Mavzu: Ona tilining unli tovushlar tizimi

Mavzu:Ona tilining unli tovushlar tizimi

g

Unli harflar tasnifi

O’pkadan chiqayotgan havo og’iz bo’shlig’ida to’siqqa uchramay chiqishi natijasida hosil bo’ladigan faqatun(ovozdan)iborat va bo’g’in hosil qiladigan fonemalarga unli fonemalar deyiladi.Ovoz(un)paychalarining titrashidan bo’g’iz bo’shlig’ida sof ovoz yuzaga keladi. Tilimizda 6ta unli fonema bor:a,o,e,u,o’,i

Unlilar lablarning ishtirokiga ko’ra tasnifi.

• Unlilar lablarning ishtirokiga ko’ra, tilning vertikal va gorizontal harakatiga ko’ra tavsiflanadi.

Tilning gorizontal harakatiga ko’ra tasnifi.

• Og’iz bo’shlig’ida eng faol organ tildir.U unli tovushlarni talaffuz qilishda oldinga(tish yoki milkka tomon)va orqaga qarab harakat qiladi.Tilning bu harakati gorizontal harakat hisoblanadi.Shuning uchun unlilar tilning gorizontal harakatiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi:
• 1)old qator unlilar: a,e,i
• 2)orqa qator unlilar:o,o’,u

Tilning vertikal harakatiga ko’ra tasnifi.

• Unli tovushlar talaffuzida tilning tanglayga tomon ko’tarilishi va tushishi vertikal harakatdir.Bu harakat tufayli og’izning ochilish darajasi har xil bo’ladi.Tilning vertikal harakatiga ko’ra unlilar 3 guruhga bo’linadi.
• 1)yuqori tor unlilar:i,u
• 2)o’rta keng unlilar:e,o’
• 3)quyi keng unlilar:a,o

Lablarning ishtirokiga ko’ra tasnifi.

• Unlilar talaffuzida lablarning roli ham kattadir.Ayrim unlilar talaffuzida lablar albatta qimirlaydi, ya’ni ular doira shaklini oladi,ayrimlarida esa nisbatan kam qimirlaydi.Shunga ko’ra unlilar ikki guruhga bo’linadi:
• 1)lablangan unlilar:u,o’,o
• 2)lablanmagan unlilar:i,e,a

E’tiboringiz uchun rahmat! Tuzuvchi:Shaymardonova Laylo