Mavzusi bo'yicha bajargan Mustaqil ishi 2022 Buxgalteriya hisobining infarmatsion texnologiyalarga asoslangan va soddalashtirilgan shakillari

BNGʻ-81 gurujh talabasi
Xudoyberdiyev Dostonbekning
Buxgalteriya hisobi fanidan
"Buxgalteriya hisobining infarmatsion texnologiyalarga asoslangan va soddalashtirilgan shakillari" mavzusi bo'yicha bajargan
Mustaqil ishi

2022
Buxgalteriya hisobining infarmatsion texnologiyalarga asoslangan va soddalashtirilgan shakillari
Buxgalteriya hisobi - bu iqtisodiy hayot faktlarini kuzatish va hisobotlarni tayyorlash uchun ma'lum bir ketma -ketlikda va o'zaro bog'liqlikda xronologik va tizimli yozuvlar, sintetik va analitik buxgalteriya hisobini ta'minlaydigan axborot tizimini tashkil etish.
Buxgalteriya hisobining avtomatlashtirilgan shakli elektron kompyuterlardan foydalanishni nazarda tutadi. Buxgalteriya hisobining ikkita shaklini ta'minlaydigan soddalashtirilgan buxgalteriya shakli:
1. Kichik korxona mulkining buxgalteriya registrlarini ishlatmasdan, oddiy shakl, agar kichik korxonada kichik miqdordagi tijorat operatsiyalari amalga oshirilsa va iqtisodiy faoliyat mazmuni moddiy sohada bo'lmasa. ishlab chiqarish;
2. Korxona mol -mulkini hisobga olish uchun hisob -kitoblardan foydalanishni nazarda tutuvchi soddalashtirilgan shakl. Har bir hisob ishlatilgan hisoblardan biridagi operatsiyalarni qayd etish uchun ishlatiladi.
Buxgalteriya hisobining shaklini tanlash har xil sharoitlarga, shu jumladan korxona miqyosiga va buxgalteriya jarayonini avtomatlashtirish darajasiga bog'liq bo'lib, korxonaning hisob siyosati to'g'risidagi buyruq bilan tasdiqlanishi kerak.
Buxgalteriya hisobining shakli deb hisob registrlaridan foydalanishning ketma-ketligi va bajarilish texnikasini yuzaga chiqaradigan ma‘lum tizimga aytiladi. Registrlarning shakli va tuzilishi, sintetik va analitik hisob registrlarining o'zaro xronologik va sistematik bog'liqligi, yozuv ketma-ketligi va bajarilish texnikasi buxgalteriya hisobining shaklini aniqlaydigan asosiy belgidir.
Korxonalar faoliyati hisobi yuritilar ekan, bunda bir necha buxgalteriya hisob shakllaridan foydalanadi. Korxonada qo'llaniladigan hisob shakllarini tanlash quyidagi omillarga bog'liq bo'ladi - korxona hisob ishlarini hajmi ko'p yoki kamligiga va korxona buxgalteriya xodimlarining malaka va tajribalariga va hokazo.
Korxonada qaysi hisob shakli qo'llanilishidan qat‘iy nazar, O'zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to'g'risida»gi qonuniga to'liq amal qilinishi shart. Buxgalteriya hisobi shakllari quyidagi turlarga bo'linadi:
-memorial order shakli;
-bosh daftar shakli;
-jurnal order shakli;
-elektron-avtomatlashtirilgan shakl;
Kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda buxgalteriya hisobi metodologiyasi o'zgarmaydi, faqat axborotni qayta ishlash texnologiyasi o'zgaradi. Buxgalteriya hisobining bu shaklining asosiy afzalliklari birlamchi ma'lumotlarning bir martalik kiritilishi, foydalanuvchilarga kerakli ma'lumotlarni berish tezligidir
Buxgalteriya hisobi shakllari bir biridan quyidagi xususiyatlariga ko'ra farq qiladi:
1. Shakldagi registrlarning soni, vazifasiga ko'ra.
2. Registrlar tashqi ko'rinishiga ko'ra.
3. Registrlarda xronologik va tizimli yozuvlar aks ettirilishiga ko'ra.
4. Sintetik va analitik hisob ma‘lumotlarini birgalikda yozish tartibiga ko'ra.
5. Yozuvlarni yozish tartibi va texnika vositalarning qo'llash tartibiga ko'ra.
Buxgalteriya hisobining informatsion texnologiyalarga asoslangan shakli Buxgalteriya hisobining ushbu shakli elektron hisoblash mashinalarini qo'llashga asoslangan.
Hisoblash texnikalarining rivojlanishi, ularni iqtisodiyotning hamma sohalarda keng qo'llanilishi iqtisodiy samaradorlikga erishishning asosiy omillaridan biridir.
Buxgalteriya hisob ishlarini takomillashuviga erishish, ular samaradorligini oshirish maqsadida ishlarini mexanizatsiyalashtirish natijasida Buxgalteriya hisobining jadval – avtomatlashtirilgan shakli vujudga keldi. Hisob ishlarida EHMlaridan foydalanish yordamchi quyidagi imkoniyatlarni yaratiladi:
1. Hisob ishlari bilan band bo'lgan xodimlar soni qisqaradi.
2. Hisob xodimlari mehnat unumdorligi oshishiga erishiladi.
3. Hisob ma‘lumotlari qayta ishlanishi tezlashadi.
4. Hisob ma‘lumotlaridan foydalanishni operativligini ta‘minlanadi.
5. Moddiy javobgarlik ustidan nazoratni kuchaytirilishiga erishiladi.
6. Korxonalar mulkchilik saqlanishi ustidan nazorat kuchaytiriladi.
7. Hisob ishlari bilan bog'liq xarajatlar kamayishiga erishiladi.
Buxgalteriya hisobining jadval-avtomatlashtirilgan shakli asosida buxgalteriya hisobi usuli asosiy elementidan hujjatlashtirish yotadi. Ammo, shunga ahamiyat berish zarurki, hujjatlardagi ma‘lumotlarni guruhlash, umumlashtirish hisoblash mashinalari yoki kompyuterlar yordamida amalga oshiriladi.
Hozirgi vaqtda foydalanuvchilarning alohida ehtiyojlariga moslashtiriladigan va tashkilotlarda buxgalteriya hisobini ta'minlaydigan ko'plab kompyuter dasturlari ishlab chiqilgan. Buxgalteriya dasturlari hisoblar jadvalini, birlamchi hujjatlarning ekran shakllarini, jurnallarni, hisobotlarni, shuningdek, dastur konfiguratsiyasini ma'lum bir foydalanuvchining ehtiyojlari uchun, uning faoliyat ko'lamidan qat'i nazar o'zgartirishga imkon beruvchi vositalarni o'z ichiga oladi.
Avtomatlashtirilgan shaklda buxgalteriya hisobi korrespondentsiyasini to'g'ridan -to'g'ri xo'jalik operatsiyalari jurnaliga kiritish yoki birlamchi buxgalteriya hujjatlarini to'ldirish orqali amalga oshiriladi. To'ldirilgan birlamchi buxgalteriya hujjatlarini o'tkazishda hisoblarning korrespondentsiyasi avtomatik ravishda tuziladi. Yaratilgan hujjatning bosma shaklini olish imkoniyati ham amalga oshiriladi. Hisob-kitoblarning odatiy korrespondentsiyasiga asoslangan "standart operatsiyalar" deb nomlangan yozuvlarni joriy etish orqali xabarlarni joylashtirish imkoniyati mavjud. Malakali foydalanuvchi o'zi yaratgan yangi standart operatsiyalarni qo'shib, odatdagi operatsiyalar ro'yxatini sezilarli darajada kengaytirishi mumkin.
Hisob ishlari kompyuterlarda amalga oshiriladigan korxonalarda hisob ma‘lumotlari hisob registrlarida yoki hisoblash mashinalarini ma‘lumot tashuvchilarida saqlanadi, ya‘ni masalan, disketlarda. Buxgalter ish joylarini kompyuter bilan ta‘minlanishi avtomatlashtirilgan ish joylarini yaratilishiga asos bo'ladi.
EHMlardan hisob ishlarida foydalanish iqtisodiy samaralar bilan birga korxonalarda boshqarishning avtomatik tizimini yaratilishi bilan birga olib boriladi. Boshqarishning avtomatik tizimi korxonalar xo'jalik faoliyatini boshqarishdagi vazifalar kompyuterlarni qo'llash yordamida bajariladi.
Boshqarishning avtomatik tizimi (BAT) korxona xo'jalik faoliyati davomida yuzaga keladigan muammolar, vazifalarni operativ hal etishni tegishli choratadbirlar belgilanishini, qarorlar qabul qilinishini ta‘minlaydi. Shuningdek, choratadbirlarni amalga oshirilishi, qarorlar bajarilishi ustidan nazoratni operativligi ham BAT tizimi yordamida ta‘minlanadi.
Buxgalteriya hisobida hisoblash texnikasi vositalaridan foydalanish, natijasida vujudga kelgan, buxgalteriya hisobining jadval – avtomatlashtirilgan shakli kompyuter dasturlaridan foydalanishga asoslangan.
Kompyuterlarni hisob ishlariga mo'ljallangan dasturlari hisob registrlarini avtomatlashtirilgan tarzda tuzishga imkoniyat yaratadi. Buxgalteriya hisobining takomillashgan avtomatlashtirilgan shaklida asosiy bosqich buxgalteriya ma‘lumotlarini qayta ishlashdir. Ma‘lumotlarni qayta ishlash uchun kompyuterga kiritilishidan oldin, ma‘lumotlar qayta ishlashga moslashtirilishi lozim.
Avtomatlashtirilgan hisob shaklida hujjatlar aylanishi ham shu shaklga moslashgan holda tuzilishi lozim. Ma‘lumotlarni qayta ishlashga mo'ljallangan dasturlarni tayyorlash, ularni qo'llashga doir texnologik va qo'llash ko'rsatmalari ham ushbu shakldagi bosqichlardan hisoblanadi. Ishlab chiqilgan dasturga ko'ra, ma‘lumotlar hisoblash markazi (HM) yoki avtomatlashtirilgan ish joyida buxgalteriya xodimi turli mazmundagi hisob registrlarini oladi. Dasturda ishlab chiqilganiga ko'ra, bu hisob registrlari jurnalorderlar, vedomostlar, kitoblar, kartochkalar va boshqalar bo'lishi mumkin.
Xo'jalik yurituvchi subyektlar buxgalteriya hisobi qaysi shaklidan foydalanishni mustaqil ravishda belgilaydilar va bunda ular hisob-kitob ishlarini hajmi, hisob xodimlarini soni, malakasi va boshqa omillarni e‘tiborga oladilar.
Xo'jalik yurituvchi subyektlar xo'jalik faoliyatlari hisobini yuritishda buxgalteriya hisobining qaysi shakllaridan foydalanishlaridan qat‘iy nazar, O'zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to'g'risida»gi qonuniga va boshqa tegishli me‘yoriy hujjatlarga va ko'rsatmalariga rioya etishlari shart.