Mavzu Mehmonxonaning yordamchi bo’limlari Reja: Injenerlik xizmati. Xavfsizlik xizmati

---

Mavzu 8. Mehmonxonaning yordamchi bo’limlari 
Reja: 
1. Injenerlik xizmati.
2. Xavfsizlik xizmati.
3. Xarid qilish xizmati. 
1. Injenerlik xizmati Zamonaviy mehmonxona murakkab injenerlik uskunalari bilan 
jihozlangan (lift, konditsionerlar, issiqlik manbai, suv taminoti, kanalizatsiya, elektr energiya, 
gaz uskunalari, kabel televideniye, kompyuterlar).Tabiiyki, mehmonxona barcha uskunalarni 
tamirlash va xizmat ko‘rsatish maqsadida to‘liq shtatda injener-texnik ishchilarni saqlab tura 
olmaydi.Odatda, ushbu xizmatlarni ko‘rsatuvchi maxsus firmalar bilan shartnoma tuzadi. 
Injenerlik xizmati unchalik katta bo‘lmagan shtatga ega (iloji boricha universal xodimlar 
ishlaydilar, yani unchalik qiyin bo‘lmagan santexnik ishlar, elektr uskunalarni sozlash). 
Injenerlik xizmati o‘z tarkibiga mebel, gilam tamirlovchilar, nomerlarga bo‘yash ishlarini olib 
boruvchi bo‘yoqchilarga ham ega bo‘lishlari mumkin. Bosh injenerlik xizmati suv, gaz, elektr 
energiya sarfini ham nazorat qiladilar.Ular bajargan barcha ishlar maxsus ro‘yxatga olish 
jurnaliga yuritiladi. Injenerlik xizmatining muhim vazifasi- yong‘in xavfsizligini 
taminlashdir.Yong‘in mehmonxona biznesida ko‘p tarqalgan hodisadir. Yong‘inning asosiy 
sabablari- chekuvchi mehmonlar, nosoz oshxona va elektr uskunalari, kaminlar, omborxonadagi 
ximikatlar, chiqindilarni yoqish va boshqalar bo‘lishi mumkin. Yong‘in xavfsizligi tizimi 
mehmonxonadagi barcha inshootlar yong‘in signalizatsiyasi tizimini, yong‘in o‘chirish 
vositalarini, evakuatsiya vositalarini (yong‘in zinalari) va xodimlarni doimiy o‘qitish tadbirlarini 
o‘z ichiga oladi. Barcha nomerlarni, yong‘in ro‘y berganda evakuatsiya qilish sxemasi bilan 
taminlash zarur. Mehmonxonaning barcha xodimlari yong‘in paytida o‘zlarini qanday 
tutishlarini bilishlari kerak. Yong‘in ro‘y berganda xodimning birinchi vazifasi yong‘in 
signalizatsiyasi tugmasini bosishdir.Keyinchalik quyidagicha harakatlanadi: biri yong‘inni 
o‘chiradi, boshqalari mehmonlarni evakuatsiya qilishadi. Nima bo‘lganda ham sarosimaga 
tushmasdan tinchlikni saqlash zarur. Yugurib borish, liftdan foydalanish mumkin 
emas.Zinalardan harakatlanish kerak.Evakuatsiya yo‘li yopiq bo‘lsa (yong‘in bilan ),eshikni 
yopib, unga nam odeyalni osib, derazadan yong‘in o‘chirish xodimlariga signal berishi zarur. 
115 2. Xavfsizlik xizmati Xavfsizlik xizmati—mehmonlar, ularning mulklari, mehmonxona 
mulklarini kriminal elementlardan himoyalash maqsadida tuziladi.Bu yerda mehmonxona mulki 
deganda uning obro‘si ham tushuniladi. Mehmonxonalarda hamma vaqt bo‘masada, katta 
jinoyatlar sodir bo‘ladi. Masalan, 1974 yilda 5 yulduzli motelda mashhur amerika estrada 
qo‘shiqchisi Koni Frenshizga tajovuz qilishgan. Qo‘shiqchining advokatlari mehmonxonada 
zaruriy xavfsizlik taminlamaganligi uchun motelga nisbatan 6 mln. dollarlik shikoyat 
xati(isk)yozadilar. Nizo 1.5 mln dollarga qo‘shiqchi foydasiga hal bo‘ladi. Mehmonxonada eng 
ko‘p uchraydigan jinoyat bu o‘g‘rilikdir.Bazida shunday mijozlar uchraydiki, mehmonxonadan 
ketayotganlarida u yerdan sochiq, joyshablarni ham olishadi, lekin ko‘pincha esdalik uchun 
suvenirlar (kuldon) bilan cheklanadilar.Sochiqlar, xalatlar va shunga o‘xshash narsalarni 
o‘g‘rilash sodir etilganda, mehmonxona bunday mehmonlarni “qora ro‘yxat ”ga , ishonchsiz 
mijozlar safiga kiritadi. Bu ro‘yxatga yana norozilik bildirishga “usta” (jalobshik) mijozlar ham 
kiritiladi.Ular mehmonxonadan pul undirish maqsadida atayin norozilik uyushtiradilar. 
Xavfsizlik xizmatining asosiy vazifasi – jinoyatni ko‘rib chiqish emas, uni oldini olishdir.Bu 
ayniqsa muhim, chunki bu xizmat xodimlari militsiya xodimlaridan farqli o‘laroq so‘roqqa 

---

tutish, tintuv o‘tkazish huquqiga ega emaslar. Xavfsizlik xizmatining muvaffaqiyatli faoliyat 
ko‘rsatishi uning boshqa xizmatlar bilan munosabatiga bog‘liq, ayniqsa, moliya departamenti va 
kadrlar bo‘limi bilan . Xavfsizlik xizmatining nazorati moliyaviy nazorat bilan uyg‘unlashishi, 
xodimlar bo‘limi bilan esa ishga qabul qilayotganlarni nazoratini hamkorlikda olib borishlari 
kerak(kriminal o‘tmishli odamlar). Xavfsizlik xizmati mahalliy militsiya bo‘limi bilan yaxshi 
munosabatda bo‘lishi muhimdir. Militsiyadan shubhali “mehmon”lar , kutilayotgan namoyishlar 
yoki tartibsizliklar haqida malumot olish mumkin. Bular mehmonxona tinchligini buzadi. Lekin 
bunday hamkorlik juda ham chuqurlashmasligi kerak(mehmon haqida har xil malumotlarni 
yetkazmaslik, qonunga ko‘rsatilganidan tashqari).Ushbu organlarga maxsus operatsiyalar 
o‘tkazish uchun joy ajratib berish tavsiya etilmaydi. Bu mehmonxona obro‘siga zarar yetkazishi 
mumkin. 116 Xavfsizlik xizmati –mehmonxona xavfsizligi tizimi loyihasini ishlab chiqadi va 
ushbu loyiha boshqa xizmatlar rahbariyati muhokamasidan o‘tganidan so‘ng bosh direktor 
tomonidan tasdiqlanadi. Ushbu hujjat xavfsizlikning barcha tomonlarini qamrab oladi: xavfsizlik 
xizmatining vazifalari, boshqa xizmatlar bilan o‘zaro munosabati, xavfsizlikni taminlash texnik 
vositalari tizimi, favqulodda holatlarda xodimlarning harakatlari. Agar otel yirik mehmonxonalar 
zanjiriga kirsa, unda xavfsizlik tizimini tashkil etish franshiz kelishuvning bir qismi bo‘ladi: 
franshiza beruvchi franshiza oluvchini qo‘llanmalar(instruksiya) bilan taminlaydi, kadrlarni 
o‘qitadi. Xavfsizlik xizmatining tarkibi unchalik katta emas: 500 nomerli mehmonxonaga 10 
kishi to‘g‘ri keladi. Shtatda ayollar ham ishlashi maqsadga muvofiqdir. Jabrlanuvchi mijoz ayol 
kishi bo‘lsa, unga ayol kishi bilan suhbatlashish osonroq bo‘ladi. Xavfsizlik xizmatining ideal 
xodimi – bu bosiq, o‘zini tuta oladigan va ruhan barqaror inson bo‘lishi kerak. Ko‘pincha bu 
xizmatga sobiq organ xodimlarini olishadi.Lekin har doim ham ular mehmonxona 
instruksiyalariga rioya qilishmaydi(ayniqsa, mehmonlar bilan munosabatda ularga muloyimlik 
yetishmaydi). Ular mehmonxonada armiya tartibi yo‘qligiga ko‘nikishlari qiyin bo‘ladi. Bazida 
xavfsizlik xizmatiga shveysarlar va pajlar ham bo‘ysunadilar. Xavfsizlik xizmati xodimlari ishga 
qabul qilinayotganda mehmonxonadaning bo‘limlari, huquq va majburiyatlari, tibbiy yordam 
ko‘rsatish, sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan holatlar bo‘yicha o‘quv kursini o‘taydilar.Shuningdek, 
tekshiruv hisobotini tuzishni o‘rganadilar. Xavfsizlik xizmati xodimlari mehmonxona faoliyati 
va ularning ishlariga taaluqli barcha qonunlarni bilishlari shart. Xavfsizlik xizmati albatta, 
o‘zining xonasi, alohida yechinish xonasi va hujjatlar saqlash, tekshiruv hisobotini tuzish uchun 
alohida xonaga ega bo‘lishi kerak. Xavfsizlik xizmati rahbarining kabineti mijoz ko‘ziga 
tashlanmasligi, shuning bilan birga zarur bo‘lganda mijoz uni izlab borganda ham oson topishi 
kerak. Xavfsizlik xizmati xodimlari ish smenalarini boshqa xodimlar smenasi bilan bir vaqtda 
almashtirmasliklari kerak. Chunki aynan smena almashayotganda yuqori darajali hushyorlik 
talab etiladi. 3. Xarid qilish xizmati 117 Mehmonxona xarid xizmatining asosiy vazifasi- kerakli 
tovarlarni kerakli vaqtda va oqilona narxda sotib olishdir. Mehmonxonadagi zaxira quvvati ham 
hisobga olinishi zarur, chunki zaxiraga saqlash ham pul turadi va ba’zi tovarlar uzoq 
saqlanganda buziladi. Mehmonxona ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan zaruriy tovarlar quyidagi 
guruhlarga bo‘linadi: 1. oziq-ovqatlar(muzlatilgan, konservalangan,quritilgan, ho‘l); 2. 
ichimliklar; 3. uskunalar va mebel(ishdan chiqishi va eskirishiga qarab), idish-tovoqlar, 
joyshablar; 4. boshqa materiallar(nomer va jamoat joylarini tozalash uchun kerakli mahsulotlar). 
Ta’minotchilarni tanlashda menejerlar quyidagilarga e’tibor berishlari shart: - Ta’minotchi 
obro‘si: - Tovar sifati va narxi; - Xarid hajmi; - To‘lov shartlari(oldindan to‘lovsiz (predoplata) 
kreditga bo‘lsa yaxshiroq); - Xarid qilingan tovarga servis xizmat(uskunalar uchun); - Olib 
kelish bahosi, ta’minotchigacha bo‘lgan masofa. Xarid qilish bo‘limi ko‘pgina hollarda 
ta’minotchilar bilan uzoq muddatli shartnomalar tuzishadi(ba’zida tender o‘tkazishadi). Uzoq 

---

muddatli shartnomalar chegirmalar olishga , ishning osonlashishiga yordam beradi( zaklyuchil 
kontrakt na god i spi spokoyno). Lekin bunday xaridlar usulining kamchiligi ham bor. Ta’minot 
hajmining davriyligi shartnomaga belgilangan bo‘ladi. Agar mehmonxonaning to‘lish hajmi 
pasaysa, ushbu tovarlar ortib qoladi va aksincha bo‘lganda tovarlar yetmay qolishi mumkin. 
Yana yetkazib berilayotgan tovarlarning sifati keyinchalik qoniqtirmasligi mumkin, shartnomani 
esa buzish jarayoni oson kechmaydi.Yoki bozorda tovar narxi pasayishi, mehmonxona esa 
shartnomaga belgilangan narxni to‘lashiga to‘g‘ri keladi. Ko‘pgina xaridlar chakana savdolar 
orqali amalga oshiriladi. Lekin buning ham o‘ziga xos kamchilaiklari bor, kerakli tovarlar 
bozorda topilmay qolishi mumkin.Ulgurji savdoda mehmonxona vino, spirtli ichimliklar, pivo, 
tamaki mahsulotlari va go‘shtni sotib oladi. 118 Agar otel mehmonxonalar zanjiriga kirsa zaruriy 
tovarlarning aksariyatini ushbu zanjirning neytrallashgan tizimi orqali oladi. Ushbu tizim 
ta’minotni amalga oshiradigan markazlashgan omborxonalarga ega. Tizimning malakali 
xodimlari xarid qilinayotgan tovarlarning sifatli bo‘lishini ta’minlashlari kerak. Xaridlar 
quyidagicha tartibda amalga oshiriladi: 1. Mehmonxonaning barcha bo‘limi xarid bo‘limiga 
talabnoma beradi. Uning shakli har xil bo‘lishi mumkin, lekin hammasi ham detallashgan 
bo‘ladi- tovarning hajmi, og‘irligi, taminotchi davlat,miqdori va eng asosiysi muddati kelishib 
olinadi. 2. Xaridlar bo‘limi menejeri kelib tushgan talabnomalar xususiyatiga qarab, 
ta’minotchilar takliflarini ko‘rib chiqib(narx, chegirmalar, to‘lov vositasi va b.), yaxshisini 
tanlaydi va buyurtmani rasmiylashtiradi. 3. Buyurtmaga asosan yetib kelgan tovarni 
tekshirishadi, ro‘yxatdan o‘tkazishadi, yaroqsizini qaytarishadi. 4. Ta’minotchilardan kelgan 
schyot-fakturani tekshirishadi, ro‘yxatga olib, moliya bo‘limiga to‘lov uchun jo‘natishadi.