Mavzu: Sinfdan tashqari ishlarni ishlarni rejalashtirish va unga qo`yilgan pedagogik talablar

Mavzu: Sinfdan tashqari ishlarni ishlarni rejalashtirish va unga qo`yilgan pedagogik talablar mavzusi bo`yicha tayyorlagan

Mavzu: Sinfdan tashqari ishlarni ishlarni rejalashtirish va unga qo`yilgan pedagogik talablar

• Reja:
• Kirish.
• 1. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish usullari.
• 2. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar mazmuni, shakli va uslublari.
• 3. Sinfdan tashqari ishlarni tashkil qilishda tashkilotchining ish metodikasi.
• Xulosa
• Foydalanilgan adabiyotlar
K i r i s h
• Tarbiya har bir insonning xayotda yashashi jarayonida orttirgan saboqlari va intellektual salohiyatlarini ijobiy koʼnikmasini oʼzgalarga berish jarayoni.
• Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasida tarbiyaviy tadbirlarni takomillashtirish zaruriyati, alohida taʼkidlangan: siyosiy tuzumiing oʼzgarganligi, yangicha iqtisodiy munosabatlarning shakllanib borishi, tarbiyaviy ishni yaxshilashda davr talabiga javob beradigan yangicha tamoyillari g`oyalar, ish uslubiyatlarini ishlab chiqish hamda oʼqituvchining ijodkorlik faoliyatinn qaytadan qurmoq lozimdir.
• Tarbiyaviy ishlarga yangicha munosabat mustaqillik maʼnaviyati negizi asosida hukumat qarorlarida, xalq taʼlim tizimidan islohotlarda olimlar va ijodkor oʼqituvchilarning izlanishlarida oʼz aksini topmoqda.
• Birinchi Prezidenimiz I.A.Karimov oʼzining «Oʼzbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari» komil risolasida shunday deb yozgan yedi:
• «Xalqimizning kelajagi uchun suvday, havoday zarur boʼlgan bunday sohalarga birinchi va yeng katta xomiy – davlatning oʼzi. Maʼnaviyat juda nozik tarbiyaviy soha buni oʼzbilarmonlikka tashlab qoʼyib boʼlmaydi».
«Maqsadimizga yerishishimiz, yangi jamiyat qurishimiz, siyosatda ham, iktisodda ham, maʼnaviyat sohasida ham barcha islohotlarning taqdiri oʼsib kelayotgan yosh avlodga bog`liq».
• «Maqsadimizga yerishishimiz, yangi jamiyat qurishimiz, siyosatda ham, iktisodda ham, maʼnaviyat sohasida ham barcha islohotlarning taqdiri oʼsib kelayotgan yosh avlodga bog`liq».
• «Yurtiga, Vataniga muhabbat, insonparvarlik tuyg`ulari xalqimizning qon-qoniga singib ketgan azaliy xususiyatdir. Ana shu noyob insoniy fazilatlarni asrab, avaylash va yanada takomillashtirish farzandlarimizni ozod va demokratik Oʼzbekistonning munosib oʼg`il qizlari yetib tarbiyalash masalasi, maʼnaviyat yuzasidagi ishlarimizning asosiy yoʼnalishini tashkil yetmog`i lozim».
• Oʼzbekistonning uzluksiz taʼlim tizimidagi barcha oʼquv muassasalari yosh avlodga milliy istiqlol mafkurasini shakllantirishda, maʼnaviyatni milliy merosimiz bilan birgalikda, yosh vatanparvarlarni tarbiyalashda yangacha ish uslublari asosida ijodiy yondashmoqdalar.
• 1
• Oʼzbekiston Respublikasining istiqlolga yerishuvi hamda oʼz mustaqil siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy yoʼliga yega boʼlishi, xalq xoʼjaligining turli sohalarida, jumladan xalq taʼlimi tizimida ham oʼsib kelayotgan yosh avlod taʼlim-tarbiyasi bilan borliq jarayonini qayta koʼrib chiqishni taqozo yetmokda.
• Hozirgi paytda, fan va madaniyatning yeng soʼnggi yutuqlari asosida kelajagimiz boʼlgan yosh avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va uslublarini izlash nihoyatda zarurdir.
• Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining «Maʼnaviyat va maʼrifat» jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish toʼg`risida»gi farmonida koʼrsatilganidek, jamiyatda yuksak maʼnaviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni boy madaniy merosimiz, tarixiy anʼanalarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g`oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirish avvalo komil insonni shakllantirishning yeng zamonaviy va qulay yoʼnalishlarini topib joriy yetishga bog`liq. Ushbu Konsepsiya ham xuddi shu maqsadda, shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga yoʼnaltirilgan.
• Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirish avvalo komil insonni shakllantirishning yeng zamonaviy va qulay yoʼnalishlarini topib joriy yetishga bog`liq. Ushbu Konsepsiya ham xuddi shu maqsadda, shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga yoʼnaltirilgan.
• Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi boʼlgan barcha g`oyalar qaytadan koʼrib chiqilishi, asosiy yeʼtibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida toʼplangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo yetadi.
• Tarbiyaviy ishlar huquq-tartibot organlari, ijodiy uyushmalar, Davlat va nodavlat jamg`armalar, qoʼmitalar va tashkilotlar bilan hamkorlikda olib boriladi.
• Maktabning oʼquvchilar bilan olib boradigan oʼquv mashg`ulotlaridan tashqari xilmag`xil taʼlim-tarbiya ishlari sinfan tashqari ishlar nomini olgan. Sinfdan tashqari ishlar maktab taʼlim-tarbiya jarayonining tarkibiy qismi oʼquvchilarning boʼsh vaqtlarini yoʼlga qoʼyish formalaridan biridir.
• Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar shaxsni har tomonlama kamol toptirish va uni hayotga aktiv faoliyatga tayyorlash uchun keng imkoniyatga yega. Bu ishlar bolalarning qiziqishlariga muvofiq tarzda koʼngillilik asosida tashkil qilinadi. Oʼquvchilar sinfdan va maktabdan tashqari ishlarda oʼzlarini qiziqtiradigan mashg`ulotlarni tanlab olishadi a ulard mustaqil tashabbuskorona ishtirok yetishadi.
Maktab va maktabdan tashqari muassasalarning tashkiliy ishlarini, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning barcha qirralarini hisobga olishni talab yetmoqda. Sinf va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Mazkur muammoni ijobiy hal yetish uchun sinfdan va maktabdan tashqari, tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar boʼlishi lozim:
• Maktab va maktabdan tashqari muassasalarning tashkiliy ishlarini, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning barcha qirralarini hisobga olishni talab yetmoqda. Sinf va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Mazkur muammoni ijobiy hal yetish uchun sinfdan va maktabdan tashqari, tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar boʼlishi lozim:
• – pedagoglar va oʼquvchilar oʼrtasida oʼzaro xurmat munosabatlarini shakllanganlikning oʼziga xos anʼana vositalariga tayanish;
• ulg`atgan inson shaxsini tarbiyada oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bola, oʼsmir va yosh yigitning betakror va oʼziga xosligini hurmatlash, ijtimoiy huquqini yeʼtiborda tutish zarur.
Og`zaki ish usullari. Turli axborotlar, majlislar, yertalabki yig`inlar, maoruzalar, kitobxonlar konferensiyalari, munozaralar, uchrashuvlar, og`zaki gazetalar, radiojurnallar.
• Og`zaki ish usullari. Turli axborotlar, majlislar, yertalabki yig`inlar, maoruzalar, kitobxonlar konferensiyalari, munozaralar, uchrashuvlar, og`zaki gazetalar, radiojurnallar.
• 2. Amaliy ish olib borish usullari, turli joylarga sayyohtlar, sport musobaqalari, olimpiada, iztoparlar ish foaliyati, yosh tabiatshunoslar toʼgaraklari, shanbaliklar.
• 3. Koʼrgazmali ish usullari. Maktab muzeylari, urush va mehnat qahramonlari xonasi, yangi kitoblar koʼrgazmalari.
• Tarbiyaviy ish pedagogdan butun qolibiliyatini ishga solishni, tinmay izlanishni taqozo yetadi. Chunki kelajak avlod tarbiyalangan, uyushgan, axil, jonajon Vatanimizning haqiqiy fuqarolari boʼlishlari lozim.
• Sinfdan va maktabdan tashqari tashkil qilingan ishlar – oʼquvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatni toʼldiradi. Ularning dunyoqarashini toʼg`ri shakllanishiga, axloqiy kamol topishiga koʼmaklashadi. Nazariy bilimlarni amaliyot, ishlab chiqarish bilan chambarchas bog`lanishiga zamin yaratadi.
Fuqarolik faoliyati oʼz davlati oldidagi huquq va burchlarini tan olishni, jamiyat belgilagan yashash va axloq meʼyorlariga ongli rioya yetishni, mehnat va jamoada faollikni, maʼnaviy yetuklikni barqaror yetadi:
• Fuqarolik faoliyati oʼz davlati oldidagi huquq va burchlarini tan olishni, jamiyat belgilagan yashash va axloq meʼyorlariga ongli rioya yetishni, mehnat va jamoada faollikni, maʼnaviy yetuklikni barqaror yetadi:
• – islohotlarning taqdiri va samarasi uchun javobgar, yurtimizning yertangi kuni va istiqboli uchun fidoyi shaxslarni shakllantirish borasida ustuvor davlat siyosati yurituvchi;
• – siyosiy onglilik va ijtimoiy faollik, yaʼni davlatning ichki va xalqaro siyosatini tushunish va idrok qilish. Vatanparvarlik va baynalmilallikni his yetish, ijtimoiy siyosiy hayotda faol qatnashishga shay turish;
• – xalq, davlat oldidagi fuqarolik burchi, yaʼni qonunchilik tamoyillarini, oʼzining Vatan, mahalla, oila oddidagi huquq va burchlarini bilishi, ularga qatʼiy amal qilishi. Qonunchilikning buzilishiga murosasiz munosabatda boʼlish;za yetishga koʼmaklashadi.
• Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar shaxsni har tomonlama kamol toptirish va uni hayotga aktiv faoliyatga tayyorlash uchun keng imkoniyatga yega. Bu ishlar bolalarning qiziqishlariga muvofiq tarzda koʼngillilik asosida tashkil qilinadi. Oʼquvchilar sinfdan va maktabdan tashqari ishlarda oʼzlarini qiziqtiradigan mashg`ulotlarni tanlab olishadi a ulard mustaqil tashabbuskorona ishtirok yetishadi.
• Maktab va maktabdan tashqari muassasalarning tashkiliy ishlarini, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning barcha qirralarini hisobga olishni talab yetmoqda. Sinf va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi.
•
Mazkur muammoni ijobiy hal yetish uchun sinfdan va maktabdan tashqari, tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar boʼlishi lozim:
• Mazkur muammoni ijobiy hal yetish uchun sinfdan va maktabdan tashqari, tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar boʼlishi lozim:
• – pedagoglar va oʼquvchilar oʼrtasida oʼzaro xurmat munosabatlarini shakllanganlikning oʼziga xos anʼana vositalariga tayanish;
• ulg`atgan inson shaxsini tarbiyada oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bola, oʼsmir va yosh yigitning betakror va oʼziga xosligini hurmatlash, ijtimoiy huquqini yeʼtiborda tutish zarur.
• Sinfdan tashqari ishlarni toʼla qamrab olgan toʼgaraklar bir necha xilda boʼlishi mumkin:
• a) fan toʼgaraklari;
• b) mohir qoʼllar toʼgaraklari;
• v) duradgorlik toʼgaraklari;
• g) sport toʼgaragi;
• d) badiiy xavaskorlik toʼgaragi.
•
• Maktabda tarbiyaviy ishlarni aniq rejalashtirmasdan uning mazmuni, shakl va usullarini aniqlamasdan, maʼlum bir tizimga solmasdan turib koʼzda tutilgan maqsadga yerishish qiyin.
• Sinfdan tashqari ishlarning tarbiyaviy taʼsiri koʼp darajada oʼquv jarayonini tashkil yetish saviyasiga hamda oʼquvchilar jamoachining xilma-xil ishlarni qanday yoʼlga qoʼyishga bog`liqdir. Sinfdan tashqari faoliyat majburiy dastur bilan chegaralanmaydi, balki yoshlari har xil oʼquvchilarni ihtiyoriy ravishda birlashtiradi.
• Ularning tashabbusi asosida ishlarni amalga oshiradi, fanga qiziqtiradi, ularni xalqning madaniy hayoti muhitiga olib kiradi.
•
• 1. Oʼquvchilarni har tomonlama yetuk, barkamol qilib tarbiyalash masalalarini muvaffaqiyatli hal yetish, ularda faol hayotiy mavqeni shakllantirish, oʼzlashtirish va bilim sifatini oshirish koʼp jihatdan kuni uzaytirilgan guruhlarining samarali ishlashiga bog`liqdir. Sinfdan va maktabdan tashqari tashkil qilingan ishlar oʼquvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatini toʼldiradi. Ularning dunyoqarashi, toʼg`ri shakllanishiga, axloqiy kamol topishiga koʼmaklashadi. Nazariy bilimlarni amaliyot ishlab chiqarish bilan bog`lanishiga zamin yaratadi.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarga rahbarlik qiluvchi tashkilotchilarning vazifalari ham koʼp qirralidir. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning tashkilotchisining vazifalariga quyidagilar kiradi:
• Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarga rahbarlik qiluvchi tashkilotchilarning vazifalari ham koʼp qirralidir. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning tashkilotchisining vazifalariga quyidagilar kiradi:
• Darsdan tashqari tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va amalga oshirishni nazorat qilish.
• Oʼquvchilarning sinfdan va maktabdan tashqari koʼp qirrali ishlarni oʼquvchilar tashkilotlari sinf faollari yordamida yoʼlga qoʼyish.
• Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar yoʼnalishiga bevosita rahbarlik qilgan holda oʼqituvchilar, sinf rahbarlari, ota-onalari, sinf faollariga uslubiy yordam koʼrsatish.
• Umummaktab va maktablararo oʼtkaziladigan yeng muhim tarbiyaviy tadbirlarda qatnashish.
• Oʼquvchilarning boʼsh vaqtlarini tashkil qilishda tarbiya va madaniyat muassasalari hamda jamoatchilik kuchidan keng foydalanish. Bu borada tashkilotchilar faolligini uchta asosiy tomonini koʼrish mumkin: tashkilotchilik, uslubiy va maʼmuriy.
Oʼquvchi atrofini oʼrab turgan vositalar, yaxshi-yomon odatlar, oʼkituvchilar, maktabning muhiti, oʼquvchilar tarbiyasini toʼg`ri, ongli ravishda oʼrganish va qabul qilish. Sinfdan tashqari ishlarni toʼla qamrab olgan toʼgaraklar bir necha xilda boʼlishi mumkin:
• Oʼquvchi atrofini oʼrab turgan vositalar, yaxshi-yomon odatlar, oʼkituvchilar, maktabning muhiti, oʼquvchilar tarbiyasini toʼg`ri, ongli ravishda oʼrganish va qabul qilish. Sinfdan tashqari ishlarni toʼla qamrab olgan toʼgaraklar bir necha xilda boʼlishi mumkin:
• Toʼgarak turlari:
• Fan toʼgaraklari.
• Mohir qoʼllar.
• Duradgorlik.
• Sport musobaqalari.
• Badiiy havaskorlik.
• Koʼrib chiqilishi, asosiy yeʼtibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida toʼplangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo yetadi.
Tarbiyaning bosh maqsadi yosh avlodni maʼnaviy, axloqiy tarbiyalashda xalqning boy, milliy maʼnaviy anʼanalarga, urf-odatilari hamda qadriyatlariga asoslangan samarali tashkiliy ishlarni amalda ishlab chiqishdir.
• Tarbiyaning bosh maqsadi yosh avlodni maʼnaviy, axloqiy tarbiyalashda xalqning boy, milliy maʼnaviy anʼanalarga, urf-odatilari hamda qadriyatlariga asoslangan samarali tashkiliy ishlarni amalda ishlab chiqishdir.
• Maktabdan tashqari taʼlim muassasalarining toʼgarak qatnashchilari ongida yuksak maʼnaviy axloqiy fazilatlar mujassamlashgan boʼlishi kerak. Toʼgarak qatnashchilarini doimiy ravishda fan va madaniyatning soʼnggi yutuqlaridan xabardor qilib turish, ular ongini ijodiy ishlar va tarbiyaviy tadbirlar bilan band qilish oʼrin tutadi. Toʼgarak qatnashchilarida mustaqillik tushunchasi shakllangan boʼlishi, ular davlatimiz ramzlarini, madhiyasini, urf-odatlarimizni yaxshi bilish kerak.
Maktabdan tashqari taʼlim oʼqishlariga, hohishlariga asoslangan holda darsdan boʼsh vaqtlarda oʼquv tarbiya jarayonini toʼldiradi va quyidagi yoʼnalishlar boʼyicha toʼgarak qatnashchilariga talablar qoʼyilishi kerak:
• Maktabdan tashqari taʼlim oʼqishlariga, hohishlariga asoslangan holda darsdan boʼsh vaqtlarda oʼquv tarbiya jarayonini toʼldiradi va quyidagi yoʼnalishlar boʼyicha toʼgarak qatnashchilariga talablar qoʼyilishi kerak:
• Vatanga muhabbat, komil inson tarbiyasi;
• Estetik taʼlim;
• Sayyohli yoʼnalishi boʼyicha toʼgaraklarga qatnashish.
• Ekologik taʼlim yoʼnalishi boʼyicha toʼgaraklar;
• Oʼquvchilarni maʼnaviy axloqiy yoʼnalishi boʼyicha;
• Xuquqiy taʼlim yoʼnalishi boʼyicha;
• Texnik ijodkorlik yoʼnalishi boʼyicha;
• Istiqlol bolalari va isteʼdodli yoshlar;
• Iqtisodiy taʼlim.
Xulosa
• Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirish avvalo komil insonni shakllantirishning yeng zamonaviy va qulay yoʼnalishlarini topib joriy yetishga bog`liq. Ushbu Konsepsiya ham xuddi shu maqsadda, shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga yoʼnaltirilgan.
• Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi boʼlgan barcha g`oyalar qaytadan koʼrib chiqilishi, asosiy yeʼtibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida toʼplangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo yetadi.
• Tarbiyaviy ishlar huquq-tartibot organlari, ijodiy uyushmalar, Davlat va nodavlat jamg`armalar, qoʼmitalar va tashkilotlar bilan hamkorlikda olib boriladi.
Maktabning oʼquvchilar bilan olib boradigan oʼquv mashg`ulotlaridan tashqari xilmag`xil taʼlim-tarbiya ishlari sinfan tashqari ishlar nomini olgan. Sinfdan tashqari ishlar maktab taʼlim-tarbiya jarayonining tarkibiy qismi oʼquvchilarning boʼsh vaqtlarini yoʼlga qoʼyish formalaridan biridir.
• Maktabning oʼquvchilar bilan olib boradigan oʼquv mashg`ulotlaridan tashqari xilmag`xil taʼlim-tarbiya ishlari sinfan tashqari ishlar nomini olgan. Sinfdan tashqari ishlar maktab taʼlim-tarbiya jarayonining tarkibiy qismi oʼquvchilarning boʼsh vaqtlarini yoʼlga qoʼyish formalaridan biridir.
• Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar shaxsni har tomonlama kamol toptirish va uni hayotga aktiv faoliyatga tayyorlash uchun keng imkoniyatga yega. Bu ishlar bolalarning qiziqishlariga muvofiq tarzda koʼngillilik asosida tashkil qilinadi. Oʼquvchilar sinfdan va maktabdan tashqari ishlarda oʼzlarini qiziqtiradigan mashg`ulotlarni tanlab olishadi ularda mustaqil tashabbuskorona ishtirok yetishadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
• «Oʼzbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», «Barkamol avlod – Oʼzbekiston taraqqiyotining poydevori» – Toshkent: Sharq, 1997-65 b.
• Karimov I.A. «Oʼzbekiston kelajagi buyuk davlat». Toshkent: Oʼzbekiston 1992-62 b.
• Karimov I.A. «Yangi uyni qurmay turib, yeskisii buzmang» – Toshkent: Oʼzbekiston 1993. – 24 b.
• Karimov I.A. «Ozod va obod Vatan, yerkin va faravon hayot-pirovard maqsadimiz». 8-jild. – Toshkent: Oʼzbekiston, 2000.
• «Axloq-odobga oid hadis namunalari». – Toshkent: Fan, 1990, – 72 b.
• A.Avloniy. «Turkiy Guliston yoxud axloq» (nashrga tayyorlovchi Xoliqov L.) –Toshkent: Oʼqituvchi, 1992. 160 b.
• Inomova K.M. «Oilada bolalarning maʼnaviy-axloqiy tarbiyasi» –Toshkent: Fan, 1999, – 151 b.
8. Kaykavus. «Qobusnoma». – Toshkent: Oʼqituvchi 1986, – 118 b.
• 8. Kaykavus. «Qobusnoma». – Toshkent: Oʼqituvchi 1986, – 118 b.
• 9. Musurmonova O. «Oila maʼnaviyat-milliy g`urur». – Toshkent: Oʼqituvchi. 1999, – 200 b.
• 10. Munavvarov A.K. «Oila pedagogikasi». – T.: Oʼqituvchi, 1994, – 112 b.
• 11. Ochilova M. Ochilova N. «Oʼqituvchi odobi». – Toshkent: Oʼqituvchi, 1993\7. – 136 b.
• 12. Ochilova M. «Axloqiy tarbiya». – Toshkent: Oʼqituvchi, 1979, – 232 b.
• 13. Joʼrayev A.J. Tarbiyaviy darslarni oʼtish. T.: “Oʼqituvchi”, 1994.
• 14. Mirqosimov M. Maktabni boshqarishning nazariy va pedagogik asoslari. T.: 1996 y.
• 15. Frolov P.T. Yosh direktor maktabi. T.: “Oʼqituvchi”, 1991.
• 16. Joʼrayev A. Tarbiyaviy darslar oʼtish. T.: “Oʼqituvchi”, 1994.
• 17. Safo Ochil. Mustaqillik maʼnaviyati va tarbiya asoslari. T.: “Oʼqituvchi”, 1995.
• 18. Mahkamov U. Ahloq-odob saboqlari. T.: “Fan”, 1994.