Курс иши бажарди: Нормуминова Шахноза Илмий раҳбари: Топширган санаси: Ҳимоя қилган санаси: Мундарижа I боб. Кириш. II боб.«Журналист суриштируви»

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКAСИ ОЛИЙ ВA ЎРТA МAХСУС
ТAЪЛИМ ВAЗИРЛИГИ
МИРЗО УЛУҒБЕК НОМИДAГИ
ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ

AХБОРОТ ХИЗМAТИ ВA ЖAМОAТЧИЛИК БИЛAН AЛОҚAЛAР ЙЎНAЛИШИ

ЖУРНAЛИСТИКA ТAРИХИ ВA AСОСЛAРИ ФAНИДAН
«ЖУРНАЛИСТ СУРИШТИРУВИ ОЛИБ БОРИШ ЖАРАЁНИДАГИ ТЎСИҚЛАР»
КУРС ИШИ

Бажарди: Нормуминова Шахноза

Илмий раҳбари:
Топширган санаси:
Ҳимоя қилган санаси:
Мундарижа

I БОБ. КИРИШ.
II БОБ.«ЖУРНАЛИСТ СУРИШТИРУВИ» .
2.1. «Журналист суриштируви» нинг моҳияти..............5
2.2. Энг кўп «Журналист суриштируви» олиб бориладиган соҳалар.........10
2.3. «Журналист текшируви» нинг жамиятда ва ОАВ да тутган ўрни...................15
III БОБ. «ЖУРНАЛИСТ СУРИШТИРУВИ» ОЛИБ БОРИШ ЖАРАЁНИДАГИ МУАММОЛАР.
3.1. «Журналист суриштируви» олиб бориш жараёнидаги тўсиқлар.......18
3.2. «Журналист текшируви» жараёнида журналист салоҳиятини синдирувчи омиллар ва уларни бартараф этиш
3.3. «Журналист суриштируви» жараёнида вақт ва билимнинг ахамияти
IV ХУЛОСА.
V ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР.

I-БОБ. КИРИШ.

Бундан бир неча юз йил аввал, дастлабки варақалар чоп этилганидаёқ энг қизиқарли ва муҳим мавзу – оммадан шу пайтгача яшириб келинган ахборот бўлган. Журналистлар шу ахборотга доир маълумотларни излаб топиб газетанинг навбатдаги сонларига жойлаштирган.
Матбуот тарихидан маълумки, уларнинг аксарияти қонунбузарликлар билан боғлиқ бўлган. Ана ўшандан буён мақолаларга «журналистик суриштирув» деган рукн қўйиш одатга кирган.
Ўзбек матбуотида журналистик суриштирув фақатгина мустақиллик йилларининг дастлабки 10-15 йилида ривожланди. Босма ва электрон ОАВларида бири-биридан қизиқарли суриштирувлар эълон қилинди. Бу борада «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетаси ҳамда Ўзбекистон телевидениесининг «Ахборот» таҳририяти жуда кенг доирада ўқувчи ва томошабинни йиға олди. Ўша пайтда 20-25 миллион аҳолиси бўлган мамлакатимизда «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетаси адади 700-800 минг нусхага етди. Одамлар соат 2030 да бошланадиган «Ахборот» дастурини барча юмушларини тўхтатиб кўрадиган бўлдилар.
II-БОБ.«ЖУРНАЛИСТ СУРИШТИРУВИ» .
Журналистик текширув – бу жамият муаммолари, коррупция, қонун бузилиши, хизмат ваколатларини суистеъмол қилиш ёки илгари бирон сабабга кўра жамоатчилик томонидан сир сақланиб қолган маълумотни очиб берадиган материал.
Журналист маълум режага амал қилган ҳолдагина муваффақиятли журналистик текширув ўтказиши мумкин. Яъни, журналистик суруштирувни бошлашдан олдин, уни амалга ошириш бўйича аниқ режамиз бўлиши керак.
Журналистик суруштирув ўтказиш учун мавзу танлаш жуда муҳим қадамдир. Журналист қонун қаерда бузилганлигини ва қаерда мансаб ваколатларини суиистеъмол қилганлигини билиши керак.
Шуни унутмаслик керакки, бизнинг суруштирув мавзуимиз жамият учун аҳамиятига эга бўлиши керак. Агар ҳеч кимга қизиқ бўлмаган мавзуни ўрганмоқчи бўлсак, вақтимизни беҳуда ушбу мавзуга сарфлашимиз хато. Бундай мавзуларга киришмаслик афзал.
Журналист исталган соҳада журналистик текширувлар ўтказиши мумкин, аммо у суруштирув мақсади жиноят, порахўрлик ва қонун бузилишининг аниқлаш бўлиши кераклигини ёдда тутиши керак. Масалан, журналист журналистлик суруштирувини қуйидаги соҳаларда олиб бориши мумкин:
Сиёсат
Жиноятчилик
Молия
Жамият муаммолари
Агар журналист сиёсий соҳада суруштирувлар ўтказмоқчи бўлса, у сайловолди ташвиқотлари, партиявий фаолият, давлат хизматидаги тайинловлар, қонунчилик ва сиёсатчиларнинг даромадлари тўғрисида суруштирув ўтказиши мумкин.
Агар журналист бирор жиноят юзасидан суруштирув қилишни истаса, унинг журналистик текширувлари инсон ҳуқуқлари, одил судловнинг бузилиши, контрабанда ёки одам савдоси каби мавзуларга доир бўлиши мумкин.
Коррупция схемаларини юзага чиқариш суруштирув журналистикасининг севимли мавзуларидан биридир. Ушбу соҳада ишлаш учун журналистлар қуйидаги йўналишларни ўрганишлари мумкин: биринчи йўналиш – бу давлат молияси: Масалан:
Жамиятдаги имтиёзлар
давлат буджети
солиқ имтиёзлари
давлат харидлари
Иккинчи йўналиш – шахсий бойлик тўғрисида очиқ маълумотлар: банклар, кредитлар, корпоратив молиявий суғурта, инвестиция бозори иштирокчилари ҳам журналистик суруштирувлар учун яхши мавзулар бўлиши мумкин.
Журналистик суруштирувларга янги кириб келганлар учун кўпинча ижтимоий мавзуларга оид муаммоларни тадқиқ қилишдан бошлаш тавсия этилади. Таълим, соғлиқни сақлаш, коммунал хизматлар, кам таъминланганлар учун имтиёзлар, давлат ижтимоий дастурлари ва бошқа соҳаларда журналистик суруштирувлар олиб бориш тавсия этилади.
Журналистик текширувнинг яна бир талаби гипотезанинг мавжудлиги ва унинг тасдиқланиши. Гипотеза – бу суруштирув давомида журналист томонидан тасдиқланадиган ёки инкор этиладиган тахмин, талқин ёки баёнот. Гипотеза суруштирув субъекти ва жараёнини аниқлаштиради. Гипотеза қуйидаги саволларга жавоб бериши керак: ким, нима, қандай қилиб, ниманинг натижасида, қонун нимага бузилмоқда ва оқибатлари қандай?
Мавзуни очиб бериш учун асосий жавоб берилиши керак бўлган саволларни шакллантириш муҳимдир. Саволларга жавоблар топиш бизнинг фаразимизни исботлаш ёки рад этишга ёрдам беради. Маълумотларга оид саволлар далилларни тўплашга ёрдам беради. Кейин, биз мавзу бўйича фикр ва мулоҳазаларни тўплашимиз учун, баҳолаш саволларини шакллантиришимиз керак.
Журналистик суруштирувнинг навбатдаги қисми – ахборот манбалари. Қўйилган саволларга жавоб топишга ёрдам берадиганлар ким ва уларни қаердан топиш мумкин?
Муҳим маълумотларга эга ахборот манбаи сифатида кўриладиган одамлар билан бирга, ҳужжатларга, ташкилотлар, ижтимоий тармоқлар, архивлар, маълумотлар базалари ва оммавий ахборот воситалари ҳам ахборот манбаи бўлиши мумкин.
Материал тўплаш усуллари ҳам журналистик суруштирувнинг муҳим қисмидир, унга қуйидаги бўлимлар киради:
– Шахсий кузатувлар
– Ҳужжатларни ўрганишга имкон мавжудлиги
– Одамларни интервью қилиш
– тадқиқот, таҳлил ва диагностика.
Биз ҳамма нарсани аллақачон билиб олгач, асосий интервьюга борамиз. Асосий интервью қилишдан мақсад – суруштирув қаҳрамонининг изоҳлари ва тушунтиришларини олиш.
Биз барча керакли маълумотларни топиб, асосий интервью ўтказгандан сўнг, биз матнни тузиш ва лойиҳалаштиришга ўтамиз.
Бизнинг журналистик текширувимиз тугагандан сўнг, тайёр материал нашр этилишидан олдин у ҳуқуқий экспертизадан ўтиши керак. Ҳуқуқий экспертиза бу журналист ишлаётган ёки ўз суруштирувини нашр этган журналист учун ҳам, ОАВ учун ҳам хавфсизлик кафолати ҳисобланади.
Журналистик тадқиқотлар ўтказишда асосий тавсиялардан бири маълумотлар архивни сақлаб қўйишдир. Тўпланган материаллар келажакда мавзуга тезда қайтишга ёрдам беради. Бундан ташқари, тўпланган материаллардан суруштирув қаҳрамони судга мурожаат қиладиган бўлса, далил сифатида фойдаланиш мумкин бўлади.
Эҳтимол, суруштирув олиб борга журналист журналистлик текширувини ўтказишда шунга ўхшаш муаммоларга дуч келиши мумкин. Яъни, журналистга қарши жиноий ёки маъмурий иш қўзғатилишининг ҳар доим ҳуқуқий хавфи мавжуд.
Бошқа хатарлар ва таҳдидлар журналистнинг обрўсига, ишига ва соғлиғига ёки шахсий ҳаётига доир бўлиши мумкин. Ҳар қандай суруштирувчи журналист учун юзага келиши мумкин бўлган хатарларни минималлаштириш учун журналистик текширув ўтказишда юқоридаги схемага риоя қилишни унутмаслик керак.
Биз ҳамма нарсани аллақачон билиб олгач, асосий интервьюга борамиз. Асосий интервью қилишдан мақсад – суруштирув қаҳрамонининг изоҳлари ва тушунтиришларини олиш.
Биз барча керакли маълумотларни топиб, асосий интервью ўтказгандан сўнг, биз матнни тузиш ва лойиҳалаштиришга ўтамиз.
Бизнинг журналистик текширувимиз тугагандан сўнг, тайёр материал нашр этилишидан олдин у ҳуқуқий экспертизадан ўтиши керак. Ҳуқуқий экспертиза бу журналист ишлаётган ёки ўз суруштирувини нашр этган журналист учун ҳам, ОАВ учун ҳам хавфсизлик кафолати ҳисобланади.
Журналистик тадқиқотлар ўтказишда асосий тавсиялардан бири маълумотлар архивни сақлаб қўйишдир. Тўпланган материаллар келажакда мавзуга тезда қайтишга ёрдам беради. Бундан ташқари, тўпланган материаллардан суруштирув қаҳрамони судга мурожаат қиладиган бўлса, далил сифатида фойдаланиш мумкин бўлади.
Эҳтимол, суруштирув олиб борга журналист журналистлик текширувини ўтказишда шунга ўхшаш муаммоларга дуч келиши мумкин. Яъни, журналистга қарши жиноий ёки маъмурий иш қўзғатилишининг ҳар доим ҳуқуқий хавфи мавжуд.
Бошқа хатарлар ва таҳдидлар журналистнинг обрўсига, ишига ва соғлиғига ёки шахсий ҳаётига доир бўлиши мумкин. Ҳар қандай суруштирувчи журналист учун юзага келиши мумкин бўлган хатарларни минималлаштириш учун журналистик текширув ўтказишда юқоридаги схемага риоя қилишни унутмаслик керак.