Mavzu: Yoruqlikni difraksiyasi Reja: I. Yorug'likning difraksiyasi: tavsif, qo'llanmalar, misollar II. Yorug'lik difraksiyasining qo'llanilishi Sirtdagi nuqsonlarni yoki sinishlarni aniqlash III

Qarshi davlat Unversiteti fizika –matematika fakulteti Informatika o’qitish metodikasi yo’nalishi 01855 guruh talaasi Quchqarov Shohzodning fizika tahlagan slayte

Mavzu: Yoruqlikni difraksiyasi
Reja:
I. Yorug'likning difraksiyasi: tavsif, qo'llanmalar, misollar
II. Yorug'lik difraksiyasining qo'llanilishi Sirtdagi nuqsonlarni yoki sinishlarni aniqlash
III. Difraksiya
Difraksiya - lotincha olingan bolib, "diffractus — singan" degan ma'noni anglatadi. Toʻlqinlarning harakat yoʻnalishida uchragan toʻsiqlarni aylanib o'tishi difraksiyadir. Har qanday toʻlqin harakatiga tegishli, toʻlqin uzunligi toʻsiq oʻlchamiga teng yoki undan katta boʻlsa, difraksiya hodisasi roʻy beradi. Tovush, yorugʻlik nuri, rentgen nurlari, elektronlar, neytronlar tarqalganda difraksiya hodisasi kuzatiladi. Yorugʻlik difraksiyasi, Zarralar difraksiyasi, Radio-toʻlqinlar difraksiyasi, Toʻlqinlar difraksiyasi, Elektronlar difraksiyasi, Rentgen nurlar difraksiyalari hisoblanadi.
Yorug‘lik nurining kichik tirqishrdan o‘tishi natijasida og‘ishiga yoki to‘siqni aylanib o‘tishiga 
difraksiya hodisasi deyiladi. 
Oddiy 
sharoitlarda 
yorug‘lik 
to‘lqinlarining 
difraksiya 
hodisasi 
kuzatilmaydi. 
Yorug‘lik 
difraksiyasini 
kuzatish uchun maxsus shart-sharoitlar 
yaratish zarur. Buning sababi, avvalo 
yorug‘likning to‘lqin uzunligi 

to‘siqlar 
(yoki tirqishlar) «a» o‘lchamlaridan ko‘p 
marta kichik bo‘lishidir. Shuning uchun 
difriksiyani, ya'ni yoritilganlikning oddiy 
tasvirdan farqlanishini kuzatish (geometrik 
optika asosida) to‘siqqa nisbatan katta l 
masofalarda
Difraksion panjara deb, biror tabiatli to‘lqinning tarqalishiga ta’sir etuvchi har qanday davriy (yoki davriylikka yaqin) tuzilmaga aytiladi. Eng sodda difraksion panjara shisha plastinkadan iborat bo‘lib, uning ustiga bo‘lish mashinasi yordamida bir qator parallel chiziqlar chizilgan. Amalda chiziqlar to‘siq vazifasini bajaradi. O‘qitish amaliyotida shisha difraksion panjaralardan tashqari replikalar deb yuritiluvchi metal panjaralardan jelatinda izlar nusxalar qoldirish yo‘li bilan hosil qilinadi. Sinib qolmaslik uchun jelatin nusxalar ikkita yassi parallel shisha plastinka orasiga qo‘yiladi. Keyingi vaqtda darslarda tekkan va ishlatilgan fotoplastinkalardan osongina tayyorlanadigan panjaralardan foydalana boshlandi. Bu plastinkalarning ustidan bo‘lish mashinasining keskichi vositasida ehtiyotkorlik bilan foto emulsiya qatlami olib tashlandi.Yoruq‘lik tinik uchastkalarining eni a, xira uchastkalarining eni b bo‘lgan shaffof difraksion panjaraga normal tushayotganda asosiy maksimumlarga yo‘nalish
,tenglikdan aniqlanadi, bundan
Yorug'likning difrakiyai - bu kichkina naraga yoki ekrandagi kichik tehikka urilganida yorug'lik nurlarining buzilihlariga berilgan nom. Uhbu hodiaga difraktiya nomini bergan va 1665 yilda bo'lib uni o‘rgangan
italiyalik Franchesko Mariya Grimaldi edi.
Yorug'lik nurini ushlab turadigan narsa yoki teshik milimetrning o'ndan bir qismigacha bo'lgan tartibda bo'lsa, rejalashtirilgan soya aniq emas. Aksincha, u geometrik soya bo'lishi kerak bo'lgan narsalar atrofida tarqaladi. Buning sababi shundaki, yorug'lik nurlari burilib, to'siqning chetlariga tarqaladi.