Mavzu: oddiy duragaylar haqida tushuncha

MAVZU: ODDIY DURAGAYLAR HAQIDA TUSHUNCHA.

REJA:
1.Fanning maqsadi va vazifalari.
2.Anor navlari morfologiyasi, tiplari,vazifalari.
3.Madaniy o‘simliklarning kelib chiqish markazlari
4.Oddiy duragaylar xaqida tushuncha

Fanning maqsadi va vazifalari.Seleksiya yangi navlar yaratish to‘g‘risidagi fan bo‘lib, «tanlash», «ajratib olish» Ma’nosini bildiradi.Haqiqatdan ham o‘simliklar seleksiyasining ilk davrlarida inson o‘z talabehtiyojlariga muvofiq keladigan shakl- larni faqat tanlash yo‘qi bilan tabiatdan ajratibolgan. Xozirgi paytda «seleksiya» so‘zi ancha keng ma’noni bildirib, zamonaviy Ilmiy usullar bilan yangi navlar yaratish va mavjud navlarni yaxshilash ustida ish olib Boradigan ilm-fan sohasini ifodalaydi.Nav deb ma’lum irsiy biologik hususiyatlarga, morfologik va mux,im xo‘jalik.Belgilarga ega bo‘lgan madaniy o‘simliklarga aytiladi, nav inson bu mehnatining Ma’sulidir.O‘simliklarning har sanday navi ma’lum bir xo‘jalik ahamiyatiga ega. Shuning Uchun u ma’lum maqsadlar uchun yetishtiriladi. Inson yangi nav yaratish orqali shu O‘simlik turidan samarali foydalanadi, o‘zining ehtiyojlarini qondiradi. Yangi meva ekinlari navlari tez hosilga kiruvchi, muntazam yuqori hosil beruvchi, mevalarining ta’mi va tovarlik hususiyatlari yuqori, k;ishga, sovuvda, kasallik va zararkunandalarga chidamli, xar xil muddatlarda yetiladigan bo‘lishi Lozim. O‘zbekiston hududida har xil mintaqalar mavjud bo‘lib, ular tuproq; Hususiyatlari, dengiz sathiga nisbatan joylanishi, xavo haroratining yigindisi va Boshqa agrometeorologik ko‘rsatkichlar bilan bir-biridan fars k;iladi. Bu esa Navlarning mintaqaga xos bo‘lishini taqoza qiladi, chunki navlarning muhim foydali Xo‘jalik belgilari ma’lum sha- roitlarda namoyon bo‘ladi. Navlar mahalliy sharoitlarga moslashgan bo‘lishi zarur.Mevachilikni jadallashtirish navga bo‘lgan talabni ham o‘zgartirmovda. Xozirgi paytda jadal texnologiyalarga mos keladigan jadal navlardan bog‘lar barpo qilish kerak. Shox- shabbalari parvarish qilishga kulaylik tug‘diradigan past bo‘yli, mexanizatsiyaga moslashgan, agrotexnik tadbirlarga, ayniqsa organik va mineral ugitlarga sezgir, mevasining tannarxi past, yuqori samarador navlar yaratish kerak. O‘zbekistonda kuchsiz o‘sadigan (spur tipidagi) navlar istisbolli hisoblanadi.Mevalar odam organizmi uchun zarur vitaminlar, mineral tuzlar, organik kislotalar manbaidir. Shuning uchun navlar hosildor, tovar va ta’m afzalliklariga ega bulish bilan bir qatorda, biologik aktiv moddalarga boy, parxezlik va shifobaxsh sifatlari yuqori bo‘lishi zarur. Yangi navlar yaratishda mevasining biokimyoviy tarkibiga katta e’tibor beriladi.Texnika va ishchi kuchidan bir me’yorda foydalanish, iste’molchilarni muntazam ravishda meva bilan ta’minlash uchun ishlab-chiqarishda hosili xar xil muddatlarda, ketma- ket yetiladigan navlar yaratilishi lozim.Shu bilan bir qatorda turli maqsadlar uchun foydalaniladigan, ya’ni xo‘lligicha iste’mol qilinadigan, shuningdek, qayta ishlashga yaroqli bo‘lgan navlar kerak.Keyingi yillarda O‘zbekiston seleksionerlari tomonidan mevali va rezavor mevali ekinlarining juda ko‘p yangi navlari yaratildi va respublikada shu ekin navlari majmuini yaxshilash jarayoni boshlandi. Lekin qishloq xo‘jaligi ishlab-chiqarishi iste’molchilarning talablariga to‘la javob beradigan yangi navlar yaratilishini talab kilmovda.Respublika seleksioner olimlari oldida hali yechilmagan ko‘p muammolar bor.Danakli meva daraxtlari kechki bahor ayozlaridan ko‘p shikastlanadi. Lekin respublika mevali o‘simliklar navlari majmuida kech gullaydigan o‘rik, shaftoli, gilos, tog‘ olcha navlari yo‘q. Kish oylarida saqlash uchun muljallangan olma, nok navlari zamonaviy talablarga javob bermaydi. Ishlab chiqarishdagi ba’zi navlar, masalan olmaning Renet Simirenko, Oq Rozmarin, shaftolining - Elberta, Zolotoy Yubiley navlari 70 yildan ko‘pros vast davomida eqilib kel- moeda. Nok navlarining ko‘pchiligi chetdan keltirilgan, ular mahalliy sharoitlarga yaxshi moslashmaganligi.Ustiga boshqa kamchiliklardan ham xoli emas.Respublikamizda meva ekinlarining yangi navlarini yaratishda kelajak.Yutuqlarimiz seleksiyaning samarali yangi usullarni ishlab chiqishga va seleksiya.Faniga oid ilmiy- nazariy izlanishlarni rivojlantirishga bog‘livdir. Muhim xo‘jalik.Belgilariga ega bo‘lgan madaniy va yovvoyi meva ekinlari turlarining genetik qiymati Va yangi navlar yaratishda ularning ahamiyatini o‘rganish, seleksiya jarayonida.Ulardan samarali foydalanish usullarini ishlab chiqish lozim.Navlarning respublikamiz bog‘dorchiligi uchun muhim bo‘lgan hususiyatlari, Ya’ni k;ish va sovuvda, qurg‘oqchilik va issivda, tuproq; shuriga chidamlilik.Hususiyatlarining genetik, fiziologik va biokimyoviy asoslarini o‘rganish va bu Hususiyatlarni yangi navda yuqori unumdorlik bilan mujassamlantira oladigan.Usullarni ishlab chiqish meva ekinlari seleksiyasining eng muhim vazifalaridan Biridir.Meva ekinlari ko‘p yillik bo‘lgani uchun seleksiyada duragaylarga eng muhim.Biologik hususiyatlari jixatidan ular hosilga kirguncha baho beraoladigan usullarni Yaratish ham katta ahamiyatga ega. Bo‘lajak navga morfologik belgilariga ko‘ra baho Berish seleksiya jarayonini jadallashtiradi.Bu muammolarning xal qilinishi respublika bog‘dorchiligini rivojlantirish bilan Uzluksiz bog‘liqdir. Bundan tashqari ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan mexanizmlar, Agrotexnik tadbirlarning takomillashuvi, sishlok; xo‘jaligi fanlari, qayta ishlashSanoatining rivojlanishi navlarga bo‘lgan talabni kuchaytiradi va eski navlar urniga Yangi navlar yaratishni zarur qilib quyadi. Bu jarayon uzluksiz davom etadi.