Kurs ishi mavzu: Kichkina shahzoda asarida mavzu va g'oya

O'ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI

OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI

O'ZBЕKISTONMILLIYUNIVЕRSITЕTI

XORIJIYFILOLOGIYAFAKULTЕTI
FRANSUZ TILI VA ADABIYOTI YO'NALISHI
FAN O'RGANILAYOTKAN TIL ADABIYOTIDAN
KURS ISHI

MAVZU: Kichkina shahzoda asarida mavzu va g'oya

Qabul qildi: Xurshida Tayyorladi: Boboqulova Jamila

TOSHKЕNT - 2019

Mundarija:
Kirish

I. BOB. Adabiyotshunoslikda mavzu va g'oya .

1.1 Badiiy asarda " mavzu" tushunchasi .

1.2 Badiiy asarda "g'oya "ning ifodalanishi.

II . BOB . .. Antuan de Sent-Ekzyuperining «Kichik shaҳzoda» ertagi.

2.1. «Kichik shahzoda» ertagining janrlik xususiyatlari

2.2. «Kichik shahzoda» ertagining mavzu va g'oyasi

XULOSA

Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish

Jahon xalqlari madaniy va ma'naviy boyliklari bilan tanishish o'z milliy merosimizga o'zgacha ko'z bilan qarashni taqozo etsa, o'zaro qiyoslash uni munosib baholashga imkon yaratadi. Shu ma'noda, mumtoz va zamonaviy chet el adabiyotidan baHramand bo'lish, o'rganish va tadqiq etish ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi, chunki jahon adabiy jarayonidan habardor kishi o'z milliy adabiyotini o'zgacha mehr va talabchanlik bilan baholaydi. Bu borada badiiy tarjimaning roli beqiyosdir.

Shu o'rinda O'zbekistonda francuz madaniyati, tili va adabiyotiga bo'lgan qiziqish ham doimo katta bo'lganligini ta'kidlash lozim. Asosan XX asrdan boshlab tarjima qilina boshlagan fransuz adabiyoti vakillarining asarlariga bizda talab va ehtiyoj yuqori bo'lib kelgan. Ayniqsa, o'zbek o'quvchilari orasida fransuz nasriga qiziqish katta ekanligi kuzatiladi. Mari Arue Volьter, Onore de Balzak, Fredrik Stendalь, Gyustav Flober, Gi de Mopassan, Romen Rollan, Marsel Eme, Alьber Kamyu, Fransua Moriak, Jorj Semenon, Fransuaza Sagan singari yozuvchilarning bir qancha asarlari bir necha yillardan buyon o'zbek tilida o'qilmoqda, ba'zilari qayta-qayta nashr etilmoqda.¹

Ertak epik asarlar ichida eng qiziqarlisi bo'lib, uning kelib chiqishi juda qadim zamonlarga borib taqaladi. Turli davrlarda adabiy ertakka murojaat etish nafaqat muallifning ist'edodi va istagi gina bo'lib qolmastan, balki usha davr taqazosi hamdir. Eng muhimi ertak haysi turda bo'lishidaan qat'iy nazar hech qachon o'lmagan.Qaysi asryoki davr bo'lmasin ertaklar yaxshilikka etaklagan, ko'ngillarni hushlab insonlarda ezgu niyatlarni alqagan va eng asosiysi yovuzlikka qarshi turgan.

Mazkur tadqiqot ishimizda biz fransuz adabiyotida kichkina shahzoda asarining o'ziga hos hususiyatlari, asosan asaring mavzu va g'oyasini o'rganishni maqsadi qilib olganmiz.

Tadqiqotimizning vazifasi quyidagi masalalari yechimini belgilab berdi:

1.mavzu tushunchasini yoritish;

2.badiiy g'oya tushunchasiga aniqlik kiritish;

3.Asarda bosh qahramon muammosining qanday hal

etganligini aniqlash;

4. Asarlarda ma’naviy poklik goyasining oziga xos talqinlarini

korsatib berish;

6. Sent-Ekzyuperi ijodining Ozbekistonga kirib kelishi va tadqiq

etilishi masalasini yoritish;

7. «Kichkina shahzoda» asarining M.Umarov va X.Sultonov

tomonidan qilingan tarjima variantlarini o`rganish.

Tadqiqotimiz obyekti XX asrdagi fransuz adabiy ertagi. XX asr fransuz adabiy ertagi hususiyatlarini tadqiqqilish bo'lib topiladi.

Tadqiqotimiz predmeti XX asr fransuz adabiy ertagi xususiyatlarini fransuz adibi Antuan de Sent-Ekzyuperining «Kichik shahzoda» ertagi misolida tadqiqqilishdan iborat. Shuningdek mazkur tadqiqot ishimizda fransuz adabiy ertagining rivojlanish tarihi haqida ham keng so'z boradi.

Tadqiqotimizni olib borish davomida tavsiflash va adabiy tadqiqot usullaridan keng foydalanildi.

Tadqiqotmiz tarkibi: kirish, ikkitadan paragraflarga bo'lingan ikki bob, yakuniy va foydalanilgan adabiyotlar qismlaridan iborat

1. 
   BOB
   

Adabiyotshunoslikda mavzu va g'oya .

1.1Badiiy asarda "g'oya "ning ifodalanishi.

Badiiy asarni tahlil qilishda an'anaviy ravishda "g'oya" tushunchasi ishlatiladi, bu ko'pincha muallif tomonidan qo'yilgan savolga javobni anglatadi.

Asarning badiiy g'oyasi - muallif tomonidan hissiy tajriba va hayotning rivojlanishi mahsuli sifatida badiiy asarning mazmun-semantik yaxlitligi. Ushbu g'oyani boshqa san'at va mantiqiy formulalar yordamida qayta yaratib bo'lmaydi; bu asarning butun badiiy tuzilishi, uning barcha rasmiy qismlarining birligi va o'zaro ta'siri bilan ifodalanadi. An'anaviy ravishda (va tor ma'noda) g'oya asosiy g'oya, mafkuraviy xulosa va "hayot darsi" sifatida ajralib turadi, tabiiyki, bu asarni yaxlit tushunishdan kelib chiqadi.

Adabiyotdagi fikr - bu asarda aks etgan fikrdir. Adabiyotda aks etgan g'oyalar juda ko'p. Mantiqiy fikrlar va mavhum fikrlar mavjud. Mantiqiy g'oyalar - bu xayoliy vositalarsiz osongina uzatiladigan tushunchalar, biz ularni aql sifatida idrok eta olamiz. Mantiqiy g'oyalar fantastika uchun xosdir. Badiiy roman va rivoyatlar uchun falsafiy va ijtimoiy umumlashmalar, g'oyalar, sabab va ta'sir tahlili, ya'ni mavhum elementlar xarakterlidir.

Ammo badiiy asarning juda nozik, ammo tushunarli g'oyalarining o'ziga xos turi ham mavjud. Badiiy g'oya - bu majoziy shaklda aks ettirilgan fikr. U faqat majoziy ma'noda hayot kechiradi va gap yoki tushuncha shaklida aytilmaydi. Ushbu fikrning o'ziga xos xususiyati mavzuni ochish, muallifning dunyoqarashi, qahramonlarning nutqi va xatti-harakatlari, hayot rasmlari tasviriga bog'liq. U - mantiqiy fikrlarni, tasvirlarni, barcha muhim kompozitsion elementlarni bog'lashda. Badiiy g'oyani konkretlash yoki tasvirlash mumkin bo'lgan oqilona g'oyaga qisqartirish mumkin emas. Ushbu turdagi g'oya kompozitsiyadan tortib, tasvir uchun ajralmasdir.

Badiiy g'oyani shakllantirish murakkab ijodiy jarayondir. Adabiyotda bu shaxsiy tajriba, yozuvchining dunyoqarashi, hayotni anglashi ta'sir qiladi. G'oyani yillar davomida va o'nlab yillar davomida taqqoslash mumkin va muallif uni amalga oshirishga intilib, azob chekadi, qo'lyozmani qayta yozadi, mujassamlash uchun mos vositalarni izlaydi. Muallif tomonidan tanlangan barcha mavzular, qahramonlar, barcha voqealar asosiy g'oyani, uning nuanslarini, soyalarini to'liq ifodalash uchun zarurdir. Biroq, badiiy g'oya nafaqat yozuvchining boshida, balki qog'ozda ham paydo bo'ladigan mafkuraviy reja, reja bilan teng emasligini tushunish kerak. Qo'shimcha badiiy voqelikni o'rganish, kundaliklarni, daftarlarni, qo'lyozmalarni, arxivlarni, adabiyotshunoslarni o'qish rejaning tarixini, yaratilish tarixini tiklaydi, lekin ko'pincha badiiy g'oyani ochib bermaydi. Ba'zan shunday bo'ladiki, muallif badiiy haqiqat, ichki g'oya uchun o'ziga xos g'oyaga rozi bo'lib, o'ziga qarshi chiqadi

V.V. Odintsov U "badiiy g'oya" kategoriyasi haqida o'z tushunchasini qat'iyroq ta'kidlagan: "Badiiy asar g'oyasi har doim o'ziga xosdir va u nafaqat yozuvchining shaxsiy bayonotlaridan (uning tarjimai holi, ijtimoiy hayoti faktlari va boshqalar), balki matndan ham kelib chiqmaydi. shirinliklar nusxalari, jurnalistik qo'shimchalar, muallifning izohlari va boshqalar. "

Adabiyotshunos G.A. Gukovskiy shuningdek, ratsional, ya'ni oqilona va adabiy g'oyalarni farqlash zarurligi haqida ham gapirdi: “Fikr bilan aytganda, men nafaqat ratsional ravishda shakllangan mulohaza, tasdiq, nafaqat adabiy asarning intellektual tarkibini, balki uning intellektual funktsiyasini tashkil etadigan tarkibiy qismining hammasini anglatadi. maqsadi va vazifasi. U yana shunday izohladi: “Badiiy asar g'oyasini tushunish - bu uning har bir tarkibiy qismlarining g'oyalarini ularning sintezida, tizimli o'zaro bog'liqligida tushunishdir. Shu bilan birga, ishning tarkibiy xususiyatlarini - binoning devorlari nafaqat g'ishtdan qilingan so'zlarni, balki ushbu g'ishtlarning ushbu tuzilishning bir qismi bo'lgan birikmasining tuzilishini, ularning ma'nosini ham hisobga olish kerak. "²Gʻoya, badiiy gʻoya — adabiyot va sanʼat asarlari zamirida yotgan emotsional obrazli fikr. Hayotda roʻy bergan yoki roʻy berishi ehtimol tutilgan har bir voqea va hodisa adabiyot va sanʼat asarlarida oʻz ifodasini topishi mumkin. Yozuvchi yoki sanʼatkor tomonidan tasvir etilgan shunday voqea va hodisa badiiy g'oya.ning predmeti hisoblanadi. Badiiy g'oyaning emotsional taʼsir kuchi, voqea va hodisaning muhimligi hamda uni tas-virlagan yozuvchi yoki sanʼatkorning mahorati bilan belgilanadi. Badiiy G'oya tasvir etilgan voqea va hodisaning oddiy inʼikosi yoki shu voqea va hodisadan hosil boʻluvchi tasavvur, maʼno va mazmungina emas, balki hayotiy voqea va hodisani muayyan nuqtai nazardan idrok va talqin etish natijasida yuzaga kelgan emotsional obrazli fikrdir.

Shoʻro davri adabiyotshunosligi va sanʼatshunosligida G'oya tushunchasi ostida badiiy G'oya nazarda tutilgan boʻlsada, bu Gʻoyaga ijtimoiy-siyosiy tus berilgan, adabiyot va sanʼat asarlaridan shoʻro davri mafkurasi talablari bilan uygʻun boʻlgan G'oyagina axtarib kelingan. Bunday Gʻoya topilmagan taqdirda, u yoki bu asar muallifi maslaksizlikda, gʻoyasizlikda ayblangan. Vaholonki Gʻoya badiiy tafakkur mevasi va shu tafakkurning u yoki bu asardagi voqea tasviridan kelib chiquvchi muayyan emotsional taʼsir kuchiga ega boʻlgan obrazli koʻrinishidir.

Inson bu dunyodagi moʻjizalardan biri Niagara shalolasini koʻrib, mahliyo boʻlishi, choʻchishi yoki hayratga tushishi mumkin. Agar shu shalolaning hayratomuz manzarasi badiiy asarda muayyan maqsadda tasvir etilgan boʻlsa, undan kelib chiquvchi emotsional obrazli fikr oʻquvchi yoki tomoshabinni faqat hayratga solibgina qolmay, unda boshqacha fikrni, kayfiyatni ham uygʻotadi. U mazkur asarni oʻqib yoki koʻrib, inson tabiat kuchlari oldida ojiz bir mavjudotdir, degan fikrga kelishi mumkin. Aksincha, u ana shu dahshatli goʻzallik ham Inson uchun Alloh tomonidan yaratilgan, degan yuksak bir fikrga kelishi ham tabiiy. U qanday fikrga kelgan boʻlmasin, bu fikr-xulosa shu voqea tasvir etilgan asar zamirida yotgan va muallifning niyati bilan bogʻliq boʻlgan badiiy gʻoyadir.

Badiiy G' oya faqat muayyan voqea va hodisa tasvirlangan asar zamirida yotadi, deyish toʻgʻri emas. Zero, lirik sheʼriyatda voqea va hodisa tasviri emas, balki shoirda muay-yan hodisa (mas, kamalak tarali-shi, kuyosh botishi yoki bepoyen dengiz bilan uchrashuv) tufayli tugʻilgan his-tuygʻu va lirik kechinma tasvir etiladi.

Soʻnggi yillarda shoʻro mafkurasidan voz kechilgani va shu mafkura talablari asosida yaratilgan asarlarga boʻlgan munosabat keskin oʻzgargani uchun ayrim adabiyotshunos va sanʼatshunoslar Gʻoyaning adabiyot va sanʼat asarlaridagi oʻrni va ahamiyatini rad etmoqchi boʻladilar. Hol-buki, G'oyani badiiy fikr sifatida inkor yoki rad etish adabiyot va sanatni maslaksizlikka, maʼnosizlikka olib borishi mumkin. Shoʻro davri mafkurasining biror izi boʻlmagan Sharq adabiyoti va sanʼati (mas, qoʻshiqchilik va raqs) da ham badiiy Goya mavjud edi, Sharq adabiyoti va sanʼati uzoq asrlardan beri xalqni ana shu badiiy g'oya asosida tarbiyalab keldi va hozir ham tarbiyalab kelmoqda. Agar bir asar zamirida yotgan fikr badiiy Gʻoya.ni tashkil etsa, shu asar mansub boʻlgan yozuvchi ijodi yoki adabiy jarayon zam-rida yotgan fikrlar majmuasi goyaviylik deb ataladi. Shoʻro davri mafkurasi gʻoyaviylikka oʻta siyosiy ruh berib, uni gʻoyaparastlikka aylantirib yubordi. Holbuki, G'oya ham, gʻoyaviylik ham kitobxon yoki tomoshabin. yoxud tinglovchining gʻashiga tegmasligi, balki uning qalbidagi sogʻlom fikr va tuygʻularning yuzaga chiqishiga koʻmak berishi, unda ezgu intilishlarni uygʻotishi lozim, xolos Shuning uchun ham adabiyot va sanʼat asarlaridagi Gʻ. badiiy Gʻ. hisoblanadi. Yozuvchilar adabiy asarda muayyan hayotiy muammolarni ko‘tarib chiqish bilangina cheklanmaydilar, balki uning hal qilinishi yo‘llarini ham ko‘rsatadilar, muayyan bir fikrni ilgari suradilar. Shunga ko‘ra adabiy asarda har doim yozuvchining muhim fikri, g‘oyasi bo‘ladi. Chinakam badiiy asarlarda har bir voqea, har bir shaxs va hatto eng kichik tafsilot ham g‘oyaning ifodalanishiga xizmat qiladi. Yozuvchi asarda ilgari surgan asosiy g‘oya leytmotiv deb ataladi. Adabiy asarning yaxlitligi, bir butunligi, birinchi navbatda, unda ifodalangan mazmun bilan belgilanadi. Mazmun esa biror shakldaifodalanadi. Badiiy asar mazmun va shaklning birligidan tashkil topadi. ³

1.2. Badiiy asarda mavzuning ifodalanishi.

Mavzu (arab. — joylashtirilgan, qoʻyilgan), tema — 1) muhokama, maʼruza, suhbat, dars, ilmiy asar va boshqa ning asosiy mazmuni; 2) adabiyot va sanʼatda — ijodkor tomonidan tanlanib, uning gʻoyasini aks ettiradigan badiiy tasvir obʼyekti, hayotiy material doirasi. Badiiy adabiyotda (roman, qissa, doston, drama, sheʼr va boshqalar), tasviriy sanʼat, meʼmorlik (rasm, haykal, gravyura, naqsh va boshqalar), yirik musiqa asarlari (opera, musiqali drama, simfoniya va boshqalar)da ijtimoiy masalalar, tarixiy voqealar, kishilarning muayyan intilishlari, orzulari va h. k.mavzu. boʻlishi mumkin.Mavzu. gʻoya bilan uzviy bogʻliq. Asarning janri, syujeti va uslubi Mavzu va gʻoyaga qarab tanlanadi. Mavzu tanlashda, ayniqsa, uning talqinida muallifning gʻoyaviy mavqei katta rol oʻynaydi. Asarning konkret mazmunida bosh Mavzu yana mayda Mavzularga boʻlinadi va bularning har biri gʻoyaviy mazmunning biror tomonini ifodalaydi. Bir Mavzu bir necha muallif tomonidan turlicha yoritilishi, talqin etilishi ham mumkin. Bunda har bir muallif oʻz oldiga qoʻygan gʻoyaviyijodiy vazifalar oʻziga xos uslub va mazmunni belgilaydi; 3) biror musiqa asari yoki uning tarkibiy qismlari asosiy badiiy gʻoyasini ifodalovchi va keyingi rivojiga xizmat qiluvchi tugal musiqa tuzilmasi. Polifoniya asarlari (mas, kanon, fuga)da Mavzu bir ovozli kuy boʻlib, turli ovozlarda navbatma-navbat bayon etiladi. Gomofoniya asarlarining Mavzulari bir muncha rivoj topgan (odatda, 8—16 taktli) tuzilmalardan iborat boʻladi. Bunda kuy yetakchi ovozda namoyon boʻlib, joʻr boʻluvchi ovozlar esa uning mazmunini teranlashtiradi. Ogʻzaki anʼanadagi musiqa, shuningdek, 20-asr avangardizm yoʻnalishi (aleatorika, sonoristika va boshqa uslub) dagi kompozitorlik ijodida ohang Mavzulari bilan birga musika jarayonining faqat ritmik (mas, usul) yoki tembr jihatlariga asoslangan Mavzular ham joriy etilgan. Bulardan tashqari, musiqa ijodiyoti (musiqali drama, opera, balet va boshqalar) da muayyan gʻoya va mazmunga ega boʻlib, asarning boshidan oxirigacha oʻzgarmay (leytmotiv, leyttema) yoki qisman oʻzgarib keluvchi Mavzu va, aksincha, tuzilmasi chegaralanmagan Mavzu misollari mavjud. Yirik shakl (mas, sonata, simfoniya)lar bir necha Mavzularni oʻz ichiga oladi. Ular har xil obrazlarni ifodalash va taqqoslab rivojlantirish uchun xizmat qiladi. Turli obrazlarni ifodalovchi mavzular bosh mavzuning tubdan oʻzgartirish yoʻli orqali vujudga kelishi (monotematizm) ham kuzatiladi.[1]

Har qanday san’at badiiy asar shaklida yashaydi. Keng ma’noda insonning go‘zallik qonuniyatlari asosidagi ijodiy-ruhiy faoliyatidan badiiy asar yaraladi (musiqa, rasm, haykal, kino, raqs va h.k.) Tor ma’noda badiiy adabiyotga mansub kitoblar badiiy asar deyiladi. ( “Xamsa”, “Boburnoma”, “O‘tgan kunlar”, “Shaytanat”, “Urush va tinchlik” kabi) Badiiy asarda ijod jarayoni muhrlanadi. Shu bois ham badiiy asar tabiatini anglash uchun badiiy ijod jarayoni haqida tasavvurga ega bo‘lish kerak. Badiiy asarda qo‘yilgan va yoritilgan hayotiy masalalar, yozuvchi tomonidan asarda ko‘tarilgan va ko‘p qirrali mazmunni yagona yaxlitlik holiga keltirib turadigan asosiy muammo mavzu deb ataladi. Mavzu tanlashda yozuvchining dunyoqarashi va mahorati muhim ahamiyatga ega. Badiiy asarda abadiy va davriy mavzular aks etadi.

Do‘stlik, muhabbat, baxt va baxtsizlik, mehr, qayg‘u, quvonch va boshqalar adabiyotning abadiy mavzularidir. Bundan tashqari har bir zamonning o‘z muammolari bo‘ladi, ular davriy mavzular deyiladi⁴

I I. Bob

Antuan de Sent-Ekzyuperining «Kichik shahzoda» ertagi

2.1. «Kichik shahzoda» ertagining janrlik xususiyatlari

Bolalar uchun yozilgan ertak, keng ommaning mutloq shoirona muhiti, ramzlarga tula obrazlar tarkibi bilan diqqat e'tiborini tortdi. Chunki, ushbu ertak bolalarga bag'ishlangani bilan ko'nglida bola bo'lib qolgan kattalarga ham birdek qadirli bo'lib qoldi. Ertak muallifning chizgan rasmlari sababli hamtez mashhur bo'lib ketadi.

1943 yili nashr etilgan bolalar kitobi - bu bolalar qalbining mardligi va donoligi, bolalarga hos bo'lmagan, ya'ni hayot va o'lim, muhabbat va javobgarlik, do'stlik va vafodorlik kabi tushunchalar haqida .⁵

«Kichik shahzoda» Sent-Ekzyuperining eng yaxshi deyish nojoyiz bo'lsa, eng taniqli asaridir. Ko'pincha ushbu asar haqidagi mulohazalar va asosiy xulosalardan kelib chiqib asar muallifiga baho berishadi, ba'zi hollarda esa uni ertak bosh qahromoniga qiyoslashadi. Buning barchasi haqiqatdan yiroq albatta.

Asar juda bosh tilda yaratilgan. Muallif ko'plab aroyib va takrorlanmas adabiy usullarni qo'llagan..

Asarning soddaligi - bu bolalarga xos haqiqatgoylik va aniqliqdir. Ekzyuperi asari tili hayot, dunyo va albatta bolalik haqidagi ko'plab hayollarga va o'ylarga boy. Sent-Ekzyuperining yozish uslubiyam o'ziga xos sehirli - bu uning obrazlardan umumiyliklarga, masaldan odob ahloqiy fikrlarga o'tishida yaqqol ko'zga tashlanadi. Dunyoni Ekzyuperi kabi ko'rish uchun ilohiy yozuvchilik sit'edodi va mahorati zarur.

Ertak tili tabiiy va ta'sirli. Ushbu ertakda oddiy tushunchalar kutilmaganda yangicha takrorlanmas ma'no kasb etadi. Undagi metaforalar yangi hamda juda yangi bo'lib, muallif ularni so'zlarning parodoksal birikmalaridan foydalangan. Bu kabi iboralarni kundalik turmushimizdagi so'zlashuvlarda uchratishimiz qiyin. ⁶ Bu asnoda fikrlarni bayon qilishning o'ziga hos siri bor, chunki eski qadimiy haqiqat yangicha talqin topadi va kitobhonlarni o'ylantiruvchi hususiyatka ega ularning asil mohiyatini ochib beradi.

Hikoya qilish usuli qator farqlarga ega. bu birinchidan eski qadirdonlarning o'ziga hos so'zlashuvi – muallif kitobhonga shunday murojaat qiladi. Shuning uchun unga behosta ishonasiz, uni hech qachon aldamasligiga ishonasiz. Yahshilikka va aql idrokga, tez orada er yuzida hamma narsa o'zgarishiga ishonadigan muallifning ishtiroki doyimo sezilib turadi. Hikoya qilish usulining o'ziga hos musiqaviyligiga ham e'tibor berish zarur. Tushkin va sokin, o'ychang hamda engil hazildan jiddiy o'ylarga o'tish, muallif tomonidan huddi akvarelь buyoqlarida chizgandek yarim yorug' va engil ranglarda tasvirlash ushbu asarning ajralmas bir qismi.⁷

Ekzyuperini o'qir ekanmiz, biz o'z fikrlashimiz doirasini o'zgartiramiz, ya'ni yanada oddiy va soddaroq ko'z tashlaymiz atrofga. U ko'z o'ngimizdagi haqiqatlarga nazar tashlashga o'rgatadi: yulduzlarni bankada yashirib bo'lmaydi i ularni qayta va qayta sanashdan ma'no yo'q, sen javobgar bo'lganlarni asrash lozim va o'z yuragingga quloq solish kerak. Bularning barchasi juda oddiy shu bilan birga juda murakkab.

Kichik shahzoda obrazi avtobiografik bo'lib, shu bilan bir qatorda katta yoshli muallif-uchuvchiga ham hech bir aloqasi yo'q ga o'hshaydi. U kamba]g'allashib qolgan zodogonlar urug'idan bo'lmish bolakayni, u kichkinaligida sariq sochlari uchun “quyosh qiroli” deb, katta bo'lgach kollejda esa o'zoq vaqt yulduzlarga telmurgani uchun “Oy inson” deya chaqirishkan o'zidagi kichik Tonini sog'inish hisidan yaralgan. ⁸

Bolalarning ongiga oddiy haqiqatni etkazishda aql nasihat qilish aksincha teskari natija berishi mumkinligini inobatga olgan muallif ertak usulida hikoya qilishni tanlaydi. Ushbu maqsadini amalga oshirishda Sent-Ekzyuperi ertakning ajoyib turi bo'lmish masal-ertak turini tanlaydi. Aslini olganda ushbu ertakda oddiy so'zlashuvda va hikoyada yashiringan ma'noni har bir inson tez ilg'ay oladi.Ammo lekin muallif ertak janridan foydalansa, bu usul asarni soddalashtirib qo'yadi degani emas. Ekzyuperi asaridagi oddiylik uning soddalashtirilgani emas, balki aksncha sodda so'zlarda murakkabliklarning tuzulishidir. qolaversa asar barchaga birdek tushunarli bo'lishi ham kerak edi.

Agar mashhur, ya'ni «kattalar - bu o'l qaygan bolalar» iborasidan kelib chiqsak, unda Ekzyuperi o'z hayotidan, bolaligidan keltirilgan parchalarni asar bilan bog'lar ekan, uning o'zi aytkanidek u bolalar olamidan. Shunday ekan «kichik shahzoda» asaridagi butun pafosni bitta formulada, ya'ni «o'zingizda bolalikni saqlang» iborasida keltirish mumkin. ⁹

Asarda bosh qahramon cheksiz yolglizlikda. Bu ramziy ma'noda shuni tushunish mumkinki, insonlar bir birini tushunmasligi, seva olmasligi va haqiqiy do'st bo'la olmasligi tufayli bir umr yol?izdirlar. Ular hattoki o'zyuraklarini eshitishmaydi. Ularning asosiy fojiyai shundaki, ular Shah bo'lishga intilishmayapti. «Jiddiy odamlar» o'zlari xos'rgan sun'iy dunyoda bosh?alardan chegaralanib yashashadi. Ular o'zlarining sayoralarida yashab fa?at uni haqiqiydeb bilishadi va hech qachonhaqiqiy his tuygularni anglay olishmaydi.

Chuqur umumiyliklarga bo'lgan ehtiyoj Sent-Ekzyuperini masal janriga murojaat etishka undadi. Ushbu janrga aniq bir tarihiy davriy mazmun xoss emasligi, uni didaktik jihatdan shartliligi muallifga o'z qarashlarini va o'z zamoniga oid muammolarni tasvirlash imkonini berdi. Masal janri Sent-Ekzyuperiga insoniyat borlig'iga nazar tashlashga ko'maklashdi.¹⁰Masal hoyalarini tadbiq etish uchun o'ziga hos kompoziciyadan foydalanilgan. Parabola - odatiy masal janining asosiy tarkibiy komponenti. «Kichik shahzoda» asari ham bundan mustasno emas. Aniqroq qilib aytadigan bo'lsak, voqeyalar aniq joyda va aniq vaqtda yuz beradi. Syujet quyidagicha rivojlanadi: harakat egri yo'nalishda harakatlanishni davom ettiradi va o'zining eng qizg’in chuqqisiga etkanida boshlang’ich nuqtasiga qaytadi. Bu kabi syujet yaratish usuli, ya'ni o'zinig boshlang’ich nuqtasiga qaytish usuli yangicha falsafiy ahloqiy mazmuniga erishadi. Masalaning echimini yangi nuqtada topish mumkin. ¹¹

Sent-Ekzyuperining asaridagi “kattalar”ning asosiy fojiyali muammosi moddiy boylik deb ular o'zlaridagi bor insoniylikni yo'xostishida va bir umr mazmunsiz hayot kechirishidadir.
2.2. «Kichik shahzoda» ertagining mavzu va g'oyasi

Antuan de Sent-Ekzyuperi kitobxonlar uchun haligacha mashhur adib bo‘lib qolyapti. Hamma gap shundaki, ijoddagi samimiyat, insonga mehr, nozik did hech kimni befarq qoldirmaydi. Bo‘lmasa urush tufayli hayotdan bevaqt ko‘z yumgan adib va shoirlar kam deysizmi. Shunday ekan Antuan de Sent-Ekzyuperi mashhur, uning «Kichkina shahzoda» ertak-qissasi hamma yoshdagi insonlar sevimli asar . akelayotgan halokatdan odamzodni qutqarish “kichkina shahzoda” ertakining asosiy mavzularidan biridir.Ushbu she’riy ertak beg’ubor bola qalbining jasorati va donoligi ,do’stlik va sadoqat kabi muhim “bolasiz” tushunchalar haqida.

O’z asarida yozuvchi ko’targan ko’plab global mavzular asrlar davomida butun insoniyatni tashvishga solayotgan va hayajonlantiradigan narsa.

Avval o, bu hayotni izlah mavzusining ma’nosi. Kichik shahzoda bir sayyoradan boshqasiga sayohat qilib, shunday qiladi.

Muallif bu sayyoralarning aholisi odatdagi dunyolaridan tashqariga chiqishga harakat qilishmaydi va bo’lshning ma’nosi haqidagi adabiy savolga javob topishadi.

• 
  Ular odatdagi hayot tartibidan juda mamnun. Ammo bu faqat haqiqatni qidirishga tug’iladi,buni bosh qahramon isbotlab ,hikoyaning oxirida sevimli Roaga qaytadi.
  

U nafaqat ushbu dolzarb mavzularni ochibgina qolmay ,balki o’quvchilarga sevikli inson uchun va butun dunyo uchun javobarlikka bo’lgan ehtiyojini etkazadi.Kichkina shahzoda o’zining kichkina sayyorasini g’amxo’rlik qiladi.

Butun iste’mol qilinadigan yovuzlik baobablar yordamida , agar ular doimiy ravishda yo’q qilinmasa,sayyoradagi barcha hayotni tezda singdira oladigan.Bu hayot davomida tinimsiz kurashishingiz kerak bo’lgan insoniy yomonliklarning barchasini o’z ichiga olgan yorqin timsol.

Hikoyaning g’oyasi.”Sevish, bir-biriga qarash degani emas , bu bir tomonga qarashni anglatadi”.Bu g’oya ertakning mafkuraviy tushunchasini belgilaydi.”Kichkina shahzoda” 1943-yilda yozilgan va Ikkinchi Jahon urushidagi Yevropadagi fojia ,yozuvchining mag’lubiyatga uchragan ,Fransiyani bosib olganlari haqida eslashlari asarda o’z izlarini qoldiradi.Ekzuperiy o’zining yorqin qayg’uli va dono hikoyasi bilan cheksiz insoniyatni himoya qildi. Ma’lum bir ma’noda hikoya yozuvchining ijodiy yo’li , uning falsafiy ,badiiy idok etishning natijasi hisoblanadi.Faqat san’atkorgina uning mohiyatini – uning atrofidagi dunyoning ichki go’zalligi va uyg’unligini ko’ra oladi Hatto sayyora sayyorasida ham Kichik shahzoda shunday deydi :”U chiroqni yoqganda , xuddi bitta yulduz yoki gul hali tug’ilayotganga uxshaydi.Va u chiroqni o’chirganda- xuddi bitta yulduz yoki gul uxlab yotganday.Ajoyib ish.Bu foydali ,chunki u go’zal “.Bosh qahramon o’zining tashqi qobig’iga emas , balki go’zalning tomonini gapiradi.

«Kichkina shahzoda» ertagi Antuan de Sent-Ekzyuperining eng kichik asarlaridan biri bo‘lsa ham, unda adibning inson hayotining ma’nosi va mazmuni haqidagi dardlari va falsafiy mushohadalari, insonlar o‘rtasidagi do‘stlik, birodarlik, hamdardlik va o‘zaro hurmat munosabatlari, Yovuzlik va Yomonlikka qarshi kurash g‘oyalari aks ettirilgan.

Asar to‘g‘risidagi mulohazalarni yozuvchining ushbu muhim gapini eslash bilan boshlasak: «Men kitobimning shunchaki ermak uchungina o‘qilishini aslo istamayman».

Demak, biz bu asarga juda jiddiy e’tibor qaratishimiz kerak .

Xo‘sh, yuzaki qaraganda ertaknamo tuyuladigan bu qissada bir qancha sir-u sinoat yashiringan ekan .Adibning kasbi uchuvchilik ekanini bilamiz Asarda navbatdagi parvozlarning birida uning samolyoti buzilib, kimsasiz Sahroyi Kabirga (Afrikadagi ulkan cho‘lga!) qo‘nishga majbur bo‘ladi. Huvullab yotgan sahroda, tong saharda uning tepasida bir g‘aroyib bola paydo bo‘ladi. Keyinroq ma’lum bo‘lishicha, bu tillarang sochli, qo‘ng‘iroq tovushli bolajon mittigina olis sayyorada bir o‘zi yashar, bir yil muqaddam sayyoralararo sayohatga chiqib, nihoyat Yer planetasiga (sayyorasiga) kelib qolgan ekan. U uchuvchi amakiga bir-biridan qiziq savollar berishdan, xuddi katta odamlardek u bilan tortishishdan charchamasdi.

Muallif «Kichkina shahzoda» deb nom qo‘ygan bu bolaning aytishicha, uning sayyorasida baobab deb nomlanadigan xavfli bir daraxt urug‘i nihoyatda ko‘p ekan. Shahzoda har tongni endigina urug‘dan chiqqan baobab ko‘chatlarini yulib, o‘z sayyorasini tozalash bilan boshlarkan. U to Yerga kelgunga qadar bir necha sayyoralarni o‘rganibdi. Ularning birida yakka-yolg‘iz qirol, boshqasida shuhratparast bir kimsa, keyingi sayyoralarda esa piyonista, korchalon, xonadan chiqmay yostiqday-yostiqday kitoblar yozadigan chol va tinimsiz fonus chiroq yoqish bilan band charoqbonni (chirog’bonni) uchratibdi. Shuningdek, kichkina shahzoda Yerda ham talay mavjudot bilan muloqotda bo‘ladi. Ilon, tulki, gul, bekat nazoratchisi, savdogar shular jumlasidandir.

Nihoyat, uchuvchining samolyoti tuzaladi, Kichkina shahzodaning ham o‘z sayyorasiga qaytish vaqti keladi. Hikoyachi o‘zining yosh do‘stlariga asar oxirida shunday xitob qiladi:

«Agar qachonlardir Afrikaga, sahroga borib qolsangiz, bu joyni tanishingiz oson bo‘ladi. Mabodo shu yerdan o‘tar bo‘lsangiz, o‘tinib so‘rayman, mana shu yulduz ostida bir nafas to‘xtang! Bordi-yu shu payt tillarang sochli bir bola yoningizga kelib, qo‘ng‘iroqdek tovush bilan kula boshlasa, birorta savolingizga javob bermasa, o‘ylaymanki, kimga duch kelganingizni albatta sezsangiz kerak. O‘shanda, sizdan o‘tinib so‘rayman, dardli dilimga yupanch berish esingizdan chiqmasin: uning qaytib kelganini menga zudlik bilan xabar qiling».

“Kichkina shahzoda”da yozuvchining «dardli diliga yupanch beradigan» qanday mo‘jiza bor ediki, u bu qadar intiq kutmoqda.

Bu asarning uchuvchidan boshqa deyarli barcha qahramonlari (ular esa goh inson, goh hayvon, goh o‘simlik shaklida ishtirok etadilar) ramziy xarakterga ega. Adabiy asarlarda odamlarga hayotning o‘zgarmas qonunlariga xos bo‘lgan azaliy sifatlarni o‘zida umumlashtiradigan ramziy obrazlar yaratish an’anasi mavjuddir. Endi ana shu nuqtayi nazardan «Kichkina shahzoda» asariga qayta nazar tashlasak bitta sayyorada birgina Kichkina shahzoda, birgina shuhratparast yoki piyonistagina yashashi mumkin emasligi demak, yozuvchi alohida nom qo‘ymay, 325, 326, 327 va boshqa raqamlar bilan belgilagan bu asteroidlar aslida odamlarga xos bo‘lgan fazilat va nuqsonlar ekanligini yashirib ketgan piyonista yashaydigan sayyorada (demak, shu xavfli kasallikka mubtalo bo‘lgan insonlar qalbida!) kechgan suhbatga e'tibor qilasak.

« — Nima qilyapsan? - deb so‘radi Kichkina shahzoda.

— Ichyapman, — dedi piyonista xo‘mrayib.

— Nega?

— Unutmoqchiman.

— Nimani? — deb so‘radi Kichkina shahzoda piyonistaga rahmi kelib.

— Shu ishimning uyatligini, — dedi piyonista tan olib va boshini quyi soldi.

— Qaysi ishing? — deb so‘radi Kichkina shahzoda, boyoqishga yor-dam berishni jon-dilidan istab.

— Ichishim uyat! - dedi piyonista va qaytib og‘iz ochmadi.

Anchadan so‘ng Kichkina shahzoda lol-u hayron bo‘lib, tag‘in yo‘lga tushdi.

«Ha, shubhasiz, kattalar juda-juda g‘alati xalq», deb xayolidan kechirdi yo‘lida davom etarkan».

Kichkina shahzoda xuddi shu tarzda qirol, shuhratparast, korchalon (byurokrat), hech kimga nafi tegmaydigan kitoblar yozib o‘zini ovutadigan chol va boshqalar bilan suhbat quradi. Bu insoniy ojizliklar uning yuragini g‘ash torttiradi.

Kichkina shahzoda qiyofasida asarda ezgulik kuchi namoyon bo’ladi. Negaki, ezgulikkina yovuz boababning g‘ovlab ketishiga — olamni yomonlik egallab olishiga qarshi har kuni kurashga chiqadi. Qalbida ezgulik yashaydigan insongina o‘zi suygan feruza guli — sevgi-muhabbatini himoya qila oladi...

Ezgulikning «Ko‘ngil ko‘zi ochiq» bo’ladi! Afsuski, shaytoniy vasvasalarga uchgan odamzod hayotida Ezgulikning yashashi oson kechmaydi. Xuddi shu tufayli ham Kichkina shahzoda yetti sayyorani ham, hatto Yer yuzini ham tezda tashlab ketadi. Xuddi shu ayriliq yozuvchi Antuan de Sent-Ekzyuperi dilini dardli, ko‘zini yoshli qiladi. Xuddi shu abadiy og‘riq va dard kuylangani tufayli ham adib qalamidan to‘kilgan «Kichkina shahzoda» asarini butun insoniyat izlab topib o‘qiydi, yuragining to‘rida saqlaydi.

Shunday o‘lmas asarni yaratgani uchun ham yozuvchi (yozuvchining) vatani — Fransiyada, Antuan de Sent-Ekzyuperi tug‘ilgan yurt — Lion shahri markazida unga ajoyib bir haykal o‘rnatilgan. Ko‘kka bo‘y cho‘zgan baland oq marmar ustun ustida adib o‘tiribdi, uning yelkasiga qo‘lini qo‘ygancha Kichkina shahzoda turibdi. Ular bu yuksaklik uzra hamon suhbat qurayotgandek tuyuladi kishiga. Darhaqiqat, Fransiyada va undan tashqarida adib ijodiga qiziqish va hurmat katta. Haykal ham shu katta hurmatning ifodasidir.

XULOSA

Mazkur tadqiqot ishimimzning songida qisqacha hulosa keltirib utadigan bo'lsak, ular quyidagicha:

Gʻoya — inson tafakkurida vujudga keladigaya, jamiyat va olamlarni maqsal sari yetaklayligan fikr

-Badiiy asar g'oyasi - badiiy asarning semantik, obrazli, hissiy tarkibini umumlashtiradigan asosiy g'oya.

- Fransuz ertak sifatidagi dastlabki asarlari Lelar deb atalib, ularning xalq ertaklariga yaqinligi va ajablanarli voqealarga asoslanishi ularning jozibali va shoironaligidan darak beradi. Ammo Fransiyalik Mariyada yaqqol namoyon bo'lgan ertak odatlari tadqiqotchi olimlarning xulosalariga ko'ra keyingi bir necha yuz yilliklarda fransuz adabiyotida o'z rivojini topmagan. Faqatgina XIV asrdagi ritsarlik romanlarida ba'zi elementlari uchraydi.XVI asrdan boshlab fransuz adabiy ertaklariga Bokkacho bilan bog’liq italyancha odatlar ta'sir o'tkaza boshlaydi.

- XX asr fransuz adabiyotida ajoyib ertaklarga boy. Adabiyot yangi mavzular bilan boyib bordi. Masalan, ilm va fan soqasiga oid mavzular ko'plab uchraydi. Ertak shakli va mazmuni jihatidan erkinrok, noodatiyro bo'lib borishiga qaramay, o'zining ertaklarga xos jozibasini, donoligini va shoironaligini yo'qotmadi. Zamonaviy ertak uchun yangi asrda qahramonnig individuallashuvi, hajviya, demokratizm va parodiya hosdir.

O'zbek adabiy jarayonida tanilgan ana shunday so'z san'atkorlaridan biri Antuan de Sent-Ekzyuperi hisoblanadi. Yozuvchining «Kichkina shahzoda» ertagi urush vaqtida yozilgan. Yozuvchi eng muhim narsa haqida - kishining burchi va sadoqati haqida, do'stlik va muhabbat haqida, hayotni va insonni yurakdan sevish kerakligi haqida, yomonlikka qarshi kurashish, dunyoning go'zal va kishilarning bahtiyor bo'lishi uchun kurashish zarurligi to'g'risida soddagina hikoya qiladi.» ¹²

O'zbekistonlik tanqidchilar va ijodkorlar o'z asarlari va maxoslalarida

francuz yozuvchisi ijodining u yoki bu jihatini ta'kidlab o'tgan o'rinlar yo'q emas. Lekin Sent-Ekzyuperi ijodi anchagina batafsil tadqiq etilgan o'zbek tilidagi dastlabki ish Hurshid Davronning kitobga yozgan so'ng so'zi hisoblanadi. Muallif «Kichkina shahzoda»ni «bizning tasavvurimizdagi juda ko'p tushunchalarni o'zgartirish kuchiga ega asar» deb baholaydi.¹³

Ma'lumki, «Kichkina shahzoda» XX asr adabiyotidagi ko'p tillarga tarjima qilingan asarlardan sanaladi. Ushbu ertakning o'zbek tiliga qilingan dastlabki tarjimasi haqida adabiyotshunoslikda M.Holbekov tomonidan ba'zi mulohazalar aytilgan. Unda M.Umarov tarjimasida so'zlar va ularning ma'no tovlanishlari, muallif bayonidagi ohang hamda ertakdagi obrazlilik juda yahshi etkazib berilgan, degan hulosa chiqariladi. A.xossimov tomonidan francuz yozuvchisi ijodining o'ziga hos hususiyatlari, «Kichkina shahzoda» asarida bolalik dunyosining nozik kechinmalari tasviri, ertak-hissani CH.Aytmatovning «Oq kema»si bilan muxosyasa qilish singari masalalar tadqiq etilgan. Jaxosn adabiyotining nodir namunalaridan bahramand bo'lish o'quvchi tafakkuri va dunyoqarashini boyitish bilan birga, o'z adabiyotini yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi. Shu ma'noda so'nggi yillarda nashr etilayotgan adabiyot darsliklarida «Jaxosn adabiyoti» deb ataluvchi bo'limning paydo bo'lganligi quvonchli xoldir.

Umuman olganda o'zbek-fransuz adabiy aloqalarida betakror gumanist yozuvchi Sent-Ekzyuperi ijodining O'Zbekistonga kirib kelishi, asarlarida ilgari surilgan yuksak insonparvarlik xosyalarining o'quvchilar tomonidan qizg'?in kutib olinayotgani muhim o'rin tutadi.¹⁴

1 . Веснина, Береника Сказка // Энциклопедия Кругосвет

2 https://dvoris.ru/uz/s-chem-nosit/ideya-proizvedeniya-v-literature-opredelenie-ideya-literaturnogo/

3 содержание и форма литературного произведения Ф Крупчанов Л М. Теория литературу. Учебник.- М: Флинта , 2012 Ф Ф www.litmir.me.

Baxtin M.M., Estetika slovesnogo tvorchestva. M., 1979; Xalizev V.Ye.. Tsoriya literaturm, M.. 1999; QurbonovD., Adabiyet nazariyasi. T., 2004;Izzat Sulton, Adabiyot nazariyasi. T., 2005.

4 OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

5 Полторацкая. Н.И. Французская литературная сказка в XX веке // Сказки французских писателей XX века. JL: Лениздат, 1988.

6 Полторацкая. Н.И. Французская литературная сказка в XX веке // Сказки французских писателей XX века. JL: Лениздат, 1988.

7 O'sha erda

8 O'sha erda

9 Федь. Н.М. Литературный сказ в соотношении с фольклорной традицией // Фольклор: поэтическая система. М.: Наука, 1977.

10 (Шинкаренко В. Д. Смысловая структура социокультурного пространства: Миф и сказка. - М.: КомКнига, 2005.

11 Структура волшебной и авторской сказок. - М.: Российск. гос. гуманит. ун-т, 2001.

12 Холбеков М.Н. Узбекско-французские литературные взаимосвязи (в аспекте перевода, критики и восприятия). ДД, -1991

13 Холбеков М.Н. Узбекско-французские литературные взаимосвязи (в аспекте перевода, критики и восприятия). ДД, -1991

14 Холбеков М.Н. Узбекско-французские литературные взаимосвязи (в аспекте перевода, критики и восприятия). ДД, -1999