Mavzu: Xalq pedagogikasida milliy o‘yinlarning mazmuni va tarbiyaviy ahamiyati

Mavzu:Xalq pedagogikasida milliy o‘yinlarning mazmuni va tarbiyaviy ahamiyati

Reja:

Reja:

1. Xalq milliy o'yinlari — qadriyatlar timsoli

2.Bag'rikenglikni tarbiyalash uchun xalq o'yinlaridan foydalanish. Xalq o'yinlarining vazifalari

3. O'yin jarayoni va uning xususiyatlari

Askiyalar
Xalq milliy o'yinlari bir necha yo'nalishlarga ega
Aytishuvlar
Laparlar
Raqslar

Shuningdek, ular qatorida ajdodlardan meros bo'lib kelayotgan qator harakatli o'yinlar va sportga xos o'yinlar ham juda ko'p. Ularni quyidagi asosiy guruhlarga ajratish mumkin:

1.Kurashchilar
2. Ot o'yinlari (ko'pkari-uloq, poyga (yayov), qiz quvmoq, otdan ag'darish, chovg'on va h.k.).
3. Dorboz (dor ustidagi mashqlar, hazil va aytishuvlar).
4. Tosh (gir) ko'tarish.
5. Arqon tortishish.
6. Bilak kuchini sinash.
7. Harakatli o'yinlar (quloq cho'zma, eshak mindi, yelkada kurash, xo'rozlar jangi, chillik, poda to'p va h.k.).

Xalq milliy o'yinlari milliy qadriyatlar tarkibidagi xalqning eng sevimli ommaviy ma’naviy tadbirlaridan biridir. «Navro'z», hayit, to'ylar va turli xil an’anaviy marosimlar, udumlar qadimdan kurashsiz, ko'pkarisiz (uloq), poygasiz va boshqa ko'p milliy o'yinlarisiz o'tmagan. Bunday tadbirlar xalq og‘zaki ijodining barcha turlarida, dostonlarda ifoda etilgan. Ular ulug‘ allomalar Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Mirzo Bobur va undan keyingi o'tgan adiblar, shoirlaming asarlarida qiziqarli hamda to'la bayon etilgan.

• Xalq milliy o'yinlari milliy qadriyatlar tarkibidagi xalqning eng sevimli ommaviy ma’naviy tadbirlaridan biridir. «Navro'z», hayit, to'ylar va turli xil an’anaviy marosimlar, udumlar qadimdan kurashsiz, ko'pkarisiz (uloq), poygasiz va boshqa ko'p milliy o'yinlarisiz o'tmagan. Bunday tadbirlar xalq og‘zaki ijodining barcha turlarida, dostonlarda ifoda etilgan. Ular ulug‘ allomalar Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Mirzo Bobur va undan keyingi o'tgan adiblar, shoirlaming asarlarida qiziqarli hamda to'la bayon etilgan.
• Yaqin o'tmishda va ayniqsa, mustaqillik yillari davrida xalq milliy o'yinlarini o'iganish va ulami qayta tiklash bilan o'quvchi yoshlaming ma’naviy hamda jismoniy kamolotlarini taibiyalashda ulardan maqsadli foydalanish amalga oshirildi. Bu yoida madaniyat va san’at arboblari, taniqli olimlar M.Murodov, U.Qoraboyev, T.S.Usmonxo'jayev, J.Tosh- poiatov, R.Abdumalikov, F.N.Nasriddinov kabilaming xizmatlari g'oyat katta bo'ldi.
• .Shuningdek, ular qatorida ajdodlardan meros bo'lib kelayotgan qator harakatli o'yinlar va sportga xos o'yinlar ham juda ko'p. Ulami quyidagi asosiy guruhlaiga ajratish mumkin, ya’ni:
• 1. Kurashchilar (Buxoroga, Farg'onaga, Xorazmga va h.k.).'
• 2. Ot o'yinlari (ko'pkari-uloq, poyga (yayov), qiz quvmoq, otdan ag'darish, chovg'on va h.k.).
• 3. Dorboz (dor ustidagi mashqlar, hazil va aytishuvlar).
• 4. Tosh (gir) ko'tarish.
• 5. Arqon tortishish.
• 6. Bilak kuchini sinash.
• 7. Harakatli o'yinlar (quloq cho'zma, eshak mindi, yelkada kurash, xo'rozlar jangi, chillik, poda to'p va h.k.).
• Bunday o'yinlaming deyarli barchasi hoziigi davrdagi ommaviy bayramlar, musobaqalar va to'ylarda keng qo'llanmoqda. Ulaming mazmunlari xalqqa ma’lum. Shuningdek, ular ko'plab o'quv-uslubiy qo'llanmalar, monografiyalar ilmiy ommabop risolalaiga ham kiritilgan.
• Ba’zi bir taibiyaviy ahamiyatga ega bo'lgan harakatli o'yinlar umumta’lim maktablaming «Jismoniy tarbiya» dasturiga ham kiritilib, ular o'quvchi yoshlar orasida f ommalashmoqda. Qolaversa, T.S.Usmonxo'jayev, F.Xo'jayev
• va boshqa bir qator mualliflar tomonidan «Harakatli o'yinlar» (1963—1981), «1001 o'yin» (1991) kabi to'plamlar yaratilgan.

• Boshida ta’kidlanganidek, xalq milliy o'yinlarini o'iganish va amalda qoilash borasida katta tadbirlar amalga oshirildi. U.Qoraboyev tashabbusi bilan 1991-yil 25-aprelda Forish tumanida (Jizzax viloyati) ilk bor xalq milliy o'yinlari respublika musobaqasi tashkil etildi. Bunda Respublika Davlat sport qo'mitasi, Jizzax viloyati hokimligi, Jizzax DPI jamoasi katta faoliyat ko'rsatib, moddiy, moliyaviy va tashkiliy tadbirlami amalga oshirdi. Bunday o'yinlar har yili aprel, may oylarida yana Forishda takrorlandi. 1994—1996- yillarda o'tkazilgan bu o'yinlar «Xalq milliy o'yinlari respublika olimpiadasi» nomi bilan yuritildi.
• 1996-yil may oyida. Forish tumani markazi Yangiqishloq yaqinidagi QizUqir sayilgohida Sohibqiron Amir Temur tavalludining 660 yilligiga bag'ishlangan II respublika xalq o'yinlari olimpiadasi katta muvaffaqiyat bilan o'tkazildi. Unda 11 jamoa 9 tur hamda umumiy hisobda g'oliblikni qo'lga kiritish uchun maydonga tushdi. Musobaqani minglab jizzaxliklar qatori mamlakatimizning boshqa viloyatlaridan kelgan, shuningdek, AQSH, Norvegiya, Qozog'istondan tashrif buyuigan mehmonlar ham kuzatishdi. Olimpiadaning tantanali ochilish marosimida qatnashchilami O'zbekiston Davlat jismoniy tarbiya va sport qo'mitasi raisining birinchi o'rinbosari Shavkat To'laganov, Jizzax viloyat hokimi o'rinbosari Shirin Chilg'ashyev, Forish tumani hokimi Bostanqul Saidqulov tabrikladi. So'ngra Vatanimiz madhiyasi
• yangrab musobaqa bayrog‘i ko'tarildi.

• Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo, Surxondaryo, Jizzax, Namangan, Sirdaryo, Toshkent va boshqa viloyatlaming tog'li hududlari va yangi o'zlashtirilgan joylarida bo'layotgan katta to'ylarda kurash, ko'pkari-uloq, poyga va turli xil harakatli o'yinlar doimiy ravishda qo'llanilmoqda. Bu o'yinlar to'ylaiga fayz, baraka kiritish bilan biigalikda tomoshabinlar olqishiga sazovor boimoqda, ayniqsa, o'quvchi yoshlaming milliy o'yinlar, zamonaviy sport turiga qiziqishini tobora oshirmoqda.

• Agar ochiq havoda o'yinlarni 3-4 yoshli bolalar ishlatsa, unda boshlanishni kattalar talaffuz qiladi. Ular bolalarga rollarni tayinlashlari kerak. Bunday holda, bola o'z-o'zidan o'yin jarayonini yodlab oladi va vaqt o'tishi bilan kattalarning yordami kerak bo'lmaydi. Shunisi e'tiborga loyiqki, bolalar o'yinda keksa odamlar ishtirok etganda yaxshi ko'rishadi.
• Muayyan o'yinda ishlatiladigan barcha sanoq qofiyalarini, qo'shiqlari va she'rlarini yodlash o'z-o'zidan sodir bo'ladi. Qoida tariqasida, bola ularni butun umri davomida eslab turadi va keyinchalik o'z farzandlariga bilimlarini uzatadi.
• Bolalar uchun ochiq havoda o'tkaziladigan xalq o'yinlari ko'pincha sanoq qofiyalaridan iborat. Ular kichik she'rlar sifatida tavsiflanadi, ularning yordamida haydovchi tanlanadi. Ularning yordami bilan siz rollarni ham tayinlashingiz mumkin. Hisoblagichlar bolalar ijodining eng mashhur, rang-barang va ifodali turlaridan biridir.
• Kichik maktabgacha yoshdagi bolalar qofiyalarni sanashning ma'nosini tushunmaydilar, ammo tashvishlanadigan narsa yo'q. Ular tezda aytilgan baytlarni eshitadilar. Barcha e'tibor hisoblash tizimining o'ziga emas, balki yakuniy natijaga qaratiladi. Bu xotira, diqqat va eshitish qobiliyatining rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
• Ko'p ochiq havo o'yinlari qo'shiqlarni muayyan harakatlar bilan birlashtirishga asoslangan. Ular dumaloq raqs deb hisoblanadi. Bunday o'yinlarni ko'pincha bayramlarda topish mumkin. Ularning barchasi ritm va so'zlar bilan bog'liq. Qo'shiq xalq o'yinlari bilan chambarchas bog'liq.
• Xalq pedagogikasi go'daklikdan katta yoshgacha o'yinlarning ketma-ketligini aniqladi. Biroq, har qanday yoshdagi bolalar o'ynaydiganlar bor. Ushbu o'yinlarga "Yashirin va Qidir", "Mushuk va sichqoncha" va shunga o'xshash narsalar kiradi.

• Xalq o'yinlaridan foydalanish bolalarni bag'rikenglikka o'rgatishga yordam beradi. Ular ta'limning o'ziga xos manbai. Maktabgacha ta'lim muassasasida ochiq havoda o'tkaziladigan xalq o'yinlari ajdodlarimizning turmush tarzini, ularning turmush tarzi va urf-odatlarini o'z ichiga oladi.
• Dunyo xalqlari o'yinlari boshqa ta'lim usullari bilan birgalikda bag'rikenglikni shakllantirishning birinchi bosqichiga asos bo'lib xizmat qiladi. Ular bolaga ma'naviy va axloqiy tamoyillarni birlashtirib, ko'p qirrali shaxsga aylanishiga imkon beradi. Bag'rikenglik - insonni borligicha qabul qilish va u bilan o'zaro munosabatda bo'lish istagi.
• Bag'rikenglik tarbiyasi samarali bo'lishi uchun xalq o'yinlaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega:
• ta'lim jarayonida;
• dam olish paytida;
• teatr faoliyatida.
• O'yinlarni tanlashda quyidagilarni e'tiborga olish kerak:
• bolalarning yoshi va ularning xususiyatlari;
• jismoniy tayyorgarlik darajasi;
• maktabgacha yoshdagi bolalar soni; o'yinlar uchun shartlar.
• Bolalar uchun o'yin uning faoliyatining asosiy shakllaridan biridir. Shu sababli bag'rikenglikni shu tarzda tarbiyalash eng oson bo'ladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ochiq o'yinlar ufqni kengaytiradi va faol aqliy faoliyatni qo'zg'atadi.

• Xalq o'yinlari quyidagi vazifalarni hal qilishga imkon beradi:
• ritm tuyg'usini shakllantirish;
• raqsga tushish mahoratini oshirish;
• o'yin tasviriga ko'nikish qobiliyatini rivojlantirish;
• shaxsni shakllantirish;
• didni rivojlantirish;
• barcha aqliy jarayonlarni takomillashtirish;
• adabiy nutqning go'zalligini tushunish;
• Vatanga nisbatan hurmat tuyg'usini shakllantirish;
• hissiy sohani rivojlantirish;
• jismoniy sifatlarni va sog'lig'ini yaxshilash;
• xalq qadriyatlari va urf-odatlari bilan tanishtirish.

• Xalq o'yinlarining turlari
• Rossiya tashqi folklor o'yinlari juda xilma-xildir. Ular orasida dumaloq raqslar, raqslar va taniqli qo'lga kirituvchilar bor. Ularda eng yaxshi fazilatlar namoyon bo'ladi. Inson hayoti azaldan tabiat va atrofdagi dunyo bilan chambarchas bog'liq edi. Ilgari ko'plab xilma-xil hayvonlar o'rmonlarda yashagan.Ota-bobolarimizda dalada ishlash, ov qilish va savdo ob-havo sharoiti va tabiiy tsikl bilan bog'liq edi.

• O'yinlarni o'rganish
• Kichik maktabgacha va maktab ta'limi guruhining mashhur ochiq o'yinlari ko'pincha tadqiqotlarga duchor bo'ladi. A.M.Gorkiy bunday o'yin-kulgi dunyoviy donolik manbai deb hisoblagan.Maktabgacha ta'lim kontseptsiyalarida zamonaviy bolalar bog'chasini uzoq vaqt unutilgan, ammo juda tarbiyaviy o'yinlar bilan boyitish zarurligiga alohida e'tibor qaratilgan.
• Rus xalq o'yinlari birinchi bo'lib 1895 yilda nashr etilgan kitobda E.A.Pokrovskiy tomonidan to'plangan va qayta ishlangan. Uning nomi "Bolalar o'yinlari, asosan ruslar". Unda o'yin-kulgining mazmuni va ularning bola shaxsini shakllantirishdagi o'rni tasvirlangan.
• Olimlar azaldan ota-bobolarimizning eng qarama-qarshi urf-odatlari bolalar o'yinlarida aks etishini payqashgan. Ular sizga odamlarning donoligi va hayotiy tajribasini ochib berishga imkon beradi.

• Katta guruh maktabgacha tarbiyachilarining ekologik tarbiyasi uchun ochiq o'yinlar
• Rus xalqi azaldan tabiatga sezgir bo'lib kelgan. Ekologik ta'lim elementlari bo'lgan o'yinlar bolalarda bolalar atrofidagi dunyoga nisbatan mehrli va tejamkor munosabatni shakllantiradi. Ularning yordami bilan bolalar ham tabiat bilan tanishadilar. Shuning uchun ekologik ta'lim jarayonida siz ochiq havoda xalq o'yinlaridan xavfsiz foydalanishingiz mumkin. Ular ko'pincha hayvonlarning odatlariga, shuningdek, ularning turmush tarziga taqlid qilish bilan bog'liq. Bunday o'yinlarda jonsiz tabiatning namoyon bo'lishi ham mumkin. Ularning yordami bilan bolalarda atrofdagi dunyoga qiziqish paydo bo'ladi.
• Ekologik ta'lim elementlari bo'lgan xalq o'yinlari tufayli bolalar jonli va jonsiz tabiatni ajratib olishni o'rganadilar. Bularga "Mozai bobo", "Magistral bo'ylab yugurish", "G'ozlar" va boshqalar kiradi. Ushbu o'yinlar ochiq havoda o'tkazilishi juda muhimdir.

• Bir nechta xalq ochiq o'yinlari
• Qoidalari har kimga ma'lum bo'lmagan ko'plab mashhur ochiq o'yinlar mavjud. Ulardan biri - "Poyafzal yo'qolgan". Ushbu o'yin uchun siz 5-10 kishilik jamoani yig'ishingiz kerak. G'oya shundan iboratki, har bir kishi oyoq kiyimlarini echib, ularni yaxshilab aralashtirib, umumiy uyumga qo'yadi. Keyin, buyruqni kutib, bolalar oyoq kiyimlarini topishlari kerak. G'olib, bu vazifani birinchi bo'lib bajargan. Bolalar poyabzal izlashda bir-birlarini turtmasligi muhim.
• Ekologik ta'lim elementlarini o'z ichiga olgan yana bir o'yin - bu kichik qushlar. Uni o'ynab, bolalar navbatma-navbat o'zlariga yoqadigan qushni tasvirlashlari kerak. Bu ham ichki, ham shahar yoki o'rmon bo'lishi mumkin. Qolganlari bolaning qaysi qushni ko'rsatayotganini taxmin qilishlari kerak.
• "O'rmondagi ayiq" eng mashhur o'yinlardan biridir. O'rmon yirtqichi roli uchun bitta bola tanlanadi. U fitnaga ko'ra, o'z o'rmonini qo'riqlashi kerak. Boshqa ishtirokchilar unga yashirinib tushganda, u ularni ma'lum bir chiziqdan tashqariga chiqishiga yo'l qo'ymasligi kerak. Ayiq tomonidan ushlangan kishi o'yindan chetlatiladi.

• Barcha xalq o'yinlari, shu jumladan tashqi makon o'yinlari nihoyatda qimmatlidir. Ular haqida unutmaslik muhim. Ushbu o'yinlar ajdodlarimizning urf-odatlari, urf-odatlari va folklorlarini aks ettiradi. Ular shaxsiyatni shakllantiradi va bolaning ijobiy fazilatlarini rivojlantiradi. Ular ekologik ta'limda ham katta ahamiyatga ega. Bunday o'yinlar tufayli nutq tili ham yaxshilanadi, mantiq shakllanadi va bolalarning jismoniy tayyorgarligi darajasi yaxshilanadi. Ularni nafaqat maktabgacha ta'limga qo'shibgina qolmay, balki uyda ham qo'llash muhimdir.

Bugungi amaliy mashg’ulot haqidagi fikringizni quyidagi smayliklarda ifodalang.