Mavzu: Shifrlash jadvallari. Sehrli kvadratlarni qo’llash. Trisemus shifrlash jadvali

Mavzu: Shifrlash jadvallari. Sehrli kvadratlarni qo’llash. Trisemus shifrlash jadvali

Sehrli kvadrat deb, katakchalariga 1 dan boshlab sonlar yozilgan, undagi har bir ustun, satr va diagonal bo‘yicha sonlar yig‘indisi bitga songa teng bo‘lgan kvadrat shaklidagi jadvalga aytiladi. Sehrli kvadratga sonlar tartibi bo‘yicha belgilar kiritiladi va bu belgilar satrlar bo‘yicha o‘qilganda matn hosil bo‘ladi.

Sehrli kvadrat – qadimgi Xitoy tarixiga borib taqaladi. Afsonalarga ko‘ra Yu imperatori boshqaruvi vaqtida (bizning asrimizdan 2200 yil ilgari) Xuanxe (Sariq daryo) suvi ostidan toshbaqa suzib chiqadi va bu toshbaqa ustidagi toshi(pansiri)da maxfiy ierogliflar chizilgan bo‘lib (1(a) - rasm), keyinchalik bu belgilar «lo-shu» atamasi bilan nomlangan (1(b) - rasm).

XI asrga kelib sehrli kvadrat bilan Hindiston, keyinchalik esa Yaponiya olimlari shug‘illanishgan. Yevropaga sehrli kvadrat haqida ma’lumotlar XV asrdan yetib kelgan.

Sehrli kvadrat yig‘indisini topish quyidagi tartibda amalga oshirildi: . Shuning uchun dioganallar (qator va ustun ham) yig‘indisi ga teng. Quyidagi jadvalda mumkin bo‘lgan nxn jadvallarning yig‘indisi ko‘rsatilgan.

n tartibi	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
M(n)	15	34	65	111	175	260	369	505	671	870	1105

Misol.

4x4 o‘lchovli sehrli kvadratni olamiz, bu yerda sonlarning 880 ta xar xil kombinatsiyasi mavjud. Quyidagicha ish yuritamiz:

16	3	2	13
5	10	11	8
9	6	7	12
4	15	14	1

Boshlangich matn sifatida quyidagi matnni olamiz:

T0=	D	A	S	T	U	R	L	A	Sh	T	I	L	L	A	R	I
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16

va jadvalga joylashtiramiz:

I	S	A	L
U	T	I	A
Sh	R	L	L
T	R	A	D

Shifrlangan matn jadval elementlarini satrlar bo‘yicha o‘qish natijasida tashkil topadi:

T₁=ISAL_UTIA_ShRLL_TRAD

Klassik maxfiy kriptotizimlarga siljitish shifrini ham olishimiz mumkin. Siljitish shifri ikki turga bo‘linadi. Ular oddiy va murakkab siljitish shifrlaridir. Oddiy siljitish shifrida alfavit bo‘yicha siljigan harflar bilan shifrlanayotgan matn harflari alfavitga mos ravishda almashtirish orqali shifrlash amalga oshiriladi. Bir turli almashtirish shifri oddiy siljitish shifrining bir qismi hisoblanadi.
Bajarish uchun topshiriq:

Har bir talaba ism va familiyasini shifirlasin. Bundan tashqari ixtiyoriy 5 ta gapni shifirlab. Uni ochish yo’llarini ko’rsatib xisobot tayyorlasin