Mavzu: bosimni o’lchash usullari va asboblari. Reja

---

Mavzu: BOSIMNI O’LCHASH USULLARI VA ASBOBLARI.
Reja:
1.
Asosiy ma’lumotlar.
2.
Bosimning tasnifi.
3.
Bosim o‘lchash asboblarining tasnifi.
4.
Suyuqlikli bosim o‘lchash asboblari to‘g‘risida tushuncha.
5.
Elastik sezgir elementlar.
6.
Naychasimon prujinali asboblar.
Bosimni o‘lchash va nazorat qilish haqida tushuncha.
Bosim texnologik protsesslarning asosiy parametrlaridan biridir. Ishlab .chiqarish 
protsesslarining to‘g‘ri olib borilishi, ko‘pincha, bosim kattaligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Tekis sirtga normal ta’sir ko‘rsatuvchi ravon taqsimlangan 
kuch bosim
deb ataladi:
(4.1)
bunda S—tekislik yuzi; 
F
—shu tekislik yuziga bir xil va tik ta’sir qiladigan bosim kuchi. 
Bosim xalqaro birliklar sistemasida paskal (Pa) bilan o‘lchanadi. 1 Pa miqdor jihatidan kuchga 
perpendikulyar bo‘lgan 1 m
2
yuzaga tekis taqsimlangan 1 N kuch hosil qilgan bosimga tent 
(N/m
2
). Karrali kPa va MPa birliklar keng qo‘llaniladi. kgk/sm
2
, bar, kgk/m
2
(mm suv. ust.), mm 
sim. ust. kabi birlikdan foydalanish mumkin 5.1-jadvalda ko‘p uchraydigan bosim birliklarining 
nisbati keltirilgan.
O‘lchashda 
absolyut, ortiqcha, atmosfera 
va
 vakuum bosimlar
mavjud. 
R
abs
– 
absolyut bosim
– 
modda holatining (suyuqlik, gaz, bug‘) parametri bo‘lib, 
R
atm
— atmosfera va 
R
ort
— ortiqcha 
bosimlar yig‘indisidan iborat: 
Ortiqcha bosim
absolyut va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat: 
Atmosfera bosimi
– yer atmosferasidagi havo ustunining bosimi; uning qiymati barometrlar bilan 

---

o‘lchanadi, shuning uchun bu bosim ko‘pincha 
barometrik bosim
ham deb ataladi. Agar absolyut 
bosim atmosfera bosimdan kichik bo‘lsa, vakuum yoki siyraklanish sodir bo‘ladi
(4.4)
Bosim o‘lchaydigan asboblar ishlash prinsiplariga ko‘ra 
suyuqlikli, deformatsion (prujinali) yuk-
porshenli, elektr, ionizatsion 
va
 issiqlik
turlariga bo‘linadi. 
O‘lchanayotgan kattalikning turiga ko‘ra bosim o‘lchash asboblari quyidagi turlarga bo‘linadi:
1.