Mavzu: Empirik sotsiologik tadqiqot va uning metodlari. (4 soat) Reja

13-14-mavzu: Empirik sotsiologik tadqiqot va uning metodlari. (4 soat)
Reja:

1. 
   Sotsiologik tadqiqot dasturi va uning strukturasi.
   
2. 
   Sotsiologiyada ma’lumotlar to‘plash metodlarining umumiy tasnifi.
   
3. 
   Hujjatlarni o‘rganish metodi va tahlil qilish turlari.
   
4. 
   Eksperiment metodi va uning turlari.
   

Tayanch atamalar:
Dastur, sotsiologik tadqiqot, hujjat, panel, ijtimoiy muammo, uslub,.Kogorta, pilotaj-tajriba o‘tkazish, faktlar, intervyu, respondent, suhbati, anketa, so‘rov, ekspert, statistika, tanlov, empirik, gipoteza, kuzatish usuli, matematik modellashtirish, prognoz.

Sotsiologik tadqiqotlar bo‘lajak izlanishlarining ilmiy asoslangan reja va dasturini tayyorlashdan boshlanadi.

Dastur hayot haqiqatidan kelib chiqqan va ilmiy-nazariy jihatidan puxta ishlangan bo‘lishi lozim. Zero, tadqiqot natijalari qanday bo‘lishi ana shu omillarga bevosita bog‘liqdir.Dastur bo‘lajak tadqiqot materiallarini to‘plash, qayta ishlash va malumotlarni tahlil qilishni o‘z o‘ziga oladi. Dastur tadqiq etiluvchi ij­timoiy muammo mohiyatini aniqlash, tadqiqot obyekti va predmetini belgi­lash, maqsad va vazifalarni xarakterlab berish, ishning, ilmiy tahlinini belgilash, usullarini aniqlash, malumotlarni to‘plash va tahlil etish sxe­masini chizib olish kabi qismlarni o‘zida mujassamlashtiradi.
Dasturni ishlab chiqish jarayonida ikki asosiy talabga rioya qilish muhimdir. Birinchidan ishlab chiqilgan nazariy umumlashmalardan real tadqiqot jarayonlariga o‘ta bilish va ikkinchidan, olingan natijalar, faktlar, yig‘ilgan empirik materiallardan nazariy umumlashmalarga, ilmga qayta bi­lish ko‘nikmalariga ega bo‘lish ana shu talablar mazmunidir.
Dastur asosan ikki katta bilim, yani nazariy-metodologik va ama­liy uslubiy bo‘limlardan iborat. Nazariy-metodologik bo‘lim mavzu tan­lash, tadqiqot obyektini xarakterlash, maqsad va vazifalar, faraz hamda predmetni aniqlash kabi qismlarni o‘z o‘ziga olsa, amaliy uslubiy bo‘lim malumotlarni to‘plash usullarini bayon etish yig‘ilgan materiallarni qayta ishlash, tahlil qilish va tavsiyalar tayyorlash singari amaliy faoliyatlarni mujassamlashtiradi. Dastur mazmunida turli tavsirlar oqibatida yuzaga chiquvchi ijtimoiy mu­ammo vaziyatlari aniq va yorqin ifoda etilmog‘i lozim. Ilmiy muammoning qo‘yilishi muayyan soha amal qilayotgan bilimlar hamda amaliy andozalar doi­rasidan qoniqmaslik, bu bilimlar chegarasini kengaytirish demakdir.Zero, muayyan tadqiqotlar boshlangunga qadar maqul bo‘lgan bilimlar doirasida hamisha ham ijtimoiy muammoli vaziyat hal etilavermaydi.Odatda ijtimoiy muammo amaliy vositalar bilan hal etilmagan holatda ilmga, tadqiqot o‘tkazishga murojaat qilinadi. Bu murojaat ilmda ijtimoiy buyurtma deb ataladi.Shu tariqa sosiologning tashabbusi bilan amalga oshirilishi mum­kin. Ammo sosiologning shaxsiy tashabbusi ham real hayot muammolari aso­sida paydo bo‘lmog‘i lozim.