Mavzu: O’simliklar jamoalari (fitotsenoz)ning strukturalari Reja

MAVZU: O’simliklar jamoalari (fitotsenoz)ning strukturalari


Reja:
1. Vertikal tuzilishi: quruqlik fitotsenozlari. Qatlamlanish: o'rmon fitotsenozi.
2. Gorizontal tuzilish. Mozaika. Murakkablik.
3. Sinuziyalilik
O'simliklar jamoasining tuzilishi deganda yer usti va er osti o'simlik massalarining fazoda tarqalishi tushuniladi. O'simliklar jamoasining fazoviy tuzilishiga quyidagilar kiradi: yer usti va er osti qatlamlari, fitotsenozning sinusialligi va mozaikasi.
Vertikal tuzilish darajalari. Fitotsenozning qatlamlanishi - har xil turdagi o'simlik organlarining tuproq yuzasidan turli balandliklarda va tuproqning turli chuqurliklarida joylashishi.
Er usti qatlamlariO'simliklarning er usti qatlamlari bo'ylab tarqalishi teng bo'lmagan yorug'lik bilan belgilanadi, bu esa harorat va namlik sharoitida farqlarga olib keladi. Xuddi shu qavatlarda bir xil balandlikdagi, o'xshash yoki ekologik xususiyatlari jihatidan farq qiladigan (masalan, ignabargli va bargli turlar), lekin yorug'likka taxminan bir xil ehtiyojga ega bo'lgan o'simliklar mavjud. Turli darajadagi o'simliklar bir-biriga ta'sir qiladi. Er usti qatlamlari o'simliklari quyi qatlamlardagi o'simliklarga qaraganda ko'proq fotofil bo'lib, harorat va namlikning o'zgarishiga yaxshi moslashadi. Ularning tojlari ostida ular kam yorug'lik va barqaror harorat va namlik sharoitlarini yaratadilar. Shuning uchun, pastki qavatlar yorug'likka ehtiyoj kamroq bo'lgan o'simliklar tomonidan hosil bo'ladi. O'z navbatida, pastki qatlamlarning o'simliklari yuqori darajadagi o'simliklarga ta'sir qiladi. Shunday qilib, masalan, archa yoki archa o'rmonidagi mox qatlami katta miqdordagi namlikni to'playdi; o'rmonning o't qoplami tuproq hosil bo'lish jarayonida, axlatni shakllantirishda va hokazolarda ishtirok etadi. Ushbu turdagi odatiy o'lchamlarga etgan o'simliklar u yoki bu darajaga tegishli bo'lishi kerak. Vaqtinchalik pastki qatlamlarning bir qismi bo'lgan yosh o'simliklar ularga kiritilmasligi kerak. Urug'lik yoki vegetativ yo'l bilan ko'payish imkoniga ega bo'lmagan vaqtinchalik ezilgan ma'lum bir turning namunalarini maxsus darajaga ajratish shart emas. Shunday qilib, agar jo'ka qoraqarag'ali aralash o'rmonda tanlab kesish natijasida, jo'ka archa qoplami ostida ikkinchi qavatni tashkil qilgan bo'lsa, jo'ka buta shaklini olgan va urug'lik va vegetativ ravishda ko'payishni to'xtatgan bo'lsa, bu mumkin emas. maxsus bosqichga ajratilgan. Bunday holda, jo'kaning buta shaklini olganligining sababi bu daraxtning baland tanasini doimiy ravishda kesishdir. Agar kesish to'xtatilsa, jo'ka o'ziga xos daraxt shaklini oladi. Agar o'rmondagi jo'ka, soyaning ta'siri ostida, buta shakliga ega bo'lsa va urug'lar bilan ko'payish qobiliyatini yo'qotsa, garchi u odatda vegetativ tarzda ko'paysa, uni maxsus qatlamda ajratib ko'rsatish kerak. Pastki qatlamlardan birida yashovchi o'simlikning tushkun holati uzoq vaqt davom etadigan hollarda, ular vegetativ ko'payish qobiliyati bo'lmagan taqdirda ham ushbu darajaga kiritilishi kerak. Yosh o'simliklar asta-sekin o'sib boradi. Shuning uchun ular, shuningdek, bo'yi pastligi fitotsenozga nisbatan qandaydir yot omil bilan ta'minlangan o'simliklar kanop deb ataladi. Kanop (Sukachev, 1930) - yosh o'simliklar yoki fitotsenozdan tashqaridagi omillar (masalan, kesish) tomonidan ezilgan o'simliklar tomonidan hosil bo'lgan vaqtinchalik qatlam. Shunday qilib, har bir tur faqat bitta qatlamga kiradi va boshqa qatlamlarda bu turning namunalari vaqtincha mavjud va vaqtincha fitotsenoz qatlamlari orasida joylashgan kanoplarni hosil qiladi. Hamma darajalar bir xil emas. Ulardan faqat daraxtlar yoki faqat butalar va butalar hosil qilgan ba'zilari doimiy bo'lib, butun yil davomida tanasi va shoxlari, ba'zi hollarda hatto barglar tizimini saqlaydi. Boshqalar o'zgaruvchan. Ular yilning noqulay davrida havo qismlari to'liq yoki qisman nobud bo'lgan o't o'simliklaridan hosil bo'ladi. Bezatilgan qatlam haqida faqat ushbu qatlamdagi o'simliklar etarlicha zich bo'lganda gapirish mumkin, buning natijasida soyalar ularni bitta umumiy darajaga cho'zadi. Qatlamni tashkil etuvchi o'simliklarning o'zaro ta'siri bu qatlamning proyektiv qoplama darajasi bilan ifodalanadi. Izohlanmagan darajalilik haqida, ya'ni. ular bunday yaqinlik bo'lmaganda o'simliklarning turli balandliklari haqida aytadilar (Ramenskiy, 1938) . Sukachev darajalarni belgilaydi: birinchi, ikkinchi, agar kerak bo'lsa - uchinchi arboreal, butalar, o'tlar, tuproq qoplami. Shu bilan birga, oxirgi uchta qatlam (butalar, o'tlar va zamin qoplami) pastki qatlamlarga bo'linishi mumkin. Epifitlar va sudraluvchilar ko'pincha o'rmonning ma'lum qatlamlarida barglarini rivojlantiradilar. Shunday qilib, katta sudraluvchilar odatda uzun bargsiz poyalarga ega va ularning toji u yoki bu darajadagi daraxtlarning tojlarida rivojlanadi. Epifitlar va uzumlarning boshqa turlari turli balandliklarda barglarni rivojlantiradi. Barglarini har xil yaruslarda rivojlantiruvchi oʻsimliklar intertier (yoki ekstratier) oʻsimliklar deyiladi. Odatda, jamiyatning qatlamlari orasida asosiysi ajralib turadi, bu fitotsenozda mavjud bo'lish shartlarini belgilaydi. Fitotsenozning yer usti qismida asosiy yarus odatda ustki yaruslardan biri bo‘ladi: yoki o‘rmonlarda ustki daraxtsimon yoki o‘tloq va dashtlarda eng yopiq o‘tli va boshqalar. Lekin, ayrim hollarda asosiy yarus. (bu fitotsenoz edifikatorini o'z ichiga oladi) pastki, masalan, torf botqoqlari yoki botqoq erlardagi sfagnum qatlami moxlari. Ba'zi yaruslar biroz o'zgartirilgan shaklda bir nechta fitotsenozlarning bir qismi bo'lishi mumkin. Shunday qilib, lingonberries ustunlik qiladigan qatlamni Evropa archa o'rmonida, Sibir archa o'rmonida va hatto oddiy qarag'ay o'rmonida topish mumkin. Ushbu qatlamlar bog'lovchilar deb ataladi. Ularning mustaqilligi haqidagi g'oya noto'g'ri. Birinchidan, ularni batafsil o'rganish turli fitotsenozlardagi bog'lovchi qatlamlar o'rtasidagi to'liq o'xshashlikni aniqlamaydi. Ikkinchidan, ularning mustaqilligi turli xil daraxt turlarining soyabonlari ostida o'xshash sharoitlar yaratilishi mumkinligi bilan izohlanadi. Fitotsenozning bir qismi bo'lgan har bir yarus boshqa yaruslarga ta'sir qiladi va o'z navbatida ular ta'sirida bo'ladi. Shuning uchun fitotsenozni bir butun narsa sifatida, fitotsenoz darajalarini esa uning tarkibiy qismlari sifatida ko'rib chiqish kerak, bu esa ba'zi hollarda nisbatan mustaqil bo'lishi mumkin. Shunday qilib, yashash joyining ekologik sharoitiga ko'ra, sfagnum archa o'rmoni lingonberry archa o'rmoniga yoki oxalis archa o'rmoniga qaraganda sfagnum archa o'rmoniga yaqinroqdir. Va sfagnum qarag'ay o'rmoni liken qoplami bilan qarag'ay o'rmoniga qaraganda sfagnum archa o'rmoniga yaqinroqdir. Bundan kelib chiqqan holda, fin tadqiqotchilari, xususan, A.Kajander (Kajander, 1909), o'rmondagi o't-buta va mox-lixen qoplamlari yashash joylarining biologik ekvivalentligining ko'rsatkichi bo'lib xizmat qiladi, deb hisoblashadi. Asosiysi (ya'ni, o'rmonda - daraxtdan tashqari) bundan mustasno, barcha darajalari bir xil bo'lgan bunday uyushmalar shved fitotsenologlari egizak birlashmalarni chaqirishni taklif qilishdi va bunday egizak uyushmalar birlashmasi N.Ya. Katz (Katz, 1929) uni egizak seriya deb atashni taklif qildi. Shunday qilib, qoraqarag'ali-nordon o'rmoni, nordon qarag'ay o'rmoni, lichinka-nordon o'rmonlari egizak assotsiatsiyalar, nordon o'rmonlar esa bir butun sifatida egizak qatordir.