M etning nom i tilga olinmasa, ulardan saqlanish mumkin, deb o ‘ylashgan



Download 0,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/26
Sana29.08.2021
Hajmi0,64 Mb.
#158457
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26
Bog'liq
Tilshunoslik asoslari. Yo'ldoshev I, Sharipova O

«bi»  (keskir qurol, pichoq)

 ot  shaklidan  yasalganligi  haqidagi  fikrlar ham 

bor.  Keyinchalik «biti» ning xitoy tilidan o'zlashganligiga oid taxmin-larni 

M .Resenen  ham da  J.K losonlar  ham  m a’qullaydilar.  E.Sevortyanning 

ta ’kidlashicha,  taklif qilingan  ushbu  etimologik  fikrlar  kam chiliklardan 

xoli emas.  Chunki, qadimgi turkiy  m anbalarda ot  ko‘rinishidagi p i — piet 

qayd etilmagan.  S huboisbolsa kerak,  M.  Rcscnen, ayni zamonda, xitoycha 

«piet»

ning aynan  «biti» uchun  asos ekanligiga  shubha bilan qaraydi.

G.fon der Gabelens turkcha «biti»nihind-evropa manbalariga oidbo£lgan 

yunoneha «pittahioy» bilan ham bog'laydi.  Bu fikrni keyinchalik E.Polivanov 

ham   qo‘llab-quwatlaydi,  lekin  uning  fikricha,  biuik  <  bitik  xitoy tilidan 

dastlab mo'g'ulchaga, so'ngra esa, mo‘g‘ul tili vositasida turkiy tilga o‘zlashgan.

E.Polivanov o ‘z tadqiqotida turkiy tillarga xos bofgan bitmoq hamda yozmoq 

fe’llari haqida so‘z yuritib,  bitmoq fe’li, asosan, sharqiy hududlarda yashovchi 

tu rk iy   xalqlarga,  xususan,  o ‘zbeklarga,  yozm oq  fe’li  esa,  k o ‘proq 

g‘arbiydagilarga - usmonli turklari vatatarlarga xosligini avtadi. E.D.Polivanov 

fikrining tasdig‘i sifatida turk tilidagi «bitmek» fe’lining tarixda hamda hozirgi 

kunimizdagi m a’no anglatishi bilan qiziqib ko‘rdik. «Turk tilining etimologik 

lug‘ati»da bitgi so‘ziga quyidagicha izoh berilgan: «Turkcha bitimek (yazmak) 

so‘zidan «bit-gi -> bitgi» (yozma bo'lgan, yozilgan, arabcha kitap). Bu yerda 

til  nuqtayi  nazaridan  ahamiyat  berilishi  kerak  b o ‘lgan  muhim   bir  nuqta 

bor:  biti, bitigso ‘zlari Osiyo turkchasida kitob, maktub m a’nolarini ifodalaydi. 

Holbuki,  A nadoli  xalq  tilida  esa,  « о ‘sib  (k o ‘payib)  ketmoq,  urchimoq, 

yetishmoq,  mahsulot holiga  kelmoq»

  m a’nolarini ifodalovchi  «bitmek»  fe’li 

qadimgi turk tilida «yazmak» ma’nosida qollangan «bitimek» bilan ma’nodosh 

bo'lgan va  undan  bitg(k)i (kitap) so‘zi yasalgan.  Bitki (arabcha nebat) xalq 

tilida  (shevada)  bitgi shaklida  ham  talaffuz  qilinadi,  am mo  bu yerda  bitgi 

butunlay  boshqa  m a’no  -  kitap  m a’nosini  anglatmoqda».  Bitgi  leksemasi 

hozirgi  turk  tilida qadimgi  turk tilida  anglatgan  m a’nolaridan birontasini 

ham  ifodalamaydi.  Uning  hozirgi  shakli  bitki  bo‘lib,  quyidagi  m a’noda 

ishlatiladi:  «(Botanikaga  oid)  Tushgan  yerida  ildiz  otib,  hosil  beruvchi, 

so‘ngra esa, qurib ado boluvchi o ‘t-maysa yoki daraxt kabi o ‘simliklaming 

umumiy nomi, nabotot.  «Bitki bitleri» - o ‘simlik (bitki))аг&л yashovchi daraxt 

biti kabi o ‘simlik hasharotlarining umumiy nomi va hokazo».  Ushbu izohdan 



ko'rinadiki,  qadimgi  turk tilida  faol  qo‘llanishda b o lg an   bitgi//bitki so‘zi

1 1 9

Download 0,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish