usıllarda islew beriw menen o`n`imdarlıqtın` o`zgeriwi sonday-aq hár qıylı ekologiyalıq faktorlardın` haywanlar o`nimligine tásiri uqsaǵanlardı ko`rsetiw mu`mkin. Áne usınday, tájriybeler jabayı o`simlikler hám háywanlarda da alıp barıladı.
Ekologiyalıq ilimiy izertlew islerinde laboratoriya eksperimenti ken` jayılmaqta, sebebi laboratoriya jaǵdayında tábiyiy jaǵdayına tolıq tuwrı kelmeydi biraq tiri organizmlerdegi tirishlik protsessinin` geybir tárepleri laboratoriya sharayatında anıqlaw mu`mkin. Laboratoriya jaǵdayında alıp barılatuǵın ilimiy izertlew islerine mısal qılıp G.F. Gauzenin` infuzoriyalarda alıp barǵan tájriybelelrin ko`rsetiwge boladı. G.F.Gazenin infuzoriyalarda alıp barılǵan tájriybe nátiyjeleri tiykarında turler ortasındaǵı basekesin joǵaltıw ushın printsiplerin islep shıǵaradı.
Moddellestiriw. Tabiyat bir pu`tin sitema sıpatında qaralıp, onı u`yreniwde sistemalı usıldan paydalanadı. Model` álemdegi belgili hádiyseni abstrakt sáwlendiriwden ibarat bolıp, u`sı hádiysenin` aldınan aytıp beriw imkonını beredi. Ádette model` so`z benen yamasa grafikalıq tárizde sáwlelenedi. Biraq biz ushın muǵdarlıq maǵılıwmatlar kerek bolsa, onda statstikalıq hám tikkeley matematikalıq model` bolıw tiyis. Matematikalıq modellestiriw biologiyalıq hám ekologiyalıq hádiyselerdi anıq sıpatlaw keleshek izertlew rejelerin du`ziwde kerekli faktor sıpatında u`lken áhmiyetke iye.
Jumıstı orınlaw tártibi: Temanın` teoriyalıq mazmunı boyınsha izertlew usılların anıqlaw, tu`siniw tiykarlanǵan h’alda úyrenip shıǵıladı. Xananın` ekologiyalıq jaǵdayın baqlawlar tiykarında karta sızıladı.
Nátiyje h’ám juwmaqlar: kartadaǵı belgiler reńli qálemlerde belgilenip, juwmaqlar kúndelikli dápterlerge jazıladı.


Qadaǵalaw ushın sorawlar:
1. Ekologiyada qollanatuǵın laboratoriyalıq tájriybelerdi aytın`?
2. Xananın` ekologiyalıq kartasın du`ziw boyınsha tu`sindirin`?
3. Átirap –ortalıq hám ondaǵı hár-tu`rli faktorlardı u`yreniw?

Yillar	Aholi sonining o’zgarishi
1600	500 mln
1850	1 mlrd
1930	2 mlrd
1960	3 mlrd
1970	3,6 mlrd
2000	7 mlrd

Aholi o’sishi