Lazer kogerent nurlanish chiqaruvchi elektr-optik qurilmadir. Atama inglizcha "laser" qisqartmasidan kelib chiqib, L

---

Lazer
kogerent nurlanish chiqaruvchi elektr-optik qurilmadir. Atama inglizcha
"laser" qisqartmasidan kelib chiqib,
L
ight
A
mplification by
S
timulated
E
mission of
R
adiation (majburiy nurlanish yordamida yorugʻlikni
kuchaytirish),
[1]
deb yoyiladi. Tipik lazer divergensiyasi past va toʻlqin uzunligi
qatʼiy cheklangan (yaʼni, monoxrom) yorugʻlik chiqaradi.
Lazer
(ing . laser; Light Amplifi cation by Stimulated Emission of Radiation —
majburiy nurlanish yordamida yorugʻglikning kuchayishi maʼnosini
anglatadigan soʻz birikmalarining bosh harflaridan olingan), optik kvant
generator — ultrabinafsha, infraqizil va koʻzga koʻrinadigan soha diapozondagi
nurlanishlarni hosil qiluvchi qurilma; kvant elektronikada
gi asosiy
qurilmalardan biri. Birinchi L. 1960-yilda yoqutda amerikalik olim T. Meyman
tomonidan yaratilgan. Ishi atom va molekulalarning majburiy nurlanishiga
asoslangan. L. har xil energiya (elektr, yorugʻlik, kimyoviy, issiklik va h.k.)ni
optik diapozondagi kogerent elektromagnit nur energiyasiga aylantirib beradi. U
3 element — energiya manbai, aktiv muhit (modda), teskari bogʻlanishdan
iborat
1.3. Lazerning ishlash printsipi. Lazer turlari
Lazerning funktsional diagrammasi rasmda ko'rsatilgan. 31.4. Ishchi organ (faol
muhit) uzun tor silindr bo'lib, uning uchlari ikkita ko'zgu bilan qoplangan.
Ko'zgulardan biri (1) shaffofdir. Bunday tizim optik rezonator deb ataladi.
Nasos tizimi zarrachalarni er sathidan E 1 yutilish darajasidan E 3 yutilish
darajasiga o'tkazadi, u erdan ular nurlanishsiz metastabil E 2 darajasiga o'tib,
uning teskari populyatsiyasini yaratadi. Shundan so'ng, E 2 → E 1 o'z-o'zidan
radiatsiyaviy o'tishlar monoxromatik fotonlarning emissiyasi bilan boshlanadi:

---

Lazerning sxematik qurilmasi
Rezonator o'qiga burchak ostida chiqarilgan spontan emissiya fotonlari orqali
chiqadi
yon yuzasi
va generatsiya jarayonida ishtirok etmaydi. Ularning oqimi
tezda quriydi.
O'z-o'zidan emissiya qilingandan so'ng, rezonator o'qi bo'ylab harakatlanadigan
fotonlar ko'zgulardan aks ettirilgan holda ishchi tanadan qayta-qayta o'tadi. Shu
bilan birga, ular qo'zg'atilgan zarralar bilan o'zaro ta'sirlashib, stimulyatsiya
qilingan emissiyani boshlaydilar. Shu tufayli bir xil yo'nalishda harakatlanuvchi
induktsiyalangan fotonlarning "ko'chkiga o'xshash" o'sishi sodir bo'ladi.
Fotonlarning ko'paytiriladigan oqimi yarim shaffof oynadan chiqib, deyarli
parallel kogerent nurlarning kuchli nurini yaratadi. Aslida, lazer nurlanishi hosil
bo'ladi
birinchi
rezonator o'qi bo'ylab harakatlanuvchi spontan foton. Bu
nurlanishning uyg'unligini ta'minlaydi.
Shunday qilib, lazer nasos manbasining energiyasini monoxromatik kogerent
yorug'lik energiyasiga aylantiradi. Bunday transformatsiyaning samaradorligi,
ya'ni. Samaradorlik lazer turiga bog'liq bo'lib, foiz kasrlaridan bir necha o'n
foizgacha o'zgarib turadi. Ko'pgina lazerlarning samaradorligi 0,1-1% ni tashkil
qiladi.